Việt Nam tham gia tích cực vào cơ chế hợp tác Mekong - Nhật Bản

Tháng 01-2007, Hội nghị Cấp cao ASEAN 12 diễn ra tại Philippines, Nhật Bản đề xuất Chương trình quan hệ đối tác Nhật Bản - Mekong, tập trung vào ba lĩnh vực ưu tiên: Hội nhập kinh tế tiểu vùng cải thiện kết cấu hạ tầng, tăng cường liên kết khu vực... Mở rộng thương mại - đầu tư giữa Nhật Bản với khu vực Mekong; Theo đuổi các giá trị phổ cập và mục tiêu chung của khu vực (xóa đói giảm nghèo, mục tiêu phát triển thiên niên kỷ, kiểm soát dịch bệnh, bảo vệ môi trường...).

Cho tới nay, Nhật Bản và các nước Mekong gồm Campuchia, Lào, Myanmar, Thái Lan và Việt Nam đã tiến hành 9 Hội nghị Cấp cao, 11 Hội nghị Bộ trưởng Ngoại giao và 10 Hội nghị Bộ trưởng Kinh tế, trong đó đã đạt được một số thỏa thuận và triển khai cụ thể.

Giai đoạn 2009 - 2012, các lĩnh vực hợp tác bao gồm, phát triển hạ tầng cứng và mềm, phát triển kinh tế bền vững, thu hẹp khoảng cách phát triển, bảo vệ môi trường, ứng phó với thách thức như dịch bệnh, thiên tai; tăng cường giao lưu giữa các nước Mekong và Nhật Bản.

Giai đoạn 2013 - 2015, các lĩnh vực hợp tác nhằm, tăng cường kết nối trong tiểu vùng Mekong và giữa tiểu vùng Mekong với các khu vực và thế giới; hợp tác cùng phát triển giữa các nước Mekong và Nhật Bản; bảo vệ môi trường và an ninh con người.

Ngoài ra, hợp tác Mekong-Nhật Bản cũng triển khai Lộ trình Phát triển Mekong 2012 - 2015 và sáng kiến hợp tác kinh tế công nghiệp Mekong - Nhật Bản.

Giai đoạn 2016 - 2018, với mục tiêu đạt được “tăng trưởng chất lượng” và tiếp tục phát triển kinh tế một cách bền vững và đều khắp tại tiểu vùng Mekong, lĩnh vực hợp tác tập trung phát triển hạ tầng công nghiệp và tăng cường kết nối “cứng” trong tiểu vùng Mekong và với các khu vực bên ngoài; phát triển các ngành công nghiệp và chuỗi giá trị khu vực, phát triển nguồn nhân lực, tăng cường kết nối thể chế, kinh tế và giao lưu nhân dân; phát triển bền vững hướng tới thực hiện một Mekong xanh; tăng cường phối hợp giữa hợp tác Mekong - Nhật Bản với các cơ chế hợp tác khu vực, tổ chức quốc tế.

Về nguồn lực, tại Hội nghị Cấp cao Mekong-Nhật Bản lần 7 (tại Tokyo, ngày 04-7-2015), Thủ tướng Nhật Bản thông báo dành 750 tỷ Yên ODA cho các nước Mekong để triển khai Chiến lược Tokyo 2015 và sẽ ưu tiên tiểu vùng Mekong trong thực hiện sáng kiến 110 tỷ USD hợp tác với Ngân hàng Phát triển châu Á về phát triển hạ tầng chất lượng cao ở khu vực châu Á - Thái Bình Dương. Ngoài ra, hợp tác Mekong - Nhật Bản cũng triển khai “Tầm nhìn phát triển công nghiệp Mekong” giai đoạn 2016 - 2018”.

Ngay từ khi hợp tác Mekong - Nhật Bản hình thành, Việt Nam đã tham gia tích cực vào cơ chế hợp tác này. Sau 10 năm hợp tác, với những đóng góp hiệu quả và tích cực, Việt Nam đã ngày càng thể hiện vai trò, có tiếng nói quan trọng trong nhiều vấn đề lớn của hợp tác Mekong - Nhật Bản.

Các bộ, ngành và địa phương của Việt Nam đã tham gia vào hơn 100 dự án, nổi bật là các dự án xây dựng cảng nước sâu Lạch Huyện, nhà ga số 2 sân bay Nội Bài, nhà máy nhiệt điện Ô Môn, Nghi Sơn 2, nâng cao năng lực sản xuất vắc xin sởi và Rubella...

Việt Nam cũng đã kiên trì thúc đẩy và đưa vấn đề hợp tác nguồn nước sông Mekong trở thành một nội dung quan trọng của hợp tác, gắn kết cơ chế Mekong - Nhật Bản với Ủy hội sông Mekong (MRC).

Trong hợp tác Mekong - Nhật Bản, Việt Nam đã tham gia nhiều dự án, đóng góp hiệu quả vào sự phát triển kinh tế - xã hội của Việt Nam.

Quan hệ Việt Nam - Nhật Bản phát triển sâu rộng

Trong những năm gần đây, quan hệ Việt Nam và Nhật Bản phát triển nhanh chóng. Nhật Bản là nước G-7 đầu tiên đón Tổng Bí thư Việt Nam đến thăm (năm 1995), nước G-7 đầu tiên thiết lập quan hệ Đối tác chiến lược với Việt Nam (năm 2009), nước G-7 đầu tiên công nhận quy chế kinh tế thị trường của Việt Nam (năm 2011), nước G-7 đầu tiên mời Việt Nam tham dự Hội nghị Thượng đỉnh G-7 mở rộng (tháng 5-2016).

Trong những năm qua, quan hệ Việt Nam - Nhật Bản không ngừng phát triển toàn diện, sâu rộng và thực chất trên nhiều lĩnh vực, với sự tin cậy cao về chính trị.

Hai nước đã thiết lập khuôn khổ quan hệ Đối tác tin cậy, ổn định lâu dài nhân chuyến thăm Việt Nam của Thủ tướng Nhật Bản Junichiro Koizumi tháng 4-2002.

Trong chuyến thăm chính thức Nhật Bản của Tổng Bí thư Nông Đức Mạnh tháng 4-2009, hai nước nhất trí nâng cấp quan hệ lên thành Đối tác chiến lược vì hòa bình và phồn vinh ở châu Á.

Tháng 10-2010, hai bên ra Tuyên bố chung Việt Nam - Nhật Bản về Phát triển toàn diện quan hệ Đối tác chiến lược vì hòa bình và phồn vinh ở châu Á, nhân chuyến thăm Việt Nam của Thủ tướng Nhật Bản Naoto Kan.

Đặc biệt, trong chuyến thăm cấp Nhà nước đến Nhật Bản của Chủ tịch nước Trương Tấn Sang tháng 3-2014, hai nước đã nâng cấp quan hệ lên thành Đối tác chiến lược sâu rộng vì hòa bình và thịnh vượng ở châu Á.

Trong chuyến thăm chính thức Nhật Bản tháng 9-2015, Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng và Thủ tướng Nhật Bản Shinzo Abe đã ra Tuyên bố về tầm nhìn chung quan hệ Việt Nam - Nhật Bản.

Tiếp đó, chuyến thăm cấp Nhà nước lần đầu tiên của Nhà vua và Hoàng hậu Nhật Bản (năm 2017), chuyến thăm chính thức Việt Nam của Thủ tướng Shinzo Abe (năm 2017), đã góp phần đưa quan hệ hai nước phát triển ngày càng sâu rộng, toàn diện, hiệu quả hơn.

Hai bên duy trì hiệu quả các cơ chế đối thoại, ủng hộ lẫn nhau tại các diễn đàn đa phương như Liên hợp quốc, Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN), Diễn đàn hợp tác kinh tế châu Á - Thái Bình Dương (APEC), Diễn đàn hợp tác Á - Âu (ASEM)...

Nhật Bản là đối tác kinh tế quan trọng hàng đầu của Việt Nam. Đến nay, Nhật Bản là nước tài trợ ODA lớn nhất cho Việt Nam, nhà đầu tư số hai tại Việt Nam. Năm 2017, Nhật Bản là đối tác thương mại lớn thứ tư của Việt Nam.

Về thương mại, hai nước đã dành cho nhau thuế suất tối huệ quốc từ 1999. Trong 8 tháng đầu năm 2018, tổng kim ngạch thương mại giữa hai nước đạt 24,52 tỷ USD (tăng 13,7% so với cùng kỳ năm 2017), trong đó kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam sang Nhật Bản đạt 12,21 tỷ USD (tăng 11,5% so với cùng kỳ năm 2017), nhập khẩu đạt 12,31 tỷ USD (tăng 15,9% so với cùng kỳ năm 2017).

Về đầu tư trực tiếp, năm 2017, đầu tư trực tiếp của Nhật Bản vào Việt Nam đạt mức kỷ lục 9,11 tỷ USD, đứng đầu trong số các quốc gia và vùng lãnh thổ đầu tư vào Việt Nam.

Lũy kế tính đến cuối tháng 8-2018, Nhật Bản có 3.865 dự án FDI còn hiệu lực tại Việt Nam với tổng vốn đầu tư đăng ký 55,838 tỷ USD, đứng thứ 2 trong tổng số 116 quốc gia và vùng lãnh thổ đầu tư vào Việt Nam.

Tính đến ngày 20-8-2018, Nhật Bản có 284 dự án cấp mới, 124 dự án tăng vốn và 409 lượt góp vốn mua cổ phần với tổng vốn đầu tư là 7,016 tỷ USD, đứng số đầu trong số các quốc gia và vùng lãnh thổ đầu tư vào Việt Nam.

Về viện trợ phát triển chính thức ODA, từ năm 1992 đến hết tài khóa 2016 (ngày 31-3-2017), Nhật Bản đã cam kết khoảng 30,5 tỷ USD, ODA vốn vay cho Việt Nam.

Sáu tháng đầu năm 2018, hai bên đã ký các công hàm trao đổi cho 2 dự án viện trợ không hoàn lại (tổng trị giá gần 25 triệu USD). Nhật Bản cam kết khoản vay gần 16 tỷ yên (142 triệu USD) cho lĩnh vực đào tạo nghề tại Việt Nam.

Hợp tác nông nghiệp có bước đột phá từ năm 2014 trong chuyến thăm cấp Nhà nước tới Nhật Bản của Chủ tịch nước Trương Tấn Sang.

Nhân chuyến thăm chính thức Nhật Bản của Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng (tháng 9-2015), hai bên đã ký kết “Tầm nhìn trung và dài hạn trong hợp tác Nông nghiệp Việt Nam - Nhật Bản”, ký lại Tầm nhìn chung sửa đổi vào tháng 5-2018.

Từ năm 1992 đến nay, Việt Nam đã cử nhiều tu nghiệp sinh sang Nhật Bản. Hiện có khoảng 120.000 lao động, thực tập sinh Việt Nam tại Nhật Bản. Quan hệ hợp tác về giáo dục và đào tạo giữa hai nước đã phát triển dưới nhiều hình thức, Nhật Bản là một trong những nước viện trợ không hoàn lại lớn nhất cho ngành giáo dục đào tạo của Việt Nam.

Số lưu học sinh Việt Nam tại Nhật Bản đến đầu 2018 khoảng 75.000 người. Nhật Bản đang hợp tác để nâng cấp 4 trường đại học của Việt Nam đạt đại học chất lượng cao; đang hợp tác xây dựng Trường Đại học Việt - Nhật nhằm đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao cho Việt Nam trong lĩnh vực khoa học công nghệ, quản lý và dịch vụ; hỗ trợ Việt Nam dạy tiếng Nhật tại một số trường tiểu học, phổ thông cơ sở tại Hà Nội và Thành phố Hồ Chí Minh.

Tính đến hết tháng 7 năm 2018, lượng khách du lịch Nhật Bản vào Việt Nam đạt 464.379 lượt, tăng 3,0% so với năm 2017, đứng thứ 3 (sau Trung Quốc và Hàn Quốc).

Từ ngày 01-01-2004, Việt Nam đơn phương miễn thị thực cho người Nhật đi du lịch và kinh doanh vào Việt Nam trong vòng 15 ngày và từ ngày 01-7-2004, quyết định miễn thị thực nhập cảnh ngắn hạn cho mọi công dân mang hộ chiếu Nhật Bản.

Ngày 08-3-2005, hai bên đã trao đổi Công hàm miễn thị thực nhập cảnh cho công dân hai nước Việt Nam và Nhật Bản mang Hộ chiếu ngoại giao và công vụ trong thời hạn lưu trú không quá 90 ngày bắt đầu thực hiện từ ngày 01-5-2005.

Nhật Bản bắt đầu thực hiện việc nới lỏng quy chế cấp thị thực nhiều lần (từ ngày 30-9-2014 và nới lỏng hơn từ ngày 15-02-2016) và thị thực một lần (từ ngày 20-11-2014) cho công dân Việt Nam.

Hợp tác địa phương hai nước Việt Nam - Nhật Bản được thúc đẩy mạnh mẽ. Nhiều địa phương của hai nước đã ký văn bản hợp tác như: Thành phố Hồ Chí Minh - Osaka; Thành phố Hồ Chí Minh - Yokohama; Đà Nẵng-Sakai; Hà Nội-Fukuoka; Đà Nẵng - Yokohama; Đồng Nai - Hyogo; Bà Rịa - Vũng Tàu và Kawasaki; Phú Thọ - Nara; Huế - Kyoto; Hưng Yên - Kanagawa; Hải Phòng -Niigata; Nam Định - Miyazaki; Quảng Nam - Nagasaki; Cần Thơ - Hyogo; Thành phố Hồ Chí Minh - Nagano...

Thủ tướng Chính phủ Nguyễn Xuân Phúc và Phu nhân sẽ dẫn đầu Đoàn đại biểu Cấp cao Việt Nam tham dự Hội nghị Cấp cao Hợp tác Mekong - Nhật Bản lần thứ 10 tại Tokyo, Nhật Bản và thăm Nhật Bản khẳng định Việt Nam kiên trì đường lối đối ngoại độc lập, tự chủ, đa phương hóa, đa dạng hóa quan hệ quốc tế, trong đó coi trọng quan hệ đối tác chiến lược sâu rộng với Nhật Bản và quyết tâm đưa quan hệ Đối tác chiến lược sâu rộng với Nhật Bản sang giai đoạn phát triển mới, toàn diện, thực chất hơn./.