Kiểm định chất lượng dạy nghề hiện nay

TCCS - Kiểm định chất lượng dạy nghề là một lĩnh vực mới đối với Việt Nam. Để hoạt động này trở thành thường xuyên, góp phần nâng cao chất lượng dạy nghề thì các cơ quan quản lý, cơ sở dạy nghề cần phải tích cực, chủ động hơn trong việc nghiên cứu, tham gia hoạt động kiểm định chất lượng dạy nghề.

Cùng với quá trình đổi mới trong lĩnh vực giáo dục và đào tạo, dạy nghề cũng đã từng bước phát triển, đáp ứng được nhu cầu về đội ngũ lao động qua đào tạo nghề phục vụ cho phát triển kinh tế - xã hội và hội nhập quốc tế: quy mô dạy nghề tăng nhanh (năm 2008 là 1,538 triệu người); nâng tỷ lệ lao động qua đào tạo nghề lên 26% (2010 là 30%). Mạng lưới cơ sở dạy nghề tăng nhanh và phát triển rộng khắp trên cả nước (có 270 trường trung cấp nghề, 112 trường cao đẳng nghề và trên 800 trung tâm dạy nghề). Các điều kiện bảo đảm chất lượng dạy nghề (đội ngũ giáo viên, cán bộ quản lý dạy nghề, chương trình dạy nghề, trang thiết bị dạy nghề...) được cải thiện, do đó chất lượng học sinh học nghề cũng được nâng lên. Nếu xem xét toàn bộ hệ thống dạy nghề với các cấp trình độ khác nhau thì khoảng 70% số học sinh tìm được việc làm hoặc tự tạo việc làm ngay sau khi tốt nghiệp, ở một số nghề tỷ lệ này đạt trên 90%. Đội ngũ lao động qua đào tạo nghề đã đảm đương được hầu hết các vị trí trong các cơ sở sản xuất, kinh doanh dịch vụ trong nước, thậm chí những vị trí mà trước đây do người nước ngoài đảm nhận trong các công ty liên doanh.

Tuy nhiên, quy mô đào tạo nghề tăng nhanh không cân đối với điều kiện bảo đảm chất lượng dẫn đến việc còn khoảng cách khá rộng giữa đào tạo và thực tế sử dụng lao động đã qua đào tạo. Việc mở cửa thị trường lao động trong tiến trình hội nhập quốc tế, tạo sự cạnh tranh gay gắt giữa lao động kỹ thuật trực tiếp của Việt Nam với lao động kỹ thuật của các nước không chỉ ở thị trường lao động quốc tế mà ở cả thị trường lao động trong nước. Đã xuất hiện tình trạng một số doanh nghiệp phải nhập khẩu lao động kỹ thuật trực tiếp trình độ cao từ các nước khác. Như vậy, nguy cơ lao động kỹ thuật trực tiếp của Việt Nam không cạnh tranh được với lao động nước ngoài tại Việt Nam đang hiện hữu. Nguyên nhân chủ yếu là do các điều kiện bảo đảm chất lượng bao gồm đội ngũ giáo viên và cán bộ quản lý, cơ sở vật chất và thiết bị, chương trình giáo trình còn nhiều bất cập. Chính vì vậy, Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội lấy việc nâng cao chất lượng đào tạo nghề là một mục tiêu cơ bản trong quá trình đổi mới và phát triển dạy nghề giai đoạn 2010 - 2020.

Kiểm định chất lượng là một công cụ hữu hiệu bảo đảm chất lượng đào tạo. Kiểm định chất lượng dạy nghề nhằm đánh giá, xác định mức độ thực hiện mục tiêu, chương trình, nội dung dạy nghề đối với cơ sở dạy nghề, một mặt, giúp các cơ sở dạy nghề tự đánh giá và hoàn thiện các điều kiện bảo đảm chất lượng; mặt khác, giúp cơ quan quản lý nhà nước về dạy nghề đánh giá, qua đó công bố với xã hội về thực trạng chất lượng của cơ sở dạy nghề để người học và xã hội biết được thực trạng chất lượng đào tạo và giám sát. Kết quả kiểm định cũng là cơ sở giúp các cơ quan quản lý các cấp có chính sách phù hợp để phát triển dạy nghề.

Các nước phát triển như Hoa Kỳ, Ô-xtrây-li-a, Anh, Hàn Quốc... đã phát triển kiểm định chất lượng đào tạo từ rất sớm và có hệ thống chính sách về kiểm định chất lượng đào tạo khá hoàn chỉnh như: tiêu chuẩn, tiêu chí kiểm định, quy trình kiểm định, chính sách hỗ trợ, khuyến khích các cơ sở tham gia kiểm định, chính sách hỗ trợ người học tại các cơ sở đạt chuẩn kiểm định. Hoạt động kiểm định tại các nước này đã trở thành một hoạt động thường xuyên (một số quốc gia là hoạt động bắt buộc) và góp phần tích cực bảo đảm chất lượng đào tạo. Tuy nhiên, kiểm định chất lượng dạy nghề còn khá mới đối với nước ta, mới bắt đầu được nghiên cứu từ năm 2001. Năm 2002, Dự án Giáo dục kỹ thuật và Dạy nghề tiến hành thí điểm kiểm định chương trình dạy nghề và cơ sở dạy nghề tại 2 trường dạy nghề trên cơ sở tiêu chí, tiêu chuẩn ILO 500. Năm 2007, Tổng cục Dạy nghề tổ chức xây dựng tiêu chuẩn, tiêu chí kiểm định chất lượng dạy nghề với sự giúp đỡ của chuyên gia Hoa Kỳ. Đến nay, hệ thống kiểm định dạy nghề từng bước đã hình thành, cụ thể:

- Về văn bản quy phạm pháp luật, đã hình thành hệ thống văn bản quy phạm pháp luật làm cơ sở để tổ chức các hoạt động kiểm định bao gồm: quy định các nội dung hoạt động kiểm định chất lượng dạy nghề trong Luật Dạy nghề được ban hành năm 2006; quy định về hệ thống tiêu chí, tiêu chuẩn kiểm định chất lượng trường trung cấp nghề, trường cao đẳng nghề; quy định về quy trình kiểm định chất lượng trung tâm dạy nghề, trường cao đẳng nghề, trường trung cấp nghề; quy định về kiểm định viên chất lượng dạy nghề.

- Về cơ quan quản lý hoạt động kiểm định chất lượng dạy nghề, Tổng cục Dạy nghề tham mưu cho Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội về công tác kiểm định và tổ chức kiểm định chất lượng dạy nghề, trình kết quả kiểm định để Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội xem xét cấp chứng nhận đạt chuẩn kiểm định chất lượng cho các cơ sở dạy nghề đạt yêu cầu. Vụ Kiểm định chất lượng dạy nghề là cơ quan tham mưu cho lãnh đạo Tổng cục Dạy nghề về công tác kiểm định chất lượng dạy nghề.

- Về hoạt động kiểm định chất lượng dạy nghề các cơ sở dạy nghề, trong giai đoạn 2008 - 2010, Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội tổ chức thí điểm kiểm định 65 trường trung cấp nghề, 10 trung tâm dạy nghề bảo đảm cơ cấu vùng miền, hình thức sở hữu, cấp trình độ đào tạo nhằm hoàn thiện hệ thống văn bản quy phạm pháp luật về kiểm định, xây dựng đội ngũ kiểm định viên chất lượng dạy nghề và nâng cao nhận thức cho các cơ quan quản lý và các cơ sở dạy nghề. Kết quả thực hiện trong năm 2008 và 2009 tương đối khả quan. Hiện đã đào tạo được trên 200 kiểm định viên chất lượng dạy nghề. Hầu hết các kiểm định viên này là hiệu trưởng, hiệu phó, trưởng các khoa, bộ môn của các trường trung cấp nghề, cao đẳng nghề. Khoảng 50% số kiểm định viên này đã được huy động để tham gia kiểm định năm 2008 và năm 2009; đã tiến hành kiểm định 35 trường trung cấp nghề, cao đẳng nghề và công nhận được 9 trường đạt tiêu chuẩn kiểm định.

Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội xác định kiểm định chất lượng dạy nghề là hoạt động trọng tâm trong giai đoạn 2010 - 2020 với mục tiêu đến năm 2020 toàn bộ các cơ sở dạy nghề đều phải được kiểm định. Tuy nhiên, số lượng cơ sở dạy nghề rất lớn (dự kiến đến năm 2020 có 230 trường cao đẳng nghề, 310 trường trung cấp nghề và mỗi quận huyện có 1 trung tâm dạy nghề). Mục tiêu trong giai đoạn 2010 - 2020, có 90% số trường cao đẳng nghề, trung cấp nghề, 70% số trung tâm dạy nghề; 70% chương trình đào tạo của các trường cao đẳng nghề, trung cấp nghề được kiểm định chất lượng dạy nghề là thách thức do một số nguyên nhân:

- Nhận thức của các cơ sở dạy nghề về tầm quan trọng của kiểm định chất lượng chưa đúng. Nhiều cơ sở dạy nghề vẫn chưa hiểu được tác dụng của kiểm định chất lượng đối với việc nâng cao chất lượng đào tạo bằng việc xác định các mặt mạnh, mặt yếu, kế hoạch, giải pháp khắc phục. Nhiều cơ sở dạy nghề vẫn quan niệm kiểm định chất lượng dạy nghề là hoạt động thanh tra nên không quan tâm, thậm chí còn né tránh. Chất lượng văn hóa đã từng bước hình thành trong các cơ sở dạy nghề, nhưng chưa sâu rộng, chưa thu hút được sự tham gia của toàn bộ giáo viên, cán bộ của cơ sở dạy nghề.

- Đội ngũ kiểm định viên tuy đã được hình thành, nhưng còn thiếu và yếu. Hầu hết kiểm định viên được huy động từ các cơ sở dạy nghề, họ rất có kinh nghiệm về giảng dạy và quản lý trường học, nhưng lại thiếu các kiến thức và kỹ năng cần thiết trong quá trình kiểm định.

- Hệ thống tiêu chí, tiêu chuẩn, quy trình kiểm định tuy đã được ban hành, nhưng còn phải tiếp tục nghiên cứu và hoàn thiện để phù hợp hơn với đặc thù của các cơ sở dạy nghề. Chưa có nhiều các tổ chức kiểm định có năng lực trong khi số lượng cơ sở dạy nghề cần kiểm định hằng năm rất lớn.

- Chưa có chính sách khuyến khích các cơ sở dạy nghề đạt chuẩn kiểm định chất lượng. Đây cũng là một trong những nguyên nhân làm cho các trường chưa thực sự chú trọng đến công tác kiểm định.

Để đạt được mục tiêu đề ra, cần triển khai một số giải pháp:

- Đẩy mạnh tuyên truyền, vận động và nâng cao nhận thức của cơ quan quản lý các cấp và các cơ sở dạy nghề về tầm quan trọng của kiểm định chất lượng, sẵn sàng và tự nguyện tham gia kiểm định chất lượng và có những hành động cụ thể để đưa văn hóa chất lượng vào trong cơ sở dạy nghề.

- Hoàn thiện quy định về kiểm định chất lượng cơ sở đào tạo và chương trình đào tạo (nghề đào tạo); ban hành chính sách ưu đãi đối với cơ sở dạy nghề đạt chuẩn kiểm định chất lượng.

- Đẩy nhanh kiểm định chất lượng chương trình đào tạo nghề của các cơ sở dạy nghề.

- Đào tạo đội ngũ kiểm định viên chất lượng dạy nghề và cán bộ tự kiểm định của các cơ sở dạy nghề.

- Thành lập một số trung tâm kiểm định chất lượng dạy nghề công lập ở 3 miền và cho phép thành lập các trung tâm kiểm định chất lượng dạy nghề tư thục để tổ chức kiểm định chất lượng dạy nghề.

- Các bộ, ngành, địa phương xây dựng kế hoạch và đôn đốc các cơ sở dạy nghề trực thuộc thực hiện tự kiểm định và đăng ký kiểm định chất lượng dạy nghề; Nhà nước bảo đảm kinh phí tổ chức kiểm định chất lượng dạy nghề và hỗ trợ kinh phí tự kiểm định của các cơ sở dạy nghề./.