Về quy chế phối hợp tổ chức phản biện xã hội - thực hành dân chủ trong quản lý nhà nước ở Hà Nội

TCCS - Để “lòng dân” Hà Nội và “ý Đảng” bộ thành phố hòa quyện làm một trong những quyết sách của chính quyền Thủ đô, Quy chế phối hợp tổ chức phản biện xã hội giữa Hội đồng nhân dân, Ủy ban nhân dân và Mặt trận Tổ quốc Thành phố Hà Nội đã được ban hành. Đây là những cam kết mang tính pháp lý trong quản lý nhà nước ở Hà Nội.

Việc phát huy quyền làm chủ của nhân dân thông qua giám sát, phản biện xã hội (PBXH) của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam các cấp đã được Đại hội X của Đảng khẳng định, đồng thời yêu cầu thể chế hóa hoạt động này: “Xây dựng quy chế giám sát và PBXH của Mặt trận Tổ quốc, các tổ chức chính trị - xã hội và nhân dân đối với việc hoạch định đường lối, chủ trương, chính sách, quyết định lớn của Đảng và việc tổ chức thực hiện...”(1). Và, chỉ đạo: Nhà nước ban hành và bổ sung pháp luật để Mặt trận Tổ quốc và các đoàn thể nhân dân thực hiện tốt vai trò giám sát và PBXH”(2). Đây thực chất là thực hành dân chủ trong quản lý xã hội thông qua Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các đoàn thể nhân dân.

Triển khai Nghị quyết Đại hội X của Đảng, căn cứ Luật Tổ chức Hội đồng nhân dân (HĐND) và Ủy ban nhân dân (UBND) ngày 26-11-2003, Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật của HĐND và UBND ngày 03-12-2004, Luật Mặt trận Tổ quốc Việt Nam ngày 12-6-1999, Nghị định số 50/2001/NĐ-CP, ngày 16-8-2001 của Chính phủ quy định chi tiết thi hành một số điều của Luật Mặt trận Tổ quốc Việt Nam; để nhân dân tham gia quản lý xã hội thông qua phương thức giám sát và PBXH, ngày 29-4-2010, HĐND, UBND, Ủy ban Mặt trận Tổ quốc thành phố Hà Nội (UBMTTQTPHN) đã ký kết Quy chế phối hợp tổ chức PBXH. Đó là những bước đi tích cực của quá trình dân chủ hóa công tác quản lý nhà nước ở Thành phố Hà Nội.

Với 3 chương, gồm 14 điều, Quy chế phối hợp tổ chức PBXH của Hà Nội thể hiện quyền làm chủ của người dân Thủ đô, trước hết thông qua việc họ được tham gia ý kiến vào quá trình hoạch định chính sách phát triển Hà Nội.

Từ nhận thức chung nhất về phản biện xã hội...

Theo Quy chế này, PBXH được nhận thức là hoạt động của MTTQTPHN và các đoàn thể nhân dân phát huy dân chủ và trí tuệ của các tầng lớp nhân dân trong việc nhận xét, đánh giá, đề nghị, góp phần hoàn thiện dự thảo các chủ trương, kế hoạch, đề án, dự án và các văn bản quy phạm pháp luật (gọi chung là các quyết sách) thuộc thẩm quyền ban hành của HĐND, UBND Thành phố Hà Nội.

Quy chế PBXH là những quy định về mục đích, nguyên tắc, đối tượng, nội dung, hình thức, quy trình, trách nhiệm của các chủ thể trong hoạt động PBXH. Các chủ thể trong hoạt động PBXH được xác định rất rõ là: chủ thể PBXH là UBMTTQTPHN; chủ thể ban hành các quyết sách là HĐND và UBND (chính quyền thành phố).

Theo Quy chế, bản chất của PBXH là tạo điều kiện để các tầng lớp nhân dân Thủ đô phát huy quyền làm chủ và trách nhiệm công dân trong việc tham gia vào quá trình xây dựng các quyết sách của chính quyền thành phố có liên quan đến quyền và nghĩa vụ của nhân dân, không ngoài mục tiêu góp phần hoàn thiện, nâng cao chất lượng các quyết sách trước khi ban hành. Phương cách dân chủ này sẽ tạo được sự đồng thuận xã hội về nhận thức và thống nhất về hành động của các tầng lớp nhân dân trong xây dựng và phát triển Thủ đô.

Để việc giám sát và PBXH của các tầng lớp nhân dân Thủ đô có hiệu quả, Quy chế phối hợp tổ chức PBXH đã đưa ra các nguyên tắc cơ bản là: UBMTTQTP thực hiện PBXH với sự phối hợp chặt chẽ của Thường trực HĐND, UBND và các đoàn thể nhân dân. Phải tuân thủ các quy định của pháp luật, bảo đảm tính hợp pháp của PBXH. Tôn trọng các ý kiến khác nhau, nhưng không trái với quyền và lợi ích hợp pháp của nhân dân, lợi ích của quốc gia, dân tộc. Quy trình thực hiện phải mang tính nhân dân, công khai, minh bạch, khách quan, khoa học trên tinh thần xây dựng. Chủ thể phản biện (UBMTTQTPHN) phải có trách nhiệm với những ý kiến phản biện của mình, chủ thể ban hành quyết sách (HĐND và UBNDTP) có trách nhiệm nghiên cứu và trả lời về những ý kiến phản biện.

Những quy định chung về sự phối hợp tổ chức PBXH được nêu rõ trong Chương I của Quy chế là những nhận thức cần thiết để hiểu rõ thế nào là PBXH, các chủ thể trong hoạt động PBXH, mục đích PBXH và những nguyên tắc PBXH. Chỉ trên cơ sở nhận thức đúng về PBXH thì công tác phản biện mới mang lại kết quả và quyền làm chủ vào quá trình quản lý nhà nước của nhân dân mới được bảo đảm.

... Đến nội dung hoạt động phản biện xã hội

Nội dung hoạt động PBXH là vấn đề chính, do vậy, Quy chế phối hợp tổ chức PBXH của Hà Nội đã nêu rõ những vấn đề sau:

- Đối tượng PBXH là dự thảo các chủ trương, kế hoạch, đề án, dự án và các văn bản quy phạm pháp luật do HĐND, UBND Thành phố ban hành. Thường trực HĐND, UBND và Ban Thường trực UBMTTQTP thống nhất rằng, dự thảo những quyết sách phải được tổ chức phản biện trước khi trình kỳ họp HĐND xem xét, thông qua. UBNDTP chủ động thống nhất với Ban Thường trực UBMTTQTP về dự thảo những quyết sách có tác động đến quyền và lợi ích hợp pháp của các tầng lớp nhân dân, đến môi trường sống, tuy không phải trình kỳ họp HĐND, nhưng xét thấy cần phải được MTTQ phản biện trước khi ban hành. UBMTTQTP chủ động thống nhất với UBNDTP về dự thảo những quyết sách đang được dư luận quan tâm cần phải được phản biện trước khi ban hành.

- Về nội dung phản biện, Quy chế nêu: Khi tổ chức phản biện dự thảo một quyết sách, chủ thể phản biện có trách nhiệm phân tích, đánh giá, đề xuất về những phương diện: tính pháp lý, tính khả thi, tính hiệu quả của quyết sách, phạm vi và mức độ tác động của quyết sách đến cộng đồng xã hội và môi trường ..., sự đồng thuận xã hội đối với quyết sách.

- Về hình thức phản biện, tiến hành hội nghị trao đổi trực tiếp giữa Ban Thường trực UBMTTQ với lãnh đạo HĐND và UBNDTP. Hội nghị do UBMTTQTP tổ chức với thành phần tham gia là những nhà khoa học, chuyên gia, nhà hoạt động thực tiễn, nhà quản lý am hiểu chủ đề mà dự thảo các quyết sách đề cập. Kết quả hội nghị được thông báo kịp thời đến HĐND và UBNDTP. UBMTTQTP tổng hợp các ý kiến, kiến nghị của cử tri đóng góp thông qua các cuộc tiếp xúc cử tri và dư luận báo chí để phản ánh với chính quyền thành phố.

- Về quyền và trách nhiệm của UBMTTQTP trong việc tổ chức PBXH được Quy chế khẳng định: Đề nghị UBNDTP gửi dự thảo các quyết sách và tài liệu liên quan về UBMTTQTP để tổ chức phản biện; tiếp nhận yêu cầu phản biện của chính quyền thành phố; làm việc với các sở, ngành liên quan của thành phố để tìm hiểu sâu các nội dung cần phản biện; tổ chức phản biện nhằm góp phần nâng cao chất lượng các quyết sách của thành phố trước khi ban hành; tổ chức thành phần tham gia phản biện; khi cần thiết, tổ chức đối thoại với lãnh đạo HĐND, UBNDTP nhằm làm sáng tỏ những nội dung phản biện; tổng hợp kết quả phản biện gửi Thường trực HĐND, UBND kịp thời.

- Về quyền và trách nhiệm của HĐND và UBNDTP cũng được Quy chế xác định: Đề nghị UBMTTQTP tổ chức phản biện đối với dự thảo các quyết sách thuộc thẩm quyền ban hành của HĐND, UBNDTP. Cung cấp cho UBMTTQTP dự thảo các quyết sách và các tài liệu liên quan đến nội dung được phản biện. Giao các sở, ngành liên quan của thành phố cung cấp các tài liệu cần thiết liên quan đến nội dung phản biện khi UBMTTQTP yêu cầu. Khi cần thiết, tổ chức đối thoại với lãnh đạo UBMTTQTP nhằm làm sáng tỏ những nội dung phản biện. Tiếp nhận và xử lý kết quả phản biện do UBMTTQTP gửi đến. Trả lời UBMTTQTP bằng văn bản về những nội dung tiếp thu, những nội dung không tiếp thu, những giải pháp cần tiếp tục hoàn thiện.

Những nội dung rất cơ bản, rõ ràng, cụ thể được thỏa thuận tự nguyện giữa 3 cơ quan: HĐND, UBND, UBMTTQTP Hà Nội trong Quy chế phối hợp tổ chức PBXH trên đây là cơ sở mang tính pháp lý để hoạt động PBXH đối với các quyết sách của chính quyền Thành phố đi vào đời sống xã hội, mang lại những kết quả tích cực.

Điều kiện cho tổ chức phản biện

Quy chế chỉ rõ các khâu trong quy trình tổ chức phản biện; thời hạn muộn nhất mà HĐND và UBND phải chuyển giao tài liệu cho UBMT để kịp có ý kiến PB trình kỳ họp HĐND Thành phố gần nhất. Về tài chính, chính quyền thành phố bố trí kinh phí hằng năm từ nguồn ngân sách nhà nước bảo đảm cho UBMTTQ tổ chức PBXH. Trên cơ sở đề xuất của UBMTTQ, chính quyền thành phố thống nhất định mức các khoản chi trong hoạt động PBXH.

Quy chế phối hợp tổ chức PBXH cũng chỉ rõ điều khoản thi hành: Hàng năm Thường trực HĐND, UBND và Ban Thường trực UBMTTQTP thống nhất chương trình MTTQ phản biện xã hội.

Trong quá trình thực hiện, có những vấn đề mới phát sinh, Thường trực HĐND, UBND và Ban Thường trực UBMTTQTP cùng nhau trao đổi, thống nhất bổ sung cho phù hợp với thực tế.

Quy chế phối hợp tổ chức PBXH của Thành phố Hà Nội một lần nữa thể hiện rõ quan điểm của Đảng bộ, chính quyền, MTTQTPHN rằng, giám sát và PBXH là yêu cầu khách quan trong quá trình phát huy dân chủ, xây dựng chính quyền thực sự là của dân, do dân, vì dân. “Những ý kiến, nguyện vọng và sáng kiến của nhân dân có vai trò quan trọng trong việc hình thành đường lối đổi mới của Đảng”(3), và là nhân tố nâng cao chất lượng các quyết sách của Đảng và chính quyền nhân dân. PBXH của MTTQ là sự tập hợp trí tuệ và phát huy quyền làm chủ của nhân dân tham gia xây dựng chính quyền, giúp chính quyền hoàn thiện, nâng cao chất lượng những quyết sách của mình để phục vụ nhân dân tốt hơn. Đó không chỉ là quyền mà còn là trách nhiệm và nghĩa vụ của nhân dân. Trong những năm qua, ở Hà Nội, thực tế không ít ý kiến phản biện của nhân dân đã được chính quyền thành phố lắng nghe và tiếp thu(4).

Hiện nay, hoạt động PBXH còn gặp rất nhiều khó khăn, chủ trương lớn về PBXH đã có nhưng chưa được cụ thể hóa trong điều kiện một đảng duy nhất cầm quyền. Vì thế, hoạt động PBXH chưa được thực hiện theo quy trình pháp lý nhất định. Ví dụ, MTTQ có trách nhiệm tổ chức PBXH những vấn đề gì? Những quyết sách nào của chính quyền nhất thiết phải được PB? Nguyên tắc, nội dung, hình thức PB? Quyền và trách nhiệm của các chủ thể trong phối hợp tổ chức PBXH? Do vậy, nhiều khi PB còn nặng hình thức, hoặc mới dừng lại ở việc đóng góp ý kiến cho một số chủ trương của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước.

(1), (2) Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ X, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2006, tr 135, 43

(3) Văn kiện đã dẫn, 2006, tr 71

(4) Những năm qua, tiếp thu ý kiến phản biện của nhân dân, chính quyền thành phố Hà Nội đã dừng triển khai một số dự án: thay nước Hồ Tây, công trình trung tâm thương mại trên phố “19 tháng 12”, khách sạn trong công viên Thống Nhất, 11 dự án sân golf được điều chỉnh thay đổi mục đích sử dụng v.v...