1- Công nghiệp hóa, hiện đại hóa (CNH, HĐH) nông nghiệp, nông thôn có tầm quan trọng đặc biệt đối với phát triển nông nghiệp, xây dựng nông thôn mới, nâng cao đời sống của nông dân. Đó là con đường tất yếu phải tiến hành đối với bất cứ nước nào, nhất là nước ta có điểm xuất phát từ nền kinh tế nông nghiệp lạc hậu, muốn xây dựng nền kinh tế phát triển hiện đại, bởi những lý do sau:

Thứ nhất, nước ta là nước đông dân cư sống ở nông thôn, với gần 70% dân số sống ở nông thôn, hơn 47% lao động làm nông nghiệp; tốc độ tăng dân số ở nông thôn hiện vẫn cao; ruộng đất bình quân đầu người thấp và có xu hướng giảm do quá trình đô thị hóa, mở rộng xây dựng kết cấu hạ tầng; trình độ sản xuất nông nghiệp còn thấp, kỹ thuật thủ công là chủ yếu...

Thứ hai, nông nghiệp, nông thôn góp một phần quan trọng trong quá trình tích lũy vốn cho CNH, HĐH; là khu vực kinh tế - xã hội có vị trí chiến lược cực kỳ quan trọng, liên quan đến việc giải quyết những vấn đề đời sống cơ bản của đại đa số dân cư, như tạo việc làm cho lao động dư thừa ở nông thôn, tăng thu nhập cho nông dân, tăng sức mua của thị trường nông thôn, tăng tỷ trọng trong GDP và tăng đóng góp vào ngân sách nhà nước.

Thứ ba, kinh tế nông nghiệp, nông thôn vẫn chưa ra khỏi tình trạng yếu kém, chậm phát triển. Việc chuyển dịch cơ cấu kinh tế và đổi mới cách thức sản xuất trong nông nghiệp còn chậm, phổ biến vẫn là sản xuất nhỏ, phân tán; năng suất, chất lượng, giá trị gia tăng nhiều mặt hàng thấp. Đời sống vật chất và tinh thần của người dân nông thôn chưa được cải thiện đáng kể, chưa tương xứng với thành quả của công cuộc đổi mới đất nước; tỷ lệ hộ nghèo còn cao, nhất là vùng đồng bào dân tộc thiểu số, vùng sâu, vùng xa; chênh lệch giàu - nghèo giữa nông thôn và thành thị, giữa các vùng còn lớn, phát sinh nhiều vấn đề xã hội bức xúc.

Thứ tư, thực tiễn thế giới cho thấy, đã có không ít nước đi lên bằng xuất khẩu nông sản, như Ô-xtrây-li-a, Ác-hen-ti-na, Ca-na-đa,... Đối với một số nước khác, phát triển nông nghiệp là biện pháp chủ yếu để hình thành thị trường trong nước; cũng có nước lấy phát triển nông nghiệp và công nghiệp nông thôn là biện pháp cơ bản giải quyết phần tất yếu của đời sống kinh tế trong thời kỳ đầu CNH.

Thứ năm, đối với một nước đi lên chủ nghĩa xã hội từ nông nghiệp lạc hậu thì vấn đề mấu chốt là phát triển nền nông nghiệp hàng hóa để cấu trúc lại nền kinh tế theo hướng sản xuất lớn, hiện đại. Tình hình thực tế của nước ta cũng như bài học của một số nước Đông Nam Á càng khẳng định vai trò rất quan trọng của nông nghiệp và kinh tế nông thôn đối với sự ổn định và phát triển kinh tế - xã hội của đất nước, nhất là các nước đang phát triển đi lên từ nông nghiệp. Trước mắt cũng như lâu dài, phát triển nông nghiệp và kinh tế nông thôn theo hướng CNH, HĐH là cơ sở để đẩy mạnh CNH, HĐH đất nước theo định hướng xã hội chủ nghĩa.

Thứ sáu, nông thôn là nguồn cung cấp nhân lực chủ yếu để thực hiện CNH, HĐH. Quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông thôn theo hướng phát triển công nghiệp, dịch vụ đồng thời cũng là quá trình chuyển lao động từ ngành nông nghiệp sang ngành công nghiệp và dịch vụ theo hướng lao động công nghiệp, dịch vụ tăng tuyệt đối và tương đối, còn lao động nông nghiệp giảm tuyệt đối và tương đối.

2- Trong 30 năm đổi mới, Đảng ta luôn coi “Công nghiệp hóa, hiện đại hóa nông nghiệp, nông thôn là một nhiệm vụ quan trọng hàng đầu của quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước” như Nghị quyết Hội nghị Trung ương 7 khóa X về nông nghiệp, nông dân, nông thôn đã khẳng định.

Những năm qua CNH, HĐH nông nghiệp, nông thôn đã có những bước tiến quan trọng. Bộ mặt nông thôn thay đổi, nông nghiệp phát triển theo hướng bền vững, hệ thống chính trị cơ sở khu vực nông thôn từng bước được củng cố.

Nông nghiệp tiếp tục phát triển với tốc độ khá cao, trên 3%/năm, theo hướng sản xuất hàng hóa; năng suất, chất lượng và hiệu quả sản xuất nông nghiệp không ngừng nâng cao; bảo đảm vững chắc an ninh lương thực quốc gia; một số mặt hàng nông sản xuất khẩu, như gạo, cà-phê, cao-su... chiếm vị trí cao trên thị trường thế giới. Kinh tế nông thôn chuyển dịch theo hướng tăng công nghiệp, dịch vụ, ngành, nghề; các hình thức tổ chức sản xuất tiếp tục được đổi mới. Kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội nông thôn được củng cố; diện mạo nhiều vùng nông thôn có thay đổi quan trọng. Đời sống vật chất và tinh thần của dân cư ở hầu hết các vùng nông thôn ngày càng được cải thiện. Công tác xóa đói, giảm nghèo đạt kết quả to lớn, được cộng đồng thế giới đánh giá cao. Dân chủ ở cơ sở được phát huy. An ninh chính trị, trật tự, an toàn xã hội được giữ vững. Đây là tiền đề quan trọng để thực hiện Chương trình mục tiêu quốc gia về xây dựng nông thôn mới.

Tuy nhiên, bên cạnh những phát triển tiến bộ, nông nghiệp, nông thôn nước ta vẫn là khu vực chậm phát triển, phát triển thiếu bền vững; đang còn không ít khó khăn, như đầu tư cho nông, lâm nghiệp, thủy sản chưa tương xứng với vị trí, vai trò của các ngành kinh tế này; mô hình tổ chức, quản lý sản xuất chưa ổn định, cơ cấu kinh tế còn thuần nông, công nghiệp, dịch vụ nông thôn phát triển chưa tương xứng, nên sức ép về việc làm ở nông thôn vẫn rất lớn, thị trường nông thôn yếu kém tác động tiêu cực đến “đầu vào” và “đầu ra” của sản xuất nông nghiệp, một số chính sách của Nhà nước lại chưa đủ mạnh để kích thích sản xuất nông nghiệp phát triển, do đó, năng suất lao động, sức cạnh tranh của hàng nông sản thấp... Tất cả những điều đó làm cho nông nghiệp, nông thôn có nguy cơ tụt hậu xa hơn so với công nghiệp, dịch vụ ở thành thị. Vì vậy, CNH, HĐH nông nghiệp, nông thôn vừa là đòi hỏi cấp bách của thực tiễn, vừa là con đường ngắn nhất để đưa nông nghiệp, nông thôn nước ta thoát khỏi tình trạng khó khăn hiện nay để phát triển sản xuất hàng hóa, tăng năng suất lao động, cải thiện đời sống của cư dân nông thôn.

Công nghiệp hóa, hiện đại hóa nông nghiệp, nông thôn ở nước ta phải bảo đảm những yêu cầu cơ bản: theo định hướng xã hội chủ nghĩa, gắn phát triển lực lượng sản xuất với củng cố, hoàn thiện quan hệ sản xuất mới ở nông thôn, xây dựng nông thôn mới; đặt trong chiến lược CNH, HĐH nền kinh tế quốc dân nói chung, bảo đảm lợi ích toàn diện của đất nước cả về kinh tế, xã hội, an ninh quốc phòng, môi trường sinh thái; đặt trong xu thế chung là quốc tế hóa và khu vực hóa nền kinh tế nhằm khai thác triệt để lợi thế so sánh của đất nước; kết hợp hài hòa kinh nghiệm truyền thống với công nghệ, kỹ thuật hiện đại, tiên tiến theo những bước đi phù hợp. Công nghiệp hóa, hiện đại hóa nông nghiệp, nông thôn hiện nay phải củng cố mối quan hệ mật thiết giữa nông nghiệp, nông dân, nông thôn theo hướng: nông dân là chủ thể của quá trình phát triển, xây dựng nông thôn mới gắn với xây dựng các cơ sở công nghiệp, dịch vụ và phát triển đô thị theo quy hoạch là căn bản, phát triển toàn diện, hiện đại hóa nông nghiệp là then chốt.

Mục tiêu CNH, HĐH nông nghiệp, nông thôn là không ngừng nâng cao đời sống vật chất và tinh thần của cư dân nông thôn, bảo đảm sự hài hòa giữa các vùng, tạo sự chuyển biến nhanh hơn ở các vùng còn nhiều khó khăn, nông dân được đào tạo có trình độ sản xuất ngang bằng với trình độ nông dân của các nước tiên tiến trong khu vực, đủ bản lĩnh chính trị, năng lực làm chủ nông thôn mới; xây dựng nền nông nghiệp phát triển toàn diện theo hướng hiện đại, bền vững, sản xuất hàng hóa lớn có năng suất, chất lượng, hiệu quả và khả năng cạnh tranh cao, bảo đảm an ninh lương thực quốc gia; xây dựng nông thôn mới có kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội hiện đại, cơ cấu kinh tế và các hình thức tổ chức sản xuất hợp lý, gắn nông nghiệp với phát triển nhanh công nghiệp, dịch vụ, đô thị theo quy hoạch, xã hội nông thôn ổn định, giàu bản sắc văn hóa dân tộc, dân trí được nâng cao, môi trường sinh thái được bảo vệ, hệ thống chính trị ở nông thôn dưới sự lãnh đạo của Đảng được tăng cường.

Công nghiệp hóa, hiện đại hóa sẽ tạo tiền đề vật chất - kỹ thuật và kinh tế - xã hội để cải biến nền kinh tế nông nghiệp còn kém phát triển thành nền kinh tế có cơ cấu ngày càng hợp lý trên cơ sở lao động sử dụng máy móc và kỹ thuật, công nghệ ngày càng tiên tiến. Công nghiệp hóa, hiện đại hóa tạo nền tảng, cơ sở vật chất kỹ thuật cho việc xác lập, củng cố, hoàn thiện quan hệ sản xuất mới xã hội chủ nghĩa và củng cố hệ thống chính trị, tăng cường an ninh quốc phòng ở khu vực nông thôn...

Trong những năm trước mắt, tập trung các nguồn lực bên trong và bên ngoài để đẩy mạnh CNH, HĐH kinh tế nông nghiệp, nông thôn là nội dung chính của sự nghiệp CNH, HĐH nền kinh tế quốc dân. Điều này cũng được khẳng định trong Dự thảo Báo cáo chính trị của Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XI sẽ trình Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XII của Đảng.

3- Về phương hướng, CNH, HĐH nông nghiệp, nông thôn nước ta cần tập trung vào:

Một là, nhận thức sâu sắc hơn nữa vị trí quan trọng của nông nghiệp, nông thôn - nơi sinh sống của đại bộ phận dân cư, lao động xã hội và đất đai, có điều kiện để phát triển, là nguồn nội lực to lớn và đang là lợi thế của đất nước ta.

Hai là, tập trung cao hơn với những dự án thiết thực, cụ thể để đẩy nhanh CNH, HĐH nông nghiệp, nông thôn, đưa nông nghiệp, nông thôn phát triển, từng bước thay đổi bộ mặt kinh tế nông thôn, xóa đói, giảm nghèo, cải thiện đời sống của nhân dân, tạo điều kiện cho sự ổn định và phát triển bền vững của đất nước, thực hiện dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh.

Ba là, dành một tỷ lệ tương xứng các nguồn vốn huy động được để đầu tư cho phát triển nông nghiệp, nông thôn; hình thành các tổ hợp công - nông nghiệp - dịch vụ ở những địa bàn cho phép để chế biến lương thực, thực phẩm, sản xuất công cụ lao động nông nghiệp, phát triển các loại dịch vụ phục vụ sản xuất công nghiệp, công nghiệp hóa sản xuất nông nghiệp, đẩy mạnh dịch vụ khoa học - kỹ thuật, cung cấp vật tư, giống cây trồng, vật nuôi và tiêu thụ sản phẩm nông, lâm, ngư nghiệp.

Bốn là, đổi mới chính sách và khơi thông các “điểm nghẽn” để thực sự giải phóng sức sản xuất ở nông thôn và thu hút các nguồn lực cho phát triển toàn diện, bền vững; khuyến khích mạnh mẽ việc khai thác, đưa vào sử dụng đất trống, đồi núi trọc và đất còn hoang hóa; đẩy mạnh thâm canh, tăng năng suất; tăng sức mua và phát triển ổn định thị trường nông thôn.

Trên cơ sở đó, trong thời gian tới để tiếp tục đẩy mạnh CNH, HĐH nông nghiệp, nông thôn đòi hỏi tập trung vào 8 nhóm giải pháp cơ bản sau:

Thứ nhất, chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp, nông thôn theo hướng sản xuất hàng hóa trên cơ sở bảo đảm an ninh lương thực quốc gia. Trước hết hình thành vùng sản xuất hàng hóa tập trung quy mô lớn để có điều kiện ứng dụng kỹ thuật, công nghệ tiên tiến cho những cây trồng, vật nuôi có giá trị kinh tế, tính hàng hóa cao; chuyên canh để có nông sản hàng hóa nhiều về số lượng, tốt về chất lượng, đáp ứng được yêu cầu của công nghiệp chế biến, tăng nhanh kim ngạch xuất khẩu hàng hóa nông sản, bao gồm cả lâm, thủy, hải sản, ưu tiên phát triển các cây trồng và vật nuôi có quy mô xuất khẩu tương đối lớn và thị trường ổn định, đặc biệt coi trọng các sản phẩm quý hiếm mà nước ta có lợi thế. Chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông thôn còn phải nhằm nâng tỷ trọng và tốc độ phát triển của công nghiệp và dịch vụ trong cơ cấu kinh tế nông thôn. Muốn vậy, phải coi việc phát triển công nghệ sinh học và công nghệ chế biến, công nghệ sau thu hoạch nông, lâm, thủy, hải sản để nâng cao giá trị và sức cạnh tranh của hàng nông sản là nội dung cốt lõi của CNH, HĐH sản xuất nông nghiệp và phát triển kinh tế nông thôn.

Thứ hai, phát triển công nghiệp nông thôn, kết cấu hạ tầng, dịch vụ nông thôn, tiến hành phân công lại lao động ở nông thôn theo hướng giảm lao động thuần nông, tăng lao động trong những ngành phi nông nghiệp trên cơ sở phát triển các ngành, nghề, làng nghề truyền thống và các ngành, nghề tiểu - thủ công nghiệp, công nghiệp chế biến, công nghiệp nông thôn sản xuất hàng tiêu dùng và hàng xuất khẩu, công nghiệp khai thác và chế biến các nguồn nguyên liệu phi nông nghiệp, công nghiệp sản xuất vật liệu xây dựng; các loại hình dịch vụ phục vụ sản xuất và đời sống nhân dân; xây dựng kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội về điện, giao thông vận tải, thông tin liên lạc nối liền thành thị với nông thôn, hình thành nên ở những tụ điểm dân cư các trung tâm dịch vụ kinh tế - kỹ thuật - thương mại, tạo điều kiện cho sự phát triển trên địa bàn nông thôn một nền nông nghiệp sinh thái và bộ mặt nông thôn mới...

Thứ ba, thực hiện chính sách ruộng đất theo hướng thúc đẩy phát triển nông nghiệp hàng hóa, trên cơ sở sử dụng ruộng đất một cách hiệu quả. Cho phép tích tụ ruộng đất lành mạnh, nhưng không làm bần cùng hóa một bộ phận nông dân. Tích tụ ruộng đất phải đi đôi với phát triển ngành, nghề, phát triển công nghiệp và dịch vụ ở nông thôn tạo ra việc làm và thu nhập cao hơn cho dân cư nông thôn.

Phát triển kinh tế trang trại với các hình thức sở hữu khác nhau ở những nơi có nhiều ruộng đất, khai phá đất hoang để trồng cây dài ngày, chăn nuôi đại gia súc...

Thứ tư, đẩy mạnh việc nghiên cứu, chuyển giao, ứng dụng khoa học - công nghệ, thực hiện thủy lợi hóa, điện khí hóa, cơ giới hóa; tăng nhanh trang bị kỹ thuật, đổi mới công nghệ sản xuất nông nghiệp và nông thôn, chuyển giao công nghệ, kỹ thuật tiên tiến cho nông dân. Nhà nước hỗ trợ, tạo điều kiện để đẩy mạnh sản xuất và sử dụng sản phẩm cơ khí phục vụ nông nghiệp, đặc biệt là các máy móc, thiết bị vừa và nhỏ. Nâng cao dần trình độ công nghệ chế biến, công nghệ sau thu hoạch. Lựa chọn và nhanh chóng tiếp thu những công nghệ hiện đại, phương pháp quản lý tiên tiến ở những khâu, những ngành then chốt, có ý nghĩa quyết định và tác động trực tiếp đến việc đổi mới, nâng cao trình độ công nghệ của nhiều ngành khác. Thúc đẩy phát triển các ngành công nghiệp nông thôn theo sở trường, thế mạnh về năng lực và bàn tay khéo léo của người Việt Nam, phù hợp với nhu cầu thị trường. Công nghiệp và dịch vụ sẽ là những ngành kinh tế ngày càng chiếm vị trí quan trọng và chiếm tỷ trọng ngày càng lớn trong kinh tế nông thôn. Nhà nước giúp đào tạo cán bộ khoa học, công nhân kỹ thuật, các nhà kinh doanh cho nông nghiệp, nông thôn.

Thứ năm, chú trọng phát triển mở rộng thị trường tiêu thụ nông sản cả trong và ngoài nước. Làm cho cả nước trở thành một thị trường thống nhất, phát triển sản xuất tăng sức mua của dân cư, củng cố hệ thống thương mại nông thôn. Tạo ra một số mặt hàng nông sản xuất khẩu chủ lực mà Việt Nam có ưu thế và có sức cạnh tranh trên thị trường quốc tế. Đầu tư cho công tác nghiên cứu thị trường, công tác tiếp thị và xúc tiến thương mại để mở rộng thị trường xuất khẩu nông sản. Giữ vững và mở rộng thị trường đã tạo lập được, đẩy mạnh việc tìm thị trường mới, đa phương hóa và đa dạng hóa quan hệ thương mại quốc tế, giảm sự tập trung vào một vài đối tác và việc mua bán qua thị trường trung gian nhằm tăng hiệu quả xuất khẩu và tạo được thị trường ổn định.

Thứ sáu, tạo điều kiện, khuyến khích mọi thành phần kinh tế phát triển trong lĩnh vực nông nghiệp, ở địa bàn nông thôn. Công nghiệp hóa, hiện đại hóa nông nghiệp, nông thôn phải gắn với chuyển đổi, xây dựng và phát triển đa dạng các loại hình kinh tế hợp tác trên cơ sở tự nguyện của các hộ nông dân theo hướng chuyển đổi hợp tác xã kiểu cũ thành hợp tác xã kiểu mới hoặc thành lập các hợp tác xã kiểu mới làm dịch vụ sản xuất cho kinh tế hộ, như dịch vụ kỹ thuật, bảo vệ thực vật, nhân giống và cung cấp giống; dịch vụ điện, nước; dịch vụ làm đất; dịch vụ tài chính; dịch vụ thương mại, tiêu thụ sản phẩm...

Nhân rộng các mô hình liên kết kinh tế hộ nông dân, các hình thức kinh tế hợp tác và hợp tác xã, các nông trường, lâm trường, kinh tế trang trại gắn với các doanh nghiệp chế biến và tiêu thụ, hỗ trợ hướng dẫn các thành phần kinh tế khác hợp lực phát triển sản xuất hàng hóa quy mô lớn, có năng suất, chất lượng, hiệu quả cao.

Thứ bảy, giải quyết các vướng mắc về chính sách và thể chế để tạo động lực mới thúc đẩy kinh tế - xã hội nông thôn phát triển mạnh mẽ, vững chắc, khuyến khích làm giàu hợp pháp đi đôi với xóa đói, giảm nghèo, tăng cường đoàn kết các tầng lớp cư dân nông thôn. Đề cao trách nhiệm và tính năng động, sáng tạo của các địa phương và các ngành trong việc tạo thuận lợi cho các hộ nông dân, các thành phần kinh tế trong nông thôn và mọi lực lượng khác có nhu cầu và khả năng mạnh dạn đầu tư phát triển nông nghiệp, công nghiệp, tiểu - thủ công nghiệp và dịch vụ ở nông thôn theo đúng pháp luật.

Thứ tám, gắn quá trình CNH, HĐH nông nghiệp, nông thôn với thực hiện Chương trình mục tiêu quốc gia về xây dựng nông thôn mới. Coi việc xây dựng nông thôn mới vừa là mục tiêu, yêu cầu của phát triển bền vững, vừa là nhiệm vụ cấp bách, đặc biệt quan trọng trong sự nghiệp CNH, HĐH đất nước nói chung và CNH, HĐH nông nghiệp, nông thôn nói riêng. Qua đó tạo sự đồng thuận và sức mạnh tổng hợp của cả hệ thống chính trị, sự đồng tâm, hiệp lực của toàn xã hội trong triển khai thực hiện. Các đoàn thể vận động đoàn viên, hội viên tham gia hưởng ứng tích cực phong trào thi đua xây dựng nông thôn mới, gắn phong trào thi đua với tiếp tục đẩy mạnh việc học tập và làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh, với việc tiếp tục nâng cao chất lượng Cuộc vận động toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa ở khu dân cư và các phong trào thi đua khác./.