Hội nghị Cấp cao kỷ niệm 20 năm quan hệ đối thoại ASEAN - Nga. Ảnh: TTXVN

Tăng cường quan hệ đối thoại

Đối với 10 quốc gia ASEAN, có thể nói Cộng đồng ASEAN - biểu tượng của tình đoàn kết, hòa bình và phát triển trong khu vực - chính thức đi vào hoạt động đã góp phần nâng cao uy tín và sức ảnh hưởng của tổ chức này trên trường quốc tế. Đồng thời, những yếu tố về địa - chính trị, kinh tế, văn hóa, quân sự, dân số... của Cộng đồng ASEAN cũng như từng quốc gia thành viên đã nâng cao vai trò và vị thế của ASEAN trong khu vực châu Á - Thái Bình Dương. Với dân số khoảng 630 triệu người, GDP đạt khoảng 2,57 nghìn tỷ USD và tốc độ tăng trưởng kinh tế khá ổn định, ASEAN được thừa nhận là một nhân tố quan trọng trong sự phát triển năng động của khu vực trong không gian toàn cầu hóa và hội nhập kinh tế quốc tế.

Trong khi đó, Nga có vai trò quan trọng trong việc giải quyết các vấn đề quốc tế liên quan tới hòa bình và an ninh toàn cầu. Đặc biệt, với vị trí địa lý và những mối quan hệ truyền thống, Nga có lợi ích chiến lược đặc biệt tại khu vực châu Á - Thái Bình Dương nói chung cũng như khu vực Đông Nam Á nói riêng. Do đó, việc Nga tăng cường quan hệ với Cộng đồng ASEAN cũng như giữ vai trò chủ động hơn trong các cơ chế khu vực, như Hội nghị cấp cao Đông Á (EAS), Diễn đàn Khu vực ASEAN (ARF) và Hội nghị Bộ trưởng Quốc phòng ASEAN mở rộng (ADMM+) được cho là sẽ giúp tăng cường sự đóng góp của Moscow cho hòa bình, an ninh và ổn định của khu vực châu Á - Thái Bình Dương, trong đó có ASEAN; qua đó, thể hiện được vai trò và vị thế của Nga tại khu vực quan trọng này.

Trên thực tế, hợp tác ASEAN - Nga đã được mở rộng kể từ khi Nga trở thành đối tác đối thoại của ASEAN năm 1996. Nga và ASEAN đã phát triển quan hệ đối tác đối thoại ngày càng tham gia tích cực vào các cơ chế hợp tác khu vực. Tháng 12-2005, hai bên đã ký kết Tuyên bố chung về quan hệ đối tác toàn diện và tiến bộ; Tuyên bố chung tại Hội nghị Cấp cao ASEAN - Nga lần thứ 2 (tháng 10-2010). Theo đó, trên cơ sở các nguyên tắc, mục tiêu, giá trị và quy định chung được nêu trong Hiến chương Liên hợp quốc, Hiệp ước Thân thiện và Hợp tác ở Đông Nam Á (TAC), Tuyên bố Cấp cao Đông Á về các nguyên tắc quan hệ cùng có lợi (Nguyên tắc Bali), quan hệ hợp tác ASEAN - Nga ngày càng liên kết chặt chẽ và phát triển. Hai bên đã thúc đẩy hợp tác sâu rộng trên nhiều lĩnh vực, bao gồm chính trị, an ninh, kinh tế - thương mại, văn hóa, giao lưu nhân dân,… Kết quả là việc hai bên tích cực triển khai Hiệp định liên Chính phủ ASEAN - Nga về Hợp tác kinh tế và phát triển năm 2005, Hiệp định liên Chính phủ ASEAN - Nga về Hợp tác văn hóa năm 2010 và Chương trình Hành động toàn diện thúc đẩy hợp tác ASEAN - Nga năm 2005 - 2015.

Trong bối cảnh tình hình quốc tế có nhiều biến động như hiện nay, cả Nga lẫn ASEAN đều đang phải đối mặt với những thách thức và mối đe dọa lớn, cả truyền thống lẫn phi truyền thống, cả mang tính toàn cầu, khu vực lẫn từng quốc gia. Nguy cơ khủng bố, cực đoan ngày càng gia tăng, ô nhiễm môi trường và biến đổi khí hậu đe dọa nhiều quốc gia trên thế giới. Những mâu thuẫn và căng thẳng liên quan tới tranh chấp lãnh thổ, tham vọng của một số nước trong khu vực châu Á - Thái Bình Dương, nhất là tại Biển Đông, đang đe dọa sự ổn định và an ninh khu vực. Tình thế bị cô lập do tác động của các biện pháp trừng phạt của phương Tây liên quan tới cuộc khủng hoảng Ukraine và giá dầu - mặt hàng xuất khẩu chủ lực của Nga - giảm mạnh đã tác động tiêu cực tới nền kinh tế Nga. Trong khi đó, Cộng đồng ASEAN cũng gặp nhiều khó khăn khi mà những khác biệt, chênh lệch giữa từng nước vẫn là rào cản cho quá trình hội nhập và xây dựng một ASEAN vững mạnh. Những lợi ích đan xen trong một thế giới mà hợp tác và hội nhập đang chi phối chính sách của từng quốc gia ngày càng khiến Nga và ASEAN có nhu cầu xích lại gần nhau hơn cũng như nâng tầm quan hệ lên một cấp độ mới. Quan hệ hai bên đang có những biến chuyển tích cực theo hướng thực chất và hiệu quả hơn. Nga coi hợp tác chặt chẽ với ASEAN là một trong những phương hướng then chốt trong việc tăng cường vị thế tại khu vực châu Á - Thái Bình Dương. Lãnh đạo các nước ASEAN cũng bày tỏ mong muốn nâng tầm quan hệ với Nga bởi Moscow luôn là một đối tác quan trọng, có tiếng nói và ảnh hưởng to lớn trên trường quốc tế.

Hội nghị lần này là dịp để ASEAN và Nga cùng nhìn lại những thành tựu qua 20 năm hợp tác, phát triển. Tổng thống Nga V. Pu-tin nhấn mạnh, Nga và các quốc gia ASEAN có lập trường tương đồng về nhiều vấn đề khu vực và quốc tế. Đây là lần đầu tiên Hội nghị cấp cao Nga - ASEAN được tổ chức tại Nga. Cả ASEAN và Nga đều nhất trí rằng, trong thời gian tiếp theo, hai bên tiếp tục tăng cường quan hệ đối tác chiến lược vì mục tiêu bình đẳng, cùng có lợi và thịnh vượng chung nhằm thúc đẩy hòa bình, ổn định, an ninh, thịnh vượng, tăng trưởng kinh tế, phát triển bền vững và tiến bộ xã hội ở khu vực. Với việc thành lập Cộng đồng ASEAN năm 2015 và nỗ lực của Nga trong khuôn khổ Liên minh Kinh tế Á - Âu (EAEU), hai bên tiếp tục ủng hộ quá trình hội nhập khu vực sâu rộng hơn, bao gồm việc triển khai văn kiện ASEAN 2025, cụ thể là cùng vững vàng tiến bước và duy trì vai trò trung tâm của ASEAN trong các diễn đàn như EAS, ARF và ADMM+ cũng như hoan nghênh vai trò của Nga trong việc thúc đẩy hòa bình, an ninh và ổn định ở châu Á - Thái Bình Dương; thúc đẩy một cách phù hợp mức độ hợp tác tại các diễn đàn khu vực và toàn cầu, trong đó có Liên hợp quốc (UN), Hợp tác kinh tế châu Á - Thái Bình Dương (APEC), Hội nghị Á - Âu (ASEM) và G20.

Đối với việc giải quyết các thách thức an ninh truyền thống và phi truyền thống, hai bên hướng tới việc tăng cường hợp tác mạnh mẽ hơn trong cuộc chiến chống khủng bố cũng như bạo lực cực đoan và chủ nghĩa cấp tiến dựa trên các nghị quyết tương ứng của Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc và Chiến lược chống khủng bố toàn cầu của Liên hợp quốc; thúc đẩy hợp tác chống tội phạm xuyên quốc gia có tổ chức, như buôn bán người, di cư bất hợp pháp, cướp biển, buôn lậu vũ khí, rửa tiền, tội phạm kinh tế quốc tế và tội phạm mạng…

Bảo đảm an ninh và an toàn hàng hải, tự do hàng hải và hàng không cũng là lĩnh vực được hai bên đặc biệt chú trọng. Theo đó, hai bên nhất trí giải quyết các xung đột, mâu thuẫn trên cơ sở thúc đẩy tự kiềm chế, không sử dụng vũ lực hoặc đe dọa sử dụng vũ lực và giải quyết các tranh chấp thông qua các biện pháp hòa bình, phù hợp với các nguyên tắc được thừa nhận rộng rãi của luật pháp quốc tế, bao gồm các nội dung được nêu trong Hiến chương Liên hợp quốc, Công ước Liên hợp quốc về Luật biển 1982 (UNCLOS) và các tiêu chuẩn và thông lệ phù hợp của Tổ chức Hàng không Dân sự quốc tế (ICAO) và Tổ chức Hàng hải quốc tế (IMO). Ủng hộ việc thực hiện đầy đủ và hiệu quả Tuyên bố về ứng xử của các bên ở Biển Đông (DOC) và sớm hoàn tất Bộ Quy tắc ứng xử ở Biển Đông (COC) trên cơ sở đồng thuận.

Thúc đẩy hợp tác kinh tế

Về hợp tác thương mại, trong 5 năm trở lại đây, kim ngạch thương mại giữa ASEAN và Nga đã tăng gấp đôi và đạt con số kỷ lục 21,5 tỷ USD vào năm 2014. Nga và ASEAN cũng là những đối tác thương mại có thể bổ sung chặt chẽ cho nhau, bởi Nga chủ yếu xuất khẩu nhiên liệu và năng lượng, máy móc công nghệ cao, thiết bị quân sự, các sản phẩm hóa chất, vốn là những mặt hàng nhập khẩu chính của các quốc gia ASEAN,… Trong khi ASEAN có thế mạnh về sản phẩm nông nghiệp và các mặt hàng chế tạo mà Nga có nhu cầu cao. Tuy nhiên, hợp tác giữa hai bên được đánh giá là chưa tương xứng với tiềm năng nếu so sánh quan hệ giữa ASEAN với các đối tác đối thoại khác, như Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc, Ấn Độ, Australia. Đây cũng là thực trạng mà Diễn đàn Doanh nghiệp ASAEN - Nga (tháng 5-2016) đã đưa ra bàn thảo nhằm tiến tới xây dựng quan hệ đối tác kinh tế ASEAN - Nga trong cấu trúc hội nhập mới của khu vực châu Á - Thái Bình Dương với công cụ, cơ chế thiết yếu để tăng trưởng, đánh giá tiềm năng xuất khẩu của Nga với việc thực hiện các ưu tiên chiến lược trong phát triển của các quốc gia thành viên ASEAN. Từ những khó khăn, thách thức đang là rào cản đối với hợp tác thương mại giữa ASEAN - Nga, xác định nhu cầu của mỗi bên và các điều kiện cần thiết khác cũng như tìm kiếm khả năng tương tác giữa các tổ chức EAEC, Tổ chức Hợp tác Thượng Hải (SCO), hai bên đề xuất những giải pháp để thúc đẩy các điều kiện thuận lợi cho các hoạt động kinh tế thông qua việc cải thiện môi trường đầu tư, kinh doanh chung và thuận lợi hóa thương mại.

Cụ thể, hai bên tiếp tục đối thoại về cách thức tăng cường hợp tác để hỗ trợ Cộng đồng Kinh tế ASEAN (AEC) và Kế hoạch tổng thể về AEC năm 2025. Khuyến khích tăng trưởng kinh tế bền vững và toàn diện cũng như việc thiết lập một hệ thống quản lý kinh tế quốc tế tiêu biểu hơn nhằm ứng phó tích cực với các thách thức kinh tế và tài chính toàn cầu. Hỗ trợ phát triển các quy định thương mại đa phương nhằm bảo đảm quyền và cơ hội bình đẳng cũng như sự thịnh vượng và phúc lợi cho các bên liên quan. Thúc đẩy hợp tác kinh tế khu vực thông qua tham vấn thường xuyên trong khuôn khổ các cơ chế hiện có nhằm thúc đẩy thương mại và đầu tư, bao gồm thúc đẩy một thị trường mở và không phân biệt đối xử trong khu vực châu Á - Thái Bình Dương, có tính đến lợi ích của mỗi và mọi nền kinh tế. Nỗ lực gia tăng kim ngạch thương mại giữa các nước thành viên ASEAN và Nga. Nga đề xuất triển khai một nghiên cứu chung về khả năng xây dựng khu vực thương mại tự do toàn diện ASEAN - EAEU. Thăm dò hợp tác trong các lĩnh vực thương mại điện tử với mục tiêu tăng thương mại và đầu tư hai chiều. Tăng cường hợp tác bảo đảm an ninh năng lượng, bao gồm sử dụng hiệu quả năng lượng, cũng như khả năng tiếp cận, khả năng chi trả và tính bền vững của năng lượng, bao gồm thông qua cùng nhau phát triển công nghệ năng lượng tái tạo và năng lượng sạch. Thăm dò hợp tác trong các lĩnh vực dầu khí, điện lực, sử dụng hiệu quả năng lượng, năng lượng hạt nhân dân sự, và năng lượng tái tạo nhằm tăng cường an ninh năng lượng. Đặc biệt khuyến khích quan hệ đối tác giữa chính phủ và khu vực tư nhân, bao gồm thông qua quan hệ đối tác Công - Tư (PPP), thúc đẩy quan hệ giữa doanh nghiệp với doanh nghiệp, phát triển các doanh nghiệp vừa, nhỏ, và siêu nhỏ, tăng cường sự tham gia của khu vực tư nhân giữa ASEAN và Nga. Thăm dò khả năng hợp tác nhằm tăng cường các sáng kiến hỗ trợ tài chính phát triển cơ sở hạ tầng tại Nga và ASEAN.

Đẩy mạnh giao lưu văn hóa

Bên cạnh việc tăng cường quan hệ hợp tác trong các lĩnh vực chính trị, an ninh, kinh tế, hai bên cũng chú trọng thúc đẩy trao đổi hợp tác văn hóa trên cơ sở hiểu biết lẫn nhau giữa nền văn hóa phương Đông và phương Tây. Thời gian qua, hai bên nỗ lực thúc đẩy nâng cao nhận thức và đánh giá về truyền thống, lịch sử, di sản và sự đa dạng văn hóa của mỗi nước thông qua các hoạt động trao đổi văn hóa, triển lãm nghệ thuật, liên hoan phim và các sự kiện văn hóa khác. Tăng cường đối thoại liên văn hóa và liên văn minh, cũng như các cuộc tham vấn hợp tác văn hóa ASEAN - Nga.

Tại Hội nghị Bộ trưởng Văn hóa Nga - ASEAN lần thứ nhất và Liên hoan Văn hóa Nga - ASEAN tổ chức cùng dịp tháng 5 này, hai bên đã xác định các lĩnh vực ưu tiên hàng đầu trong hợp tác văn hóa giữa ASEAN và Nga, để từ đó thúc đẩy hơn nữa mối quan hệ hợp tác song phương. Trước mắt, hai bên triển khai Năm Văn hóa ASEAN - Nga trong năm 2016, đặt mục tiêu mở rộng và đẩy mạnh giao lưu văn hóa giữa Nga và các nước thành viên ASEAN, khuyến khích các nỗ lực và sáng kiến đem lại động lực trong lĩnh vực này.

Hợp tác giáo dục cũng được đẩy mạnh hơn nữa nhằm kết nối nhân dân, hiểu biết lẫn nhau và tình hữu nghị. Mở rộng các chương trình đào tạo chuyên nghiệp và trao đổi học thuật, đặc biệt giữa các nhà khoa học trẻ, cũng như thúc đẩy các chương trình đào tạo nghề. Theo đó, một nhóm công tác chung về giáo dục đang được thành lập nhằm giám sát và tăng cường hợp tác giáo dục. Sử dụng hiệu quả Trung tâm ASEAN tại Đại học Quan hệ quốc tế Moscow (MGIMO) nhằm tạo điều kiện cho các hoạt động thúc đẩy phát triển kết nối nhân dân, bao gồm trao đổi học thuật, thanh niên và văn hóa giữa ASEAN và Nga.

Hợp tác về bảo vệ môi trường, biến đổi khí hậu, y tế, quản lý nguồn nước, cải thiện việc tiếp cận nước sạch và không khí sạch, hợp tác về quản lý thiên tai thông qua việc tăng cường năng lực của các trung tâm quản lý khủng hoảng quốc gia và khu vực, giám sát tình trạng khẩn cấp và các hệ thống dự báo, nâng cao đào tạo chuyên nghiệp cho nhân viên ứng phó khẩn cấp quốc gia và cung cấp hỗ trợ trong trường hợp khẩn cấp,... cũng được đẩy mạnh. Ngoài ra, thăm dò hợp tác nhằm khuyến khích nâng cao chất lượng cuộc sống và cơ hội tiếp cận công bằng cho tất cả mọi người, thúc đẩy và bảo vệ các quyền của phụ nữ, trẻ em, thanh niên, người già, người tàn tật và lao động di cư.

Như vậy, với việc ghi nhận cao những thành tựu đạt được trong 20 năm thiết lập quan hệ đối thoại ASEAN - Nga và hợp tác sâu rộng trên nhiều lĩnh vực, hai bên thông qua Kế hoạch hành động toàn diện nhằm thúc đẩy hợp tác giữa ASEAN - Nga giai đoạn 2016 - 2020. Đây sẽ là nền tảng vững chắc để quan hệ ASEAN - Nga phát triển lên một tầng nấc mới vì hòa bình, ổn định và thịnh vượng trong khu vực cũng như trên thế giới./.