Vai trò, tầm quan trọng và một số vấn đề đặt ra hiện nay của gia đình Việt Nam trong sự phát triển của quốc gia, dân tộc Việt Nam

Gia đình luôn đồng hành với lịch sử phát triển của đất nước ta, dân tộc ta sâu sắc nhất ở ý nghĩa là nơi bảo tồn, lưu giữ và trao truyền các giá trị văn hóa truyền thống quý báu của dân tộc. Những nét đẹp của truyền thống của gia đình, dòng họ, truyền thống văn hóa dân tộc được gia đình Việt Nam gìn giữ, vun đắp và phát huy; ông bà, cha mẹ truyền thụ đến con trẻ từ năm này qua năm khác, từ đời này qua đời khác, từ thế hệ này đến thế hệ khác. Trong xu thế phát triển, mặc dù những mối quan hệ trong gia đình Việt Nam có những thay đổi nhất định nhưng vai trò, vị trí của gia đình ngày càng được coi trọng.

Đảng, Nhà nước ta luôn đánh giá gia đình có vị trí, vai trò quan trọng đối với sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa. Chủ tịch Hồ Chí Minh nhận định: “... Nhiều gia đình cộng lại mới thành xã hội, gia đình tốt thì xã hội mới tốt, xã hội tốt thì gia đình càng tốt. Hạt nhân của xã hội là gia đình. Chính vì vậy, muốn xây dựng chủ nghĩa xã hội là phải chú ý hạt nhân cho tốt”. Trong hơn 35 năm đổi mới, vị trí, vai trò của gia đình luôn được đề cao. Văn kiện các kỳ Đại hội Đảng lần thứ VI, VII, VIII, IX, X, XI, XII hầu như đều nhắc đến vai trò của gia đình. Đại hội XIII của Đảng xác định: “Xây dựng gia đình Việt Nam no ấm, tiến bộ, hạnh phúc, văn minh; xây dựng hệ giá trị quốc gia, hệ giá trị văn hóa và chuẩn mực con người gắn với giữ gìn, phát triển hệ giá trị gia đình Việt Nam trong thời kỳ mới”. Chỉ thị số 06-CT/TW, ngày 24-6-2021, “về tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với công tác xây dựng gia đình trong tình hình mới” tiếp tục khẳng định: “Gia đình là tế bào của xã hội, nơi duy trì nòi giống, môi trường lưu giữ, giáo dục, trao truyền các giá trị văn hóa dân tộc cho các thành viên trong gia đình. Xây dựng gia đình hạnh phúc chính là tạo nền tảng để xây dựng xã hội hạnh phúc, là vấn đề hết sức hệ trọng của dân tộc ta. Công tác xây dựng gia đình vừa là mục tiêu, vừa là động lực của sự phát triển bền vững đất nước”.  

Tại Hội nghị Văn hóa toàn quốc ngày 24-11-2021, Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng nhấn mạnh: “Xây dựng con người Việt Nam thời kỳ đổi mới, phát triển, hội nhập với những giá trị chuẩn mực phù hợp, gắn với giữ gìn, phát huy giá trị gia đình Việt Nam, hệ giá trị văn hóa, giá trị của quốc gia - dân tộc; kết hợp nhuần nhuyễn những giá trị truyền thống với giá trị thời đại: Yêu nước, đoàn kết, tự cường, nghĩa tình, trung thực, trách nhiệm, kỷ cương, sáng tạo. Những giá trị ấy được nuôi dưỡng bởi văn hóa gia đình Việt Nam với những giá trị cốt lõi: Ấm no, hạnh phúc, tiến bộ, văn minh; được bồi đắp, phát triển bởi nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc”.

Những giá trị truyền thống của gia đình Việt Nam

Những giá trị truyền thống nổi bật của gia đình Việt Nam hiện hữu trong các mối quan hệ gia đình, giữa ông bà, cha mẹ với con cháu, giữa vợ và chồng, giữa anh chị với em. Mà ở đó sự thủy chung, tôn trọng lẫn nhau, yêu thương, chia sẻ, đùm bọc, hiếu nghĩa, hòa thuận, hi sinh và tinh thần trách nhiệm giữa các thành viên trong gia đình được đề cao. Bên cạnh đó, tinh thần yêu nước, tự lực, tự cường, đoàn kết, hiếu học, trọng danh dự cũng đã trở thành những truyền thống tốt đẹp, đặc trưng của văn hóa con người Việt Nam, đặc trưng văn hóa gia đình Việt Nam. Những phẩm chất này được hình thành từ giáo dục gia đình, từ nền nếp, gia phong của mỗi gia đình. Sự kế thừa truyền thống gia đình mang tính tiếp nối tư tưởng và giáo dục văn minh của dân tộc ta.

Gia đình ở Quảng Ninh có những giá trị truyền thống riêng so với các vùng, miền trong cả nước. Từ thời Pháp thuộc, Quảng Ninh là nơi thu hút người dân đến từ nhiều tỉnh thành để làm thợ mỏ, sau này là các thế hệ công nhân từ nhiều tỉnh, thành đến để lao động, học tập, công tác, lập nghiệp, lập gia đình. Nhiều gia đình thợ mỏ sống trong các khu mỏ từ Đông Triều đến Uông Bí, Hạ Long, Cẩm Phả... hình thành nên những làng mỏ, phố thợ mỏ, tạo nên “kết cấu làng xã mới trên đất mỏ”⁽¹⁾. Nhiều gia đình có 3 - 5 thế hệ làm thợ mỏ. Mặc dù đời sống theo ca kíp, luôn vất vả bận rộn nhưng các thành viên trong gia đình thợ mỏ luôn thấu hiểu công việc, hoàn cảnh của nhau, chia sẻ, giúp đỡ lẫn nhau; cùng nhau vun đắp giữ gìn gia đình đầm ấm, hạnh phúc, cùng chăm lo, dạy dỗ con cháu; cùng tham gia chiến đấu bảo vệ Tổ quốc, lao động sản xuất xây dựng đất nước, quê hương, tạo nên các thế hệ nối tiếp trong gia đình thợ mỏ với ý thức kỉ luật và trách nhiệm cao, ý chí tự lực, tự cường, niềm tin yêu, thủy chung son sắt với Đảng, yêu quê hương đất nước, người thợ mỏ đồng thời là người chiến sĩ, tạo nên nét đặc sắc văn hóa của giai cấp công nhân Vùng Mỏ, con người Vùng Mỏ, gia đình Vùng Mỏ “Kỷ luật và Đồng tâm”. Đó chính là những giá trị truyền thống hết sức quý báu cần được giữ gìn và phát huy trong giai đoạn hiện nay.

Những thách thức đặt ra đối với gia đình Việt Nam hiện nay

Cùng sự phát triển kinh tế và xã hội của đất nước, gia đình Việt Nam nói chung có nhiều cơ hội, điều kiện thuận lợi để phát triển, tuy nhiên, song song với đó là nền nếp, gia phong của gia đình biến đổi mạnh mẽ; xu hướng đề cao giá trị vật chất, tiền tài, danh lợi, đề cao sự hưởng thụ, chủ nghĩa cá nhân đã và đang có nguy cơ làm suy giảm những giá trị văn hóa gia đình truyền thống. Không ít gia đình sao nhãng sự quan tâm, chăm sóc giữa các thành viên trong gia đình, nhất là sự quan tâm của bố mẹ đối với con cái, sự chăm sóc của con cháu với ông bà, bố mẹ. Ông bà, cha mẹ không hình thành lối sống gương mẫu cho con cháu, anh chị không hình thành lối sống gương mẫu cho các em. Áp lực trong công việc và các mối quan hệ xã hội, điều kiện công tác, học tập, lao động xa nhà lâu ngày làm gián đoạn thời gian sinh hoạt chung và giảm sự tương tác, gắn kết, giao tiếp trực tiếp, thường xuyên giữa các thành viên trong gia đình, làm cho sự thấu hiểu, sẻ chia, hòa thuận, thực hiện trách nhiệm của mỗi thành viên trong gia đình bị ảnh hưởng. Nhiều gia đình do quá tập trung làm kinh tế đã xem nhẹ việc giáo dục, nuôi dạy con cái, trong khi sự phát triển của mạng xã hội tác động đến con trẻ một cách mạnh mẽ. Những lối sống cá nhân lệch chuẩn nhưng mang lại lợi ích kinh tế cho tổ chức/cá nhân người làm video clip/hình ảnh/câu chuyện đăng nhiều trên mạng xã hội sẽ tác động tiêu cực, biến những giá trị chuẩn mực tích cực của gia đình trở nên lạc hậu, giáo điều trong nhận thức của con trẻ; xuất hiện những quan điểm cổ xúy cho lối sống thực dụng, vị kỉ, thờ ơ, vô cảm, thiếu trách nhiệm với bản thân, gia đình và cộng đồng, đi ngược lại những giá trị gia đình truyền thống, đạo đức, thuần phong mỹ tục của dân tộc. 

Phát huy những giá trị truyền thống của gia đình Việt, xây dựng “tế bào xã hội” hạnh phúc bền vững

Cần nhận thức gia đình là tế bào cơ bản của xã hội, tương lai và vận mệnh của gia đình gắn liền với tương lai và vận mệnh của đất nước, dân tộc, xây dựng gia đình hạnh phúc, bền vững là trách nhiệm của toàn xã hội.

Nghị quyết Đại hội XIII đã xác định, xây dựng hệ giá trị quốc gia, hệ giá trị văn hóa, hệ giá trị gia đình và chuẩn mực con người Việt Nam thời đại mới là vấn đề tất yếu để bảo đảm sự đoàn kết, đồng thuận của dân tộc, của đất nước trong tiến trình hội nhập và phát triển bền vững, đồng thời là nhu cầu khách quan trong quá trình thực hiện sự nghiệp đổi mới đất nước vì mục tiêu “dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng và văn minh”. Do đó, các cấp ủy đảng cần tiếp tục tăng cường sự lãnh đạo, chỉ đạo đối với công tác gia đình, xác định công tác gia đình là một trong những nội dung quan trọng trong các nghị quyết, kế hoạch lãnh đạo thực hiện nhiệm vụ chính trị của địa phương. Các đoàn thể chính trị - xã hội tiếp tục đẩy mạnh công tác truyền thông, giáo dục, vận động nhằm nâng cao nhận thức của các cấp, các ngành, cộng đồng về vị trí, vai trò của gia đình trong thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước theo định hướng xây dựng gia đình Việt Nam no ấm, tiến bộ, hạnh phúc, văn minh mà Đại hội XIII của Đảng đã xác định.

Tăng cường giáo dục đạo đức, lối sống, nền nếp, gia phong tiến bộ trong gia đình

Các gia đình khác nhau có phương pháp nuôi dạy con khác nhau và các gia đình khác nhau có các đặc điểm phong cách khác nhau, nhưng cần được định hướng bởi các hệ giá trị văn hóa, giá trị của quốc gia - dân tộc Việt Nam; kết hợp những giá trị truyền thống với giá trị thời đại: Yêu nước, đoàn kết, tự cường, nghĩa tình, trung thực, trách nhiệm, kỷ cương, sáng tạo. Ngày 19-1-2022, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định số 96/QĐ-TTg, phê duyệt Chương trình giáo dục đạo đức, lối sống trong gia đình đến năm 2030; ngày 28-1-2022, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch, đã ban hành tiêu chí ứng xử trong gia đình với 5 nhóm tiêu chí: (1) Các tiêu chí ứng xử chung: Tôn trọng, bình đẳng, yêu thương, chia sẻ; (2) Tiêu chí ứng xử của vợ, chồng: Chung thủy, nghĩa tình; (3) Tiêu chí ứng xử giữa cha mẹ với con, ông bà với cháu: Gương mẫu, yêu thương; (4) Tiêu chí ứng xử của con với cha mẹ, cháu với ông bà: Hiếu thảo, lễ phép; (5) Tiêu chí ứng xử của anh, chị, em: Hòa thuận, chia sẻ. Cần đẩy mạnh giáo dục theo chương trình và các tiêu chí này trở thành nền nếp, gia phong của mỗi gia đình.

Một gia đình no ấm, bố mẹ thuận hòa là điều kiện, môi trường quan trọng, trực tiếp để nuôi dưỡng thế hệ tương lai của đất nước. Dựa vào gia đình và con đường giáo dục gia đình để thực hiện xây dựng gia đình no ấm, tiến bộ, hạnh phúc, văn minh. Gia đình hạnh phúc, văn minh không chỉ giới hạn ở sự hòa thuận giữa các thành viên trong gia đình, tôn trọng và hiếu thảo, mà còn bao gồm tất cả các khía cạnh của lối sống lành mạnh, khoa học, tận tụy với công việc, sự sẻ chia giúp đỡ lẫn nhau và cống hiến cho xã hội. Sự chấp hành và tiếp nối các quy tắc ứng xử tích cực, tiến bộ, văn minh trong gia đình tạo nên hạnh phúc bền vững của mỗi gia đình, tạo ra xu thế văn minh, hạnh phúc bền vững của xã hội.

Nhận thức bình đẳng về trách nhiệm xây dựng gia đình của đàn ông và phụ nữ trong gia đình, đồng thời phát huy đức tính tốt đẹp riêng có của phụ nữ trong xây dựng gia đình

Đối với một gia đình no ấm, tiến bộ, hạnh phúc, văn minh, cả phụ nữ và nam giới đều phải đóng góp quan trọng như nhau. Phụ nữ và nam giới, nhất là trong vai trò làm cha mẹ đều có trách nhiệm thực hiện những hoạt động như nuôi dạy con cái, tổ chức cuộc sống gia đình. Đàn ông và phụ nữ đều có thể phát huy thế mạnh của mình để cùng nhau xây dựng gia đình, không nhất thiết phải là “Đàn ông xây nhà, đàn bà xây tổ ấm” như dân gian xưa quan niệm.

Tuy nhiên, với đặc điểm giới, thiên chức giới riêng có của phụ nữ, gia đình truyền thống thường đề cao vai trò của người phụ nữ trong việc nội trợ, quản lý gia đình, phụ nữ được coi như người giữ “tay hòm chìa khóa”, “người giữ lửa”, người sắp xếp, tổ chức cuộc sống gia đình, đồng thời tham gia chủ yếu, trực tiếp vào các công việc dọn dẹp nhà cửa, tổ chức bữa ăn, nền nếp sinh hoạt của các thành viên trong gia đình…; đặc biệt là người có vai trò quan trọng trong việc điều hòa các mối quan hệ gia đình, bởi vì phụ nữ có những đức tính mang đặc điểm giới mà nam giới không có như đức tính chịu thương chịu khó, đảm đang, dịu dàng, nhẫn nhịn, biết thông cảm, nhạy cảm, tinh tế... Là người mẹ, phụ nữ cũng có thể coi là người thày đầu tiên của con, chăm con từ lúc mang thai, dạy con từ lúc lọt lòng, những thái độ ứng xử, hành vi của người mẹ đối với con và các thành viên trong gia đình ảnh hưởng to lớn đến quan niệm, ứng xử, hành vi và nếp sống trong suốt cuộc đời của con cái, thậm chí tiếp tục ảnh hưởng đến thế hệ cháu, hình thành nền nếp, gia phong của gia đình phù hợp hoặc không phù hợp với chuẩn mực xã hội.

Tăng cường truyền thông về giá trị truyền thống gia đình Việt Nam và gương gia đình no ấm, tiến bộ, hạnh phúc, văn minh

“Hệ giá trị quốc gia, hệ giá trị văn hóa, hệ giá trị gia đình và chuẩn mực con người Việt Nam trong thời kỳ mới” không thể hình thành nếu công tác thông tin, truyền thông không được quan tâm đúng mức. Trong Cách mạng công nghiệp lần thứ tư, nước ta là quốc gia có đông đảo người sử dụng internet, các thiết bị thông minh và các mạng xã hội, những giá trị truyền thống tốt đẹp của gia đình sẽ dần đi sâu vào tâm thức của mỗi người, trở thành ý thức, hành vi tự nhiên của mỗi người nếu được tiếp cận, tiếp nhận thông tin một cách thường xuyên, với người thật, việc thật. Cần tăng cường truyền thông về Ngày gia đình Việt Nam (28-6 hằng năm), thậm chí tổ chức tuần lễ hoặc Tháng hành động vì gia đình Việt Nam để nâng cao nhận thức, hành động của toàn xã hội về vai trò của gia đình, trách nhiệm vun đắp, xây dựng gia đình.

Phát huy vai trò, trách nhiệm của tổ chức Hội Liên hiệp phụ nữ  

Là tổ chức đại diện, chăm lo, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp, chính đáng của phụ nữ, Hội Liên hiệp phụ nữ có trách nhiệm và lợi thế trong tuyên truyền, vận động phụ nữ nâng cao nhận thức về vai trò, trách nhiệm của người mẹ, người vợ trong xây dựng gia đình, phát huy vai trò, đức tính tốt đẹp riêng có của phụ nữ; Hội có trách nhiệm đồng hành cùng phụ nữ, hỗ trợ phụ nữ xây dựng gia đình. Do vậy, các phong trào thi đua, cuộc vận động trong nhiều năm qua và trong thời gian tới của Hội Liên hiệp phụ nữ các cấp đều hướng tới vận động, hỗ trợ phụ nữ gìn giữ, vun đắp giá trị gia đình, góp phần quan trọng xây dựng gia đình no ấm, bình đẳng, tiến bộ, hạnh phúc, văn minh. Sự tích cực tham gia xây dựng chính sách, giám sát, phản biện xã hội của tổ chức hội sẽ góp phần hoàn thiện và thực thi tốt chính sách, pháp luật liên quan đến xây dựng gia đình và công tác gia đình.

Đối với Hội Liên hiệp phụ nữ tỉnh Quảng Ninh, trong xu thế phát triển của tỉnh, các cấp hội cần quan tâm tuyên truyền, vận động hỗ trợ phụ nữ xây dựng gia đình hạnh phúc trong giai đoạn mới; nhất là đồng hành, hỗ trợ nữ công nhân lao động ở các khu công nghiệp, nữ công nhân xa nhà, trong đó phát huy được vai trò, lợi thế, đức tính tốt đẹp của phụ nữ, đặc biệt là gìn giữ và phát huy truyền thống kỷ luật và đồng tâm của giai cấp công nhân Vùng Mỏ, con người Vùng Mỏ, gia đình Vùng Mỏ.

Gia đình là tế bào cơ bản của xã hội và là lớp học đầu tiên của mỗi người. Tế bào này cần được nuôi dưỡng khỏe mạnh. Dù thời đại có thay đổi đến đâu, dù nếp sống có thay đổi đến đâu, chúng ta cũng phải quan tâm đến gia đình, quan tâm xây dựng gia đình, giáo dục gia đình, phát huy truyền thống gia đình của dân tộc Việt Nam, kết hợp chặt chẽ để vun đắp và phát huy giá trị truyền thống tốt đẹp của dân tộc Việt Nam, thúc đẩy sự phát triển vững chắc của thế hệ tiếp theo, thúc đẩy mọi gia đình trở thành “tế bào xã hội” hạnh phúc bền vững. Hạnh phúc của xã hội phải được phản ánh trong hạnh phúc bền vững của mỗi gia đình. Đây là nền tảng quan trọng cho sự phát triển bền vững của quốc gia, dân tộc ta./.       

-----------------

(1) Xem: Phạm Học: Gia đình thợ mỏ, làng mỏ - Đặc trưng văn hóa của Quảng Ninh, baoquangninh.com.vn