Tận dụng ưu thế tài nguyên thiên nhiên

Làng nghề Sinh Dược nằm ngay dưới chân núi thuộc khu du lịch tâm linh núi chùa Bái Đính xã Gia Sinh, huyện Gia Viễn, tỉnh Ninh Bình là một xã miền núi thuộc vùng đệm của khu rừng đặc dụng Hoa Lư. Qua điều tra của viện quy hoạch rừng thống kê được trong khu rừng đặc dụng Hoa Lư có 677 loài thực vật, trong đó có 311 loài có thể dùng làm thuốc, 10 loài nằm trong danh sách đỏ Việt Nam. Địa phận xã Gia Sinh cũng nằm trong quần thể du lịch Tràng An với Khu văn hóa tâm linh, khu hồ Đàm Thị, Khu núi chùa Bái Đính với các hang động và cảnh đẹp thiên nhiên kỳ thú. Hang Sinh Dược là một hang sâu có cảnh quan đẹp và đình Sinh Dược là nơi thờ thần Quý Minh Đại Vương, miếu thờ Ngọc Quang công chúa thời vua Lý Thái Tông.

Tên Sinh Dược bắt nguồn từ truyền thuyết Thiền sư, danh y Nguyễn Minh Không đi tìm thuốc chữa bệnh “Hóa hổ” cho vua nhà Lý, ngài tìm được nhiều loài thuốc mọc tự nhiên khắp một vùng bán sơn địa nên đặt tên nơi này là Sinh Dược. Trong quá trình tu hành và tìm hiểu cây thuốc nơi đây, ngài đã truyền lại những kinh nghiệm dùng thảo dược, những bài thuốc quý cho người dân thôn Sinh Dược. Đến nay vùng đồi núi Sinh Dược, Gia Sinh vẫn còn nhiều cây thuốc quý như: bình vôi, ngành ngạnh, hoài sơn, hương nhu, sả chanh, trấu không, tầm bóp...  

Người dân thôn Sinh Dược sớm biết tận dụng ưu thế tài nguyên thiên nhiên ban tặng để gắn phát triển nghề truyền thống của địa phương với phát triển kinh tế và phát triển du lịch. Với điều kiện thuận lợi nên nghề chế biến thuốc nam được nhân dân lưu truyền và phát triển dưới hình thức hộ gia đình, tổ hợp tác nghiên cứu và sản xuất dược liệu. Tuy nhiên hình thức sản xuất này tương đối nhỏ lẻ, manh mún, không thúc đẩy được nghề truyền thống phát triển.

Năm 2014, những người dân địa phương có kinh nghiệm dùng thảo dược cổ truyền, cùng nhau kế thừa, bảo tồn và phát triển bền vững nghề thuốc của địa phương, Hợp tác xã (HTX) Sinh Dược theo đó được thành lập. Được xây dựng theo mô hình HTX kiểu mới, HTX Sinh Dược mở ra hướng đi mới, tạo thêm thu nhập cho người dân không chỉ ở xã Gia Sinh mà còn nhiều địa phương khác thuộc các tỉnh phía Bắc. Hợp tác xã tổ chức sản xuất, trồng cây thuốc nam tại vườn tạp của các hộ dân, sau đó thu mua, chế biến thành những sản phẩm chăm sóc sức khỏe.

Ðể lưu giữ những giá trị truyền thống từ xa xưa của vùng đất đặc biệt này, tháng 4-2022, Ủy ban nhân dân tỉnh Ninh Bình ban hành quyết định, cấp bằng công nhận danh hiệu Làng nghề tỉnh Ninh Bình năm 2022 cho làng Sinh Dược.

Phát triển nghề truyền thống theo yêu cầu của thị trường

Từ các nguyên liệu thảo dược, kết hợp nghiên cứu các bài thuốc cổ truyền của Việt Nam, của địa phương, cũng như tìm hiểu nhu cầu, xu hướng tiêu dùng của thị trường, HTX từng bước sáng tạo, cho ra đời các sản phẩm chăm sóc sức khỏe tiện dụng có thành phần thiên nhiên. Mỗi năm HTX Sinh Dược lại cho những sản phẩm mới. Năm 2014, HTX chỉ có sản phẩm muối ngâm chân, tinh dầu và xà bông thảo dược, năm 2015, HTX nghiên cứu cho ra mắt sẩn phẩm muối tắm bé, cao tắm thảo dược. Đến năm 2020, HTX có tổng cộng hơn 10 loại xà bông khác nhau, sản phẩm cao gội, dầu gội đầu, cao xoa bóp, xà bông mùi tết chuyên bán vào dịp tết Nguyên đán theo phong tục tắm rửa bằng cây mùi già dịp cuối năm của người dân Việt Nam.

Năm 2021, HTX tiếp tục nghiên cứu và giởi thiệu với thị trường dòng sản phẩm phục vụ nội trợ gia đình: nước rửa bát, nước lau nhà... và thêm một số loại dầu tắm cao cấp: dầu tắm hoa hồng, bồ hòn... Các sản phẩm với thành phần an toàn và công dụng tốt được thị trưởng đón nhận, người tiêu dùng tin tưởng sử dụng trong nhiều năm. Một số sản phẩm của HTX được chứng nhận sản phẩm OCOP tỉnh Ninh Bình như: Tranh lá Bồ Đề 4 sao, Muối ngâm chân, Trà An Thái (trà cây kim ngân) 4 sao.

Sản phẩm được khách hàng đánh giá cao của HTX là muối ngâm chân - là một bài muối dân gian cổ truyền của thôn Sinh Dược sử dụng các thành phần hoàn toàn tự nhiên bao gồm muối khoáng (là loại muối chứa các thành phần vi lượng như sắt, kẽm, magie, đồng...) kết hợp với thảo dược là những nguyên liệu được trồng và khai thác trong tự nhiên ngay tại địa phương. Bài thuốc muối ngâm được coi là một bài thuốc quý từng được các nhà vua xưa sử dụng để dưỡng sinh, không chỉ hỗ trợ giảm đau nhức xương khớp hiệu quả và an toàn cho người bệnh, mà còn góp phần giải quyết các hệ quả do bệnh khớp gây ra như mất ngủ, lạnh chân tay, khí huyết lưu thông kém, xóa tan mệt mỏi, giúp thư giãn, thoải mái và nâng cao chất lượng cuộc sống.

Năm 2015, sản phẩm muối ngâm chân Sinh Dược được bình chọn là sản phẩm công nghiệp nông thôn tiêu biểu tỉnh Ninh Bình. Để phát triển các bài thuốc dân gian và cung cấp ra thị trường những sản phẩm an toàn, thân thiện với môi trường, HTX Sinh Dược đã liên kết khai thác với một số địa phương như: Cam Lộ (Quảng Trị), Duy Tiên (Hà Nam), Sa Pa (Lào Cai)... để chiết xuất tinh dầu theo công nghệ đã được chuyển giao, khuyến khích nhân dân trồng và tổ chức thu mua, lắp đặt lò hấp sấy để chế biến tại chỗ. HTX đang có kế hoạch khoanh vùng dược liệu tại địa phương để tập trung vừa khai thác, vừa bảo tồn đa dạng sinh học, vừa trồng mới bảo đảm nguyên liệu sản xuất. Bên cạnh đó, HTX Sinh Dược đã đầu tư hàng loạt máy móc, thiết bị chế biến như: máy sao, máy sấy, máy phối trộn, máy cắt bánh xà-phòng… nhằm tối ưu hóa quy trình, bảo đảm theo tiêu chuẩn ISO tạo ra thành phẩm chất lượng tốt, an toàn đến tay người tiêu dùng.

Phát triển kinh tế địa phương, phát huy trách nhiệm cộng đồng

Hiện nay, người tiêu dùng đang có xu hướng chuyển dịch về sử dụng các sản phẩm có nguồn gốc tự nhiên, có lợi cho sức khỏe con người, thân thiện với môi trường ngày càng lan rộng và sẽ tiếp tục tăng trong thời gian tới. Sự phát triển của mô hình HTX vừa kết hợp khai thác bền vững dược liệu quanh vùng, vừa thu hút những người có tâm huyết với nghề cùng nhau giữ gìn nghề truyền thống đã tạo ra một trải nghiệm hữu ích cho du khách khi đến với tỉnh Ninh Bình. Kết hợp với các sản phẩm lưu niệm du lịch độc đáo khác của địa phương, nhóm sản phẩm mặt hàng thảo dược tự nhiên Sinh Dược cũng sẽ góp phần làm phong phú thêm cho thị trường sản phẩm du lịch phục vụ du khách.

Cùng với hoạt động sản xuất, làng nghề Sinh Dược đang kết hợp phát triển du lịch trải nghiệm, du lịch sinh thái với hơn 2.000m2 gồm: phòng tranh nghệ thuật Bồ đề, các phòng tắm ngâm khoáng nóng thảo dược, ẩm thực, du lịch homestay, thăm cánh đồng dược liệu,… thu hút rất nhiều khách du lịch trong nước và quốc tế đến tham quan, trải nghiệm. HTX phối hợp cùng huyện Gia Viễn (Ninh Bình) tổ chức tour du lịch trải nghiệm “Tìm về cội nguồn Ðức Thánh Nguyễn” để du khách tìm hiểu về tour du lịch kết nối hai địa điểm là Ðền Ðức Thánh Nguyễn, ngôi đền cổ thuộc làng Ðiềm (xã Gia Tiến và Gia Thắng), thờ Thiền sư Nguyễn Minh Không và làng nghề Sinh Dược, tạo ra trải nghiệm thú vị về các cây thuốc, bài thuốc cổ truyền và các giá trị văn hóa, lịch sử, tôn giáo, kiến trúc của địa phương đến đông đảo người dân và du khách.

Phát triển đa dạng sản phẩm, dịch vụ, HTX đặc biệt quan tâm quảng bá sản phẩm và phát triển thị trường. Nhất là những năm gần đây nhận thấy xu hướng phát triển của thương mại điện tử, HTX đẩy mạnh hoạt động truyền thông trên các kênh mạng xã hội. Nhờ đó, tốc độ tiêu thụ sản phẩm của HTX vượt trội hơn so với trước kia. Ngoài các kênh bán hàng online chính thức như website, fanpage Facebook, giỏ hàng trên Tiktok, mini app trên ứng dụng Zalo, các sàn thương mại điện tử Lazada, Shopee, Tiki..., HTX Sinh Dược còn có hệ thống các điểm bán hàng phủ sóng nhiều địa phương trên cả nước như tại thành phố Hà Nội, thành phố Hồ Chí Minh…

Từ một đơn vị chỉ có 7 thành viên hoạt động, đến nay HTX đã có trên 30 thành viên với 3 xưởng sản xuất và cánh đồng dược liệu gần 7 ha được các thành viên trồng, chăm sóc theo hướng an toàn, bảo đảm chất lượng. Thông qua các kênh bán hàng, sản phẩm của HTX được thị trường đón nhận, người tiêu dùng tin tưởng sử dụng và đánh giá cao, doanh thu năm sau cao hơn năm trước. Năm 2020, doanh thu của HTX đạt 12 tỷ đồng, năm 2021 đạt 13 tỷ đồng và đến nay đã tăng trên 30 tỷ đồng. HTX tạo việc làm cho hơn 70 lao động địa phương với mức thu nhập từ 6 - 15 triệu đồng/người/tháng. Sự phát triển ổn định, lớn mạnh, bền vững của HTX đã góp phần giải quyết việc làm cho nhiều lao động địa phương, mang lại nguồn thu nhập ổn định cho các hộ gia đình địa phương.

Với mục tiêu bảo tồn và phát triển các giống thuốc nam bản địa, phát huy, sáng tạo mang tính kế thừa các bài thuốc cổ truyền của địa phương bằng cách ứng dụng khoa học - công nghệ để tạo nên các sản phẩm hợp thị hiếu của người tiêu dùng, làng nghề Sinh Dược vừa tiếp tục nâng cao chất lượng các sản phẩm hiện có, vừa nghiên cứu phát triển thêm các sản phẩm mới đáp ứng thị trường trong nước và hướng tới xuất khẩu. Cùng với đó, đẩy mạnh kết hợp du lịch trải nghiệm, du lịch sinh thái tại làng nghề phát triển kinh tế, tạo việc làm tăng thêm thu nhập cho người dân, tạo sự gắn kết văn hóa giữa các làng nghề trên địa bàn tỉnh./.