ASEAN là tổ chức hợp tác nằm ở khu vực có vị thế địa - chính trị chiến lược quan trọng đối với Ấn Độ trong việc hội nhập khu vực Đông Á và châu Á - Thái Bình Dương. ASEAN cũng là nhân tố quan trọng của tiến trình xây dựng Cộng đồng kinh tế Đông Á và là đầu tàu dẫn dắt các cấu trúc hợp tác đa phương trong khu vực, được Ấn Độ đặc biệt coi trọng.

Nền tảng vững chắc

Kể từ năm 1991, Ấn Độ đã tích cực theo đuổi mối quan hệ thương mại và chiến lược với các nước Đông Nam Á như một phần trong chính sách “hướng Đông” của mình. ASEAN và Ấn Độ thiết lập quan hệ đối thoại vào năm 1992 và nâng lên thành quan hệ đối thoại đầy đủ từ tháng 12-1995. Tháng 12-2012, Hội nghị cấp cao kỷ niệm 20 năm quan hệ đối thoại ASEAN - Ấn Độ đã trở thành điểm mốc mang tính bước ngoặt trong quan hệ hai bên với tuyên bố nâng quan hệ ASEAN - Ấn Độ lên đối tác chiến lược. Từ đó, Ấn Độ đã tiến hành các hội nghị cấp cao thường niên với ASEAN. Năm 2003, Ấn Độ chính thức tham gia Hiệp định hợp tác và thân thiện (TAC) của ASEAN. Tháng 11-2004, ASEAN - Ấn Độ thông qua Tuyên bố “Đối tác vì hòa bình, tiến bộ và thịnh vượng chung” và kế hoạch hành động thực hiện Tuyên bố chung. Mục tiêu của Ấn Độ khi thúc đẩy quan hệ với ASEAN là xây dựng mối quan hệ lịch sử và văn hóa, mở rộng thị trường, đồng thời nâng cao vị thế của Ấn Độ như một cường quốc khu vực.

Hơn hai thập niên qua, có thể thấy, quan hệ giữa ASEAN và Ấn Độ không ngừng được mở rộng và phát triển trên mọi lĩnh vực. Trên khía cạnh chính trị - đối ngoại, tăng cường quan hệ với ASEAN là một trong những trọng tâm của chính sách “hướng Đông” của Ấn Độ, được các quan chức cấp cao Ấn Độ khẳng định nhiều lần. Không chỉ có vậy, ASEAN hiện là đối tác thương mại lớn thứ tư của Ấn Độ sau Trung Quốc, Liên minh châu Âu (EU) và Mỹ. Kim ngạch thương mại giữa Ấn Độ và các nước ASEAN đạt hơn 76,5 tỷ USD trong giai đoạn 2014 - 2015. Đầu tư hai chiều đang gia tăng, tổng vốn hóa các dự án đầu tư của ASEAN ở Ấn Độ trong giai đoạn 2007 - 2015 là 32,4 tỷ USD, trong khi đầu tư của Ấn Độ vào ASEAN đạt 38,6 tỷ USD. Ấn Độ và ASEAN đã ký Hiệp định tự do thương mại (FTA) về hàng hóa năm 2009 và đi vào hoạt động tháng 8 - 2011. Tháng 9 - 2014, Ấn Độ và ASEAN chính thức ký kết FTA về dịch vụ và đầu tư. Hai bên khẳng định quyết tâm tham gia tích cực trong đàm phán Hiệp định hợp tác kinh tế toàn diện khu vực (RCEP); gia tăng kết nối về cả hàng không, hàng hải, đường bộ và kỹ thuật số, xây dựng Hành lang kinh tế Mê Công - Ấn Độ; phát triển doanh nghiệp vừa và nhỏ…

Sau khi đắc cử Thủ tướng Ấn Độ tháng 5 - 2014, ông N. Mô-đi bắt tay ngay vào các công tác đối ngoại, bao gồm nâng cấp chính sách “hướng Đông” thành “Hành động phía Đông”. Quan hệ đối tác chiến lược Ấn Độ - ASEAN tạo đà phát triển mới, mục tiêu chính sách hướng Đông của Ấn Độ tiếp tục được hoàn thiện trong thế “chủ động tiến công”. Niu Đê-li giờ đây không chỉ đơn thuần hướng về phía Đông mà đã có những hành động thiết thực để bảo vệ các lợi ích của mình, đồng thời thể hiện một vai trò lớn hơn, xứng đáng hơn với vị thế cường quốc ở khu vực và thế giới. Hai bên cũng đã hoàn tất việc triển khai “Kế hoạch hành động giai đoạn 2011 - 2015”, nhất trí tiếp tục tăng cường quan hệ thông qua việc thực hiện hiệu quả “Kế hoạch hành động mới giai đoạn 2016 - 2020”.

Vấn đề Biển Đông trước đây ít được đề cập trong các ưu tiên chính sách đối ngoại của Ấn Độ, nhưng gần đây, Ấn Độ đã có bước chuyển mạnh về nhận thức và hành động trong vấn đề này. Chính quyền của Thủ tướng N. Mô-đi đặt an ninh biển thành vấn đề an ninh trung tâm và phát huy vai trò lớn hơn thông qua hợp tác với tất cả các nước để tăng cường các thể chế khu vực, đóng góp vào việc duy trì hòa bình, ổn định khu vực.

Về phía ASEAN, Ấn Độ không chỉ là một thị trường lớn, mà còn có một lực lượng lao động trẻ, dồi dào. Ấn Độ là nước có thế mạnh trong lĩnh vực công nghệ thông tin và là điểm đến hấp dẫn cho đầu tư trực tiếp nước ngoài. Tập trung phát triển thương mại, dịch vụ với ASEAN giúp Ấn Độ có cơ hội sử dụng sức mạnh cạnh tranh để trở thành một trung tâm dịch vụ xuất khẩu cho ASEAN. Quan hệ chặt chẽ với ASEAN thông qua FTA sẽ tạo điều kiện giúp Ấn Độ tiến hành các cải cách kinh tế sâu rộng hơn nữa, và quan trọng hơn, thúc đẩy Ấn Độ trong tương lai sẽ trở thành một cường quốc kinh tế châu Á.

Tìm kiếm mô hình mới

Cộng đồng Kinh tế ASEAN (AEC) chính thức có hiệu lực từ 31-12-2015, cùng với những tiến triển thuận lợi xung quanh việc đàm phán RCEP, được đánh giá sẽ đưa ASEAN trở thành trung tâm phát triển năng động nhất khu vực châu Á - Thái Bình Dương. Chính vì vậy, Chính phủ Ấn Độ hướng tới việc thúc đẩy, làm sâu sắc hơn quan hệ với ASEAN, tận dụng tối đa các cơ hội kinh tế tại khu vực này. Các quan chức Ấn Độ hy vọng, việc đạt được thỏa thuận RCEP, dự kiến vào cuối năm 2016, sẽ làm sâu sắc hơn vấn đề hội nhập giữa các nước thành viên, đồng thời thúc đẩy hàng hóa, dịch vụ thương mại, đầu tư, công nghệ thông tin... phát triển. Khả năng gia nhập Hiệp định đối tác xuyên Thái Bình Dương (TPP) của Ấn Độ vẫn còn là một chặng đường dài, nhưng với tư cách là một thành viên của RCEP, điều này có thể giúp Ấn Độ thích nghi nhanh chóng với các FTA lớn hơn trong tương lai.

Trung tuần tháng 02 - 2016, tại thủ đô Niu Đê-li (Ấn Độ) đã diễn ra “Đối thoại Đê-li” lần thứ 8 với chủ đề “Mối quan hệ ASEAN - Ấn Độ: Một mô hình mới”. Đối thoại lần này nhằm tăng cường, củng cố và thúc đẩy hơn nữa mối quan hệ giữa Ấn Độ với ASEAN. Ấn Độ và ASEAN có tiềm năng lớn trong việc tạo ra các chuỗi giá trị khu vực như một lực đẩy cho hội nhập kinh tế khu vực. Trong khuôn khổ cuộc đối thoại, phiên thảo luận của các doanh nghiệp tập trung vào lĩnh vực sản xuất tại Ấn Độ, đặc biệt là giới thiệu sáng kiến “Sản xuất tại Ấn Độ” (Make in India) và những khía cạnh của việc cùng sản xuất giữa Ấn Độ và ASEAN. Tương lai Ấn Độ sẽ phối hợp tốt hơn với ASEAN về chuỗi giá trị công nghiệp và đây là cách tốt nhất để tích hợp các doanh nghiệp vừa và nhỏ vào chuỗi giá trị khu vực, bảo đảm cho các doanh nghiệp này có những kiến thức cần thiết nhất để có thể điều hướng các thủ tục xuất khẩu phức tạp. Bộ Ngoại giao Ấn Độ đã công bố một Quỹ phát triển dự án nhằm hỗ trợ các nhà sản xuất Ấn Độ trị giá 5 tỷ ru-pi (khoảng 73 triệu USD), khuyến khích các nhà sản xuất Ấn Độ hội nhập vào chuỗi giá trị khu vực ASEAN. Sáng kiến đưa ra kế hoạch tạo ra các trung tâm sản xuất tại Cam-pu-chia, Lào, Mi-an-ma và Việt Nam; về lâu dài có thể thiết lập một trật tự kinh tế khu vực mới trong ASEAN.

Ngoài ra, Đối thoại Đê-li cung cấp một cơ hội cần thiết cho các doanh nghiệp cũng như các nhà hoạch định chính sách Ấn Độ tự đánh giá nhằm đưa ra những điều chỉnh cần thiết để tham gia có hiệu quả vào các FTA khác trong tương lai, chẳng hạn như tham gia vào sáng kiến “Một vành đai, một con đường” do Trung Quốc khởi xướng. Điều này là rất cần thiết cho vấn đề an ninh và tương lai kinh tế Ấn Độ.

Trước đó, đầu tháng 02 - 2016, Phó Tổng thống Ấn Độ H. An-sa-ri đã tiến hành chuyến thăm chính thức tới Bru-nây và Thái Lan nhằm củng cố quan hệ với hai quốc gia Đông Nam Á cũng như thúc đẩy chính sách “Hành động phía Đông”. Chuyến thăm của ông H. An-sa-ri tới Bru-nây là chuyến thăm cấp cao đầu tiên của phía Ấn Độ kể từ khi hai nước thiết lập quan hệ ngoại giao năm 1984 cùng với chuyến thăm đầu tiên trong vòng 50 năm qua của một Phó Tổng thống Ấn Độ tới Thái Lan. Điều này cho thấy, Niu Đê-li đang mong muốn thúc đẩy quan hệ hợp tác song phương với hai quốc gia ở khu vực Đông Nam Á, qua đó đẩy mạnh triển khai chính sách “Hành động phía Đông” nhằm tăng cường kết nối và tạo dựng ảnh hưởng của Ấn Độ ở khu vực.

Trên khía cạnh hợp tác an ninh quân sự, Ấn Độ cũng đã khởi xướng cuộc diễn tập huấn luyện thực binh kết hợp Hành động mìn nhân đạo và Gìn giữ hòa bình (FTX-2016) mang tên “FORCE 18” (lực lượng 18 nước gồm Ấn Độ với ASEAN và các đối tác đối thoại của Hiệp hội - gồm Mỹ, Trung Quốc, Nga, Nhật Bản, Ô-xtrây-li-a, Niu Di-lân, Hàn Quốc). Cuộc diễn tập quân sự này diễn ra từ ngày 02 đến 08-3-2016, tại Pu-nê, bang Ma-ha-rát-tra của Ấn Độ. Diễn tập “FORCE 18” nằm trong khuôn khổ Hội nghị Bộ trưởng Quốc phòng ASEAN mở rộng (ADMM+). Mục đích của cuộc diễn tập là chia sẻ kinh nghiệm và tăng cường phối hợp vì lợi ích thúc đẩy hòa bình và ổn định khu vực. Các phân tích gần đây đã chỉ ra rằng, Ấn Độ sẽ tiếp tục bày tỏ quan điểm tại các diễn đàn đa phương do ASEAN dẫn dắt theo hướng ủng hộ an ninh, an toàn, tự do hàng hải; thương mại không bị cản trở; giải quyết hòa bình các tranh chấp theo luật pháp quốc tế; thực hiện Tuyên bố về cách ứng xử của các bên trên Biển Đông (DOC), tiến tới ký kết Bộ Quy tắc ứng xử của các bên ở Biển Đông (COC) và ủng hộ vai trò trung tâm của ASEAN.

Có thể thấy, “Hành động phía Đông” là bước tiếp nối, cụ thể hóa chính sách “hướng Đông” của Ấn Độ và là một bước tiến mới của Ấn Độ trong việc kết nối với các nước ASEAN hiện nay./.