Trong công cuộc đổi mới đất nước, bên cạnh đội ngũ cán bộ lãnh đạo, quản lý, đội ngũ cán bộ tham mưu giữ một vai trò rất quan trọng. Nếu cán bộ tham mưu giỏi, ý kiến tham mưu đúng thì cấp lãnh đạo, quản lý có căn cứ để đưa ra các quyết định đúng; ngược lại, cán bộ tham mưu kém, cán bộ lãnh đạo, quản lý thiếu sáng suốt thì có thể đưa những quyết định sai lầm gây hậu quả khó lường, tác động xấu đến đời sống kinh tế – xã hội của nhân dân.

1. Đội ngũ cán bộ tham mưu là một bộ phận cán bộ của Đảng, là tập hợp những người có chuyên môn, nghiệp vụ thuộc các lĩnh vực khác nhau, có trách nhiệm tham mưu giúp cấp ủy, chính quyền các cấp từ Trung ương đến cấp trên trực tiếp cơ sở theo chức năng, nhiệm vụ được giao.

Có thể khẳng định, trong nhiều năm qua, Đảng, Nhà nước ta đã đào luyện được một đội ngũ cán bộ cho nhiều ngành, lĩnh vực. Do đó, đến nay, chúng ta đã có nhiều thế hệ cán bộ, trong đó có đội ngũ cán bộ tham mưu ở các ngành, các lĩnh vực và các cấp. Lực lượng này đã có những đóng góp tích cực cho việc hoạch định chiến lược đổi mới đất nước trong những năm qua. Tuy nhiên, bên cạnh những thành công, công tác xây dựng đội ngũ cán bộ tham mưu còn có những bất cập. Đó là, chưa nhận thức đầy đủ về tầm quan trọng, tính cấp thiết, tính chất, mục tiêu của công tác xây dựng và nâng cao chất lượng đội ngũ cán bộ tham mưu; chậm cụ thể hóa tiêu chuẩn, thiếu quy hoạch để hình thành một đội ngũ cán bộ tham mưu theo kế hoạch phát triển các ngành, các lĩnh vực; việc bố trí cán bộ tham mưu chưa có quan điểm nhất quán, ổn định, lúc nhấn mạnh thành phần xuất thân, kinh nghiệm và quá trình công tác, lúc lại nhấn mạnh yếu tố tuổi trẻ, bằng cấp... Chúng ta chủ trương phải trẻ hóa đội ngũ cán bộ, mạnh dạn sử dụng cán bộ trẻ nhưng đó phải là những người đủ tiêu chuẩn; cũng như trọng dụng cán bộ nhiều tuổi nhưng đó phải là những người còn đủ sức khỏe và có tư duy đổi mới. Có như vậy mới góp phần phát huy sức mạnh tổng hợp của đội ngũ cán bộ tham mưu, đồng thời cũng bảo đảm tính kế thừa trong công tác cán bộ.

Cán bộ tham mưu là những người thường xuyên có trách nhiệm đóng góp ý kiến với cấp lãnh đạo, quản lý, tìm ra biện pháp để giúp cấp lãnh đạo, quản lý ra được quyết định đúng. Nhiệm vụ đòi hỏi họ phải hiểu sâu, biết rộng, nắm vững và nhuần nhuyễn về lý luận, khoa học, thực tiễn các vấn đề thuộc lĩnh vực được giao nghiên cứu để có những ý kiến góp ý thiết thực với cấp lãnh đạo, quản lý.

2. Theo chức năng, nhiệm vụ quy định cán bộ tham mưu là người tham mưu cho cấp lãnh đạo, quản lý trên các lĩnh vực chính trị, kinh tế... do vậy, hơn ai hết, họ phải hoàn toàn nhất trí với đường lối, chính sách của Đảng và Nhà nước về đối nội, đối ngoại được thể hiện trong các chỉ thị, nghị quyết; phải có kiến thức rất rộng và sâu về lĩnh vực chuyên môn được phân công. Ở đây, không chỉ nói đến kiến thức về khoa học, lý luận mà nói đến cả kinh nghiệm thực tiễn của bản thân người cán bộ tham mưu.

Là người tổng hợp, xử lý các thông tin và báo cáo với cấp trên, cán bộ tham mưu cần dũng cảm khi phản ánh sự thật hoặc những “phát hiện” mới với cấp lãnh đạo, quản lý, đó chính là những điều nghe không vui hoặc chưa được số đông nhận ra. Ở đây, năng lực tư duy, phân tích khoa học, dự báo các sự kiện, các hiện tượng, các vấn đề là yêu cầu rất cần thiết của người cán bộ tham mưu. Đối với việc xử lý các thông tin nhận được thường xuyên hay đột xuất, họ phải có thái độ trân trọng, có tinh thần trách nhiệm, không bỏ sót thông tin dù là nhỏ nhất, bảo đảm cấp lãnh đạo, quản lý nhận được tất cả những thông tin cần thiết từ nhiều nguồn, nhiều kênh khác nhau. Muốn vậy, họ cần phải được bồi dưỡng về khoa học thông tin và quản lý xã hội, đủ khả năng xử lý các nguồn thông tin có chất lượng và hiệu quả.

Trung thực là phẩm chất rất cần thiết đối với người cán bộ tham mưu. Phẩm chất trung thực bắt nguồn từ quan điểm khách quan về các sự kiện, hiện tượng, tình hình (kể cả con người). Muốn vậy, đòi hỏi phải điều tra, phân tích, so sánh đối chiếu, tổng hợp, xác minh kết luận. Để đáp ứng yêu cầu đó, người cán bộ tham mưu phải hiểu mình, hiểu người, hiểu xã hội, hiểu công việc một cách đầy đủ và có cơ sở khoa học. Nâng cao năng lực trí tuệ là tiền đề cơ bản bảo đảm thực hiện tốt yêu cầu nêu trên. Qua nghiên cứu, để khẳng định cái đúng, cái sai người cán bộ tham mưu cần phải kiên định, trung thực, dũng cảm, làm chủ được bản thân trong mọi tình huống. Họ phải “nhạy cảm với cái mới, biết đứng trên quan điểm mới để xem xét các vấn đề, sớm phát hiện những cái lỗi thời trong các chủ trương, chính sách, hình thức tổ chức và quản lý cũ; đồng thời biết vun trồng những mầm non mới nảy sinh trong cuộc sống”(1). Trên cơ sở điều tra, nghiên cứu phải nhận định được những bước phát triển trong mọi tình huống, đề nghị cấp lãnh đạo, quản lý ra các quyết định chính xác, kịp thời.

Tính trung thực còn thể hiện ở chỗ người cán bộ tham mưu đánh giá được hết khó khăn, thuận lợi, cũng như mặt yếu, mặt mạnh, khách quan, chủ quan. Muốn vậy, người cán bộ tham mưu phải biết đặt lợi ích tập thể lên trên lợi ích cá nhân; không đặt lợi ích của bộ phận, của địa phương lên trên lợi ích của Nhà nước và của toàn Đảng; phải đấu tranh không khoan nhượng với các yếu tố, biểu hiện tiêu cực trong Đảng, ngoài xã hội và với chính bản thân mình. Các yếu tố tiêu cực đó, nếu không tích cực đấu tranh sẽ là yếu tố cản trở, hạn chế việc ra các quyết định đúng đắn của cấp lãnh đạo, quản lý, gây tổn thất cho công việc của tập thể, bởi, các quyết định đã thiếu cơ sở thông tin đầy đủ, chắc chắn.

Thực tế còn đòi hỏi đội ngũ cán bộ tham mưu phải có năng lực kiểm tra việc thi hành các văn bản đã được ban hành ở các cấp. Ở cấp huyện và tương đương, cán bộ tham mưu thường phải dành nhiều thời gian cho việc hướng dẫn, kiểm tra; ở cấp tỉnh và tương đương, cán bộ tham mưu có điều kiện nghiên cứu, tổng hợp tình hình, đề xuất những vấn đề mới nảy sinh từ địa bàn, lĩnh vực được giao; ở cấp Trung ương, cán bộ tham mưu là những người có điều kiện nghiên cứu nhiều hơn, đề xuất ý kiến tham mưu về những chủ trương, chính sách mới, song, họ cũng cần phải được thực hiện nhiệm vụ kiểm tra, nghiên cứu thực tế thì những ý kiến tham mưu mới sát tình hình và hiệu quả.

3. Để xây dựng và nâng cao chất lượng đội ngũ cán bộ tham mưu ở các cấp, cần đổi mới một bước việc đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ cán bộ tham mưu có trình độ ngang tầm yêu cầu nhiệm vụ.

Thứ nhất, đổi mới nhận thức về vị trí, vai trò, tầm quan trọng và những yêu cầu cần có của người cán bộ tham mưu trong giai đoạn mới. Nói đổi mới nhận thức về vị trí, vai trò, tầm quan trọng và những yêu cầu cần có của người cán bộ tham mưu trong giai đoạn mới là muốn nói tới việc cần thống nhất một số nhận thức quan niệm về cán bộ tham mưu, tiêu chuẩn, nhiệm vụ của cán bộ tham mưu ở từng lĩnh vực cụ thể; phải hiểu cán bộ tham mưu đứng ở khâu nào trong quá trình vận dụng quy luật khách quan trong hoạch định đường lối chiến lược phát triển đất nước, trong xây dựng, chỉnh đốn Đảng... Từ đó, xác định chính sách đào tạo, bồi dưỡng, sử dụng và đãi ngộ đối với đội ngũ cán bộ tham mưu.

Thứ hai, đổi mới một cách cơ bản công tác đào tạo cán bộ tham mưu theo những tiêu chuẩn mới. Nghị quyết Hội nghị Ban Chấp hành Trung ương lần thứ ba (khoá VIII) đã xác định tiêu chuẩn chung và nhấn mạnh về tiêu chuẩn cho bốn loại cán bộ: cán bộ lãnh đạo Đảng, Nhà nước, đoàn thể nhân dân; cán bộ lãnh đạo lực lượng vũ trang; cán bộ khoa học, chuyên gia và cán bộ quản lý kinh doanh. Nhưng cho tới nay, loại hình cán bộ tham mưu hiện đang công tác ở các cơ quan Đảng, Nhà nước ở Trung ương cũng như địa phương còn chưa được đề cập đến một cách thoả đáng. Do vậy, việc xây dựng tiêu chuẩn cán bộ tham mưu là việc là có ý nghĩa thiết thực, vừa là yêu cầu cơ bản lâu dài, vừa là yêu cầu cấp thiết.

Tiêu chuẩn chung đối với người cán bộ thể hiện sự thống nhất đức, tài, trong đó đức là gốc, đó là: có bản lĩnh chính trị vững vàng, kiên định mục tiêu, con đường xã hội chủ nghĩa, quyết tâm thực hiện mọi chủ trương, đường lối của Đảng; có kiến thức và năng lực tham gia các quyết định của tập thể và khă năng tổ chức thực tiễn, làm việc có hiệu quả; có đạo đức cách mạng trong sáng, đấu tranh bảo vệ các quan điểm, đường lối của Đảng, có ý thức tổ chức kỷ luật, cần kiệm, liêm chính, chí công vô tư, giữ gìn sự đoàn kết trong Đảng, gắn bó với nhân dân, được nhân dân tín nhiệm. Với người cán bộ tham mưu, cần nhấn mạnh các yếu tố: có tư duy độc lập, phân tích tổng hợp tốt; có kiến thức, kinh nghiệm chuyên sâu; trung thực, thẳng thắn, biết lắng nghe các ý kiến trái chiều và biết tuân theo, bảo lưu ý kiến đúng, tìm biện pháp khắc phục, tháo gỡ khó khăn.

Công tác đào tạo, bồi dưỡng cán bộ phải gắn với tiêu chuẩn từng chức danh và với yêu cầu sử dụng cán bộ. Tiêu chuẩn chức danh cán bộ là mô hình cụ thể về người cán bộ trong từng cương vị công tác. Tiêu chuẩn cán bộ là yêu cầu mà người cán bộ cần đạt tới trong quá trình đào tạo, bồi dưỡng. Do vậy, việc đào tạo, bồi dưỡng cán bộ phải gắn với tiêu chuẩn từng chức danh cán bộ. Phải lấy tiêu chuẩn cán bộ làm căn cứ xây dựng nội dung, phương pháp đào tạo bồi dưỡng cán bộ. Quán triệt và thực hiện tốt yêu cầu này sẽ hạn chế được việc đào tạo, bồi dưỡng một cách chung chung không sát với yêu cầu mới về phẩm chất, năng lực và phương pháp, tác phong công tác của người cán bộ nghiên cứu, tham mưu.

Vấn đề cơ bản nhất là đổi mới nội dung, chương trình, phương thức đào tạo theo hướng phục vụ thiết thực cho yêu cầu công cuộc đổi mới, nhất là cung cấp cán bộ cho những ngành, những lĩnh vực còn thiếu, chú trọng bồi dưỡng kiến thức về kinh tế thị trường, luật pháp quốc tế... Sử dụng nhiều hình thức đào tạo phù hợp với các loại đối tượng: lớp dài ngày chủ yếu dành cho cán bộ trẻ, lớp ngắn ngày chủ yếu dành cho các cán bộ lớn tuổi và bồi dưỡng (đào tạo lại) về những kiến thức mới cho các cán bộ đã qua đào tạo cơ bản. Kết hợp việc mở các lớp tập trung với các lớp tại chức. Coi trọng đào tạo cán bộ qua thực tiễn công tác. Tổng kết kịp thời những vấn đề mới nảy sinh trong thực tiễn để bồi dưỡng cán bộ.

Thứ ba, nâng cao ý thức tự giác trong tự học tập, rèn luyện của đội ngũ cán bộ tham mưu. Phải coi quá trình tự học tập, rèn luyện của đội ngũ cán bộ tham mưu là hình thức tiếp tục quy trình đào tạo, bồi dưỡng tại trường và là khâu then chốt trong việc nâng cao chất lượng đội ngũ cán bộ tham mưu và là vấn đề có tính cấp thiết.

Để nâng cao chất lượng tự đào tạo, bồi dưỡng, người cán bộ cần xác định mục đích, động cơ học tập đúng đắn, từ đó xây dựng ý thức tự giác, rèn luyện ý chí, quyết tâm tự học tập vươn lên, nếu không trong điều kiện chưa có chế tài bắt buộc phải tự học, ít bị kiểm tra, đôn đốc, thì khó có kết quả như mong muốn. Đội ngũ cán bộ tham mưu vừa là đối tượng quản lý của cấp ủy, tổ chức đảng các cấp; đồng thời, vừa là chủ thể quản lý ở cơ sở trên từng cương vị, chức trách được giao. Năng lực, trách nhiệm tự quản lý bản thân đòi hỏi mỗi cán bộ tham mưu phải nỗ lực và có quyết tâm rất cao; đồng thời, quá trình đó phải gắn với sự lãnh đạo, chỉ đạo thường xuyên, trực tiếp của Đảng uỷ, chi bộ. Cùng với việc tự giác không ngừng trau dồi nâng cao trình độ, vận dụng những nguyên lý của chủ nghĩa Mác – Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh – nền tảng lý luận của công tác tham mưu chính trị đội ngũ cán bộ tham mưu cần phải được học tập về quản lý kinh tế, quản lý nhà nước, khoa học quản lý, khoa học tổ chức, tin học, ngoại ngữ ...

Chúng ta đều biết rằng không thể trong ngày một, ngày hai đào tạo nên được những cán bộ tham mưu giỏi, mà cần có sự chuẩn bị, sự tập dượt công phu từ thấp đến cao, cho nên lúc này hơn lúc nào hết việc xây dựng và nâng cao chất lượng đội ngũ cán bộ tham mưu đặt ra yêu cầu cấp bách. Với ý thức trách nhiệm đầy đủ và sự tham gia tích cực của các tổ chức đảng, của mọi đảng viên và cán bộ lãnh đạo, quản lý, việc đào tạo, bồi dưỡng nâng cao chất lượng đội ngũ cán bộ tham mưu chắc chắn sẽ được tiến hành thuận lợi, góp phần qun trọng kiện toàn đội ngũ cán bộ tham mưu của Đảng và Nhà nước ở các cấp.

1 Văn kiện Đại hội đại biểu Đảng toàn quốc lần thứ V, Hà Nội, tr. 100.