Ô nhiễm môi trường còn là thách thức

Báo cáo giám sát do Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường của Quốc hội, Phan Xuân Dũng trình bày nêu rõ Đoàn giám sát đã làm việc, khảo sát thực tế tại 19 tỉnh, thành phố; 15 khu kinh tế ven biển và 54 làng nghề tại các tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương; xem xét báo cáo của các bộ có liên quan, của ủy ban nhân dân từ 58 tỉnh, thành phố và báo cáo giám sát của 12 đoàn đại biểu Quốc hội.

Qua giám sát cho thấy, công tác quản lý, chỉ đạo, điều hành công tác bảo vệ môi trường tại các khu kinh tế còn bất cập, chưa thực sự thường xuyên; bộ máy quản lý môi trường tại các địa phương và ban quản lý ở một số khu kinh tế còn lúng túng về cơ chế hoạt động và hạn chế về chuyên môn, nghiệp vụ, thiếu nhân lực, phương tiện, thiết bị quan trắc môi trường.

Trên thực tế, vì các khu kinh tế ở Việt Nam rất da dạng, khác nhau nhiều về quy mô, hình thức hoạt động, điều kiện phát triển nên những quy định chung cho một mô hình là rất khó khả thi. Hệ thống văn bản quy phạm pháp luật về bảo vệ môi trường đối với khu kinh tế còn thiếu, chưa đồng bộ, chồng chéo. Trong khi đó, công tác đầu tư, phát triển còn nhiều hạn chế; chưa đa dạng hóa được các nguồn vốn đầu tư cho bảo vệ môi trường tại khu kinh tế (phụ thuộc vào ngân sách nhà nước); chính sách thúc đẩy bảo vệ môi trường tại các khu kinh tế chưa thực sự đầy đủ.

Nhiều kết quả thanh tra của ban quản lý khu kinh tế chưa được xử lý một cách triệt để, mức xử phạt thấp chưa đủ mức răn đe.

Theo đoàn giám sát, nguyên nhân của những tồn tại trên là do vẫn còn tư tưởng tập trung kêu gọi đầu tư nhằm tăng trưởng kinh tế, xem nhẹ công tác bảo vệ môi trường. Quy định cần phải xây dựng khu xử lý nước thải tập trung trước khi khu kinh tế đi vào hoạt động đang gặp nhiều khó khăn; năng lực xử lý chất thải ở nhiều khu kinh tế còn hạn chế. Một số khu kinh tế đã có dấu hiệu ô nhiễm cục bộ, đặc biệt là ô nhiễm môi trường nước mặt và môi trường đất xung quanh các cơ sở sản xuất trong khu kinh tế.

Trình độ công nghệ sản xuất tại các khu kinh tế nhìn chung ở mức trung bình, dẫn đến hậu quả môi trường trong tương lai là không tránh khỏi.

Đoàn giám sát đề nghị thời gian tới Chính phủ cần tăng cường chỉ đạo sát sao, quyết liệt bởi với sự phát triển của các khu kinh tế trong tương lai nếu số lượng các nhà máy được xây dựng xong và đi vào hoạt động nhưng việc bảo vệ môi trường không được quan tâm đúng mức thì nguy cơ ô nhiễm môi trường sẽ là tất yếu, đến lúc đó việc xử lý ô nhiễm môi trường sẽ rất tốn kém và vô cùng khó khăn.

Theo tổng hợp của đoàn giám sát, Việt Nam hiện có 4.575 làng nghề, trong đó có 1.324 làng nghề được công nhận và 3.221 làng có nghề. Một phần không nhỏ các làng nghề đã và đang bị ô nhiễm môi trường, có nơi đến mức nghiêm trọng, ảnh hưởng đến sức khỏe người lao động và cộng đồng dân cư. Trong khi đó, hệ thống văn bản quy phạm pháp luật về bảo vệ môi trường, đặc biệt là quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về môi trường tuy tương đối đầy đủ nhưng nhiều quy định thiếu khả thi nên việc tổ chức thực hiện còn hạn chế.

Cơ chế chính sách về môi trường làng nghề chưa thực sự phù hợp, các đề án xử lý ô nhiễm môi trường làng nghề thường phân tán, thiếu trọng tâm, trọng điểm; chậm triển khai.

Kiến nghị sửa đổi, bổ sung pháp luật về bảo vệ môi trường

Thảo luận tại hội trường, các đại biểu cơ bản tán thành với những nhận định, đánh giá đã nêu trong Báo cáo của Chính phủ và Báo cáo giám sát đồng thời đề xuất những giải pháp cụ thể để công tác bảo vệ môi trường trong các khu kinh tế và làng nghề thực sự đi vào cuộc sống.

Đa số các đại biểu kiến nghị sớm sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Bảo vệ môi trường năm 2005, trong đó có những quy định cụ thể về khu kinh tế và làng nghề; nghiên cứu sửa đổi, bổ sung Pháp lệnh phí và lệ phí bổ sung về một số quy định liên quan đến bảo vệ môi trường; ban hành Luật Xử lý vi phạm hành chính theo hướng có chế tài xử lý hành vi vi phạm pháp Luật Bảo vệ môi trường đủ mạnh và khả thi; nghiên cứu để tiến tới xây dựng văn bản quy phạm pháp luật riêng và phù hợp với khu kinh tế và làng nghề.

Các đại biểu đề nghị nâng cao hơn nữa chất lượng, hiệu quả công tác giám sát, trên cơ sở đó kiến nghị sửa đổi, bổ sung những quy định thiếu thống nhất, mâu thuẫn, chồng chéo, không phù hợp với các luật đã được ban hành; tăng cường giám sát việc phân bổ, quản lý, sử dụng chi cho sự nghiệp bảo vệ môi trường tại các bộ, ngành, địa phương; tăng đầu tư từ nhiều nguồn cho công tác bảo vệ môi trường bằng nhiều chính sách phù hợp. Trước mắt ngay tại kỳ họp này, đề nghị Quốc hội ra Nghị quyết về giám sát “Việc thực hiện chính sách, pháp luật về môi trường tại các khu kinh tế, làng nghề.”

*** Chiều 7-11, tiếp tục chương trình Kỳ họp thứ 2, Quốc hội khóa XII, các đại biểu Quốc hội làm việc tại Hội trường dưới sự chủ trì của Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Thị Kim Ngân, thảo luận “Việc thực hiện chính sách, pháp luật về môi trường tại các khu kinh tế, làng nghề”.

Các đại biểu Quốc hội cơ bản nhất trí với Báo cáo của Chính phủ và Báo cáo kết quả giám sát của Ủy ban Thường vụ Quốc hội về việc thực hiện chính sách, pháp luật về môi trường tại các khu kinh tế, làng nghề. Các đại biểu nhất trí cho rằng, nội dung giám sát chuyên đề về môi trường các Khu kinh tế, làng nghề là việc làm thiết thực của Quốc hội trong bối cảnh tình hình môi trường nói chung và môi trường tại các khu kinh tế, làng nghề nói riêng đang ở tình trạng đáng quan ngại.

Theo đánh giá của các đại biểu Quốc hội, các làng nghề tại nước ta đã có những thay đổi và phát triển cùng sự thay đổi của tình hình xã hội và sự phát triển của nền kinh tế. Bên cạnh việc góp phần giải quyết vấn đề việc làm, nâng cao thu nhập của nhân dân, đóng góp vào thành tựu chung của đất nước, các khu kinh tế và làng nghề đã và đang bộc lộ hạn chế, yếu kém, trong đó có vấn đề gây ô nhiễm môi trường.

Xã hội hóa lĩnh vực bảo vệ môi trường khu kinh tế và làng nghề

Đại biểu Nguyễn Anh Sơn (Nam Định), Trần Du Lịch (Thành phố Hồ Chí Minh), Nguyễn Văn Tiên (Tiền Giang), Dương Trung Quốc (Đồng Nai) đánh giá, sự thay đổi trong mô hình, phương thức sản xuất tại các làng nghề đã vượt quá khả năng quản lý, điều chỉnh của các tiết chế quản lý cũ. Một số doanh nghiệp đã lợi dụng danh nghĩa làng nghề để sản xuất hàng hóa kém chất lượng, trốn thuế, né tránh trách nhiệm xử lý môi trường sản xuất. Các đại biểu kiến nghị Chính phủ cần rà soát, phân loại các làng nghề, khu kinh tế để có giải pháp cụ thể trong việc tập trung, di dời các loại nghề gây ảnh hưởng môi trường và tập trung đầu tư vào các ngành nghề có hiệu quả kinh tế, có giá trị văn hóa và không gây ô nhiễm môi trường.

Cùng chung ý kiến với các đại biểu khác, đại biểu Lê Phước Thanh (Quảng Nam), Lê Minh Thông (Thanh Hóa) cho rằng, để bảo đảm sự phát triển bền vững của các làng nghề, cần đẩy mạnh hoạt động xã hội hóa trong lĩnh vực bảo vệ môi trường ở các làng nghề, khu kinh tế. Chính phủ cần triển khai các biện pháp hỗ trợ về công nghệ, cung cấp tín dụng uu đãi, áp dụng chính sách ưu đãi thuế, khuyến khích doanh nghiệp và nhân dân tham gia đầu tư, sử dụng công nghệ tiên tiến trong sản xuất và xử lý chất thải tập trung tại các khu kinh tế và làng nghề.

Đại biểu Nguyễn Thái Học (Phú Yên), Phạm Thị Mỹ Lệ (Bình Phước), Phạm Tất Thắng (Vĩnh Long) và một số đại biểu khác cùng cho rằng, hệ thống văn bản pháp luật hiện nay trong lĩnh vực môi trường Khu kinh tế, làng nghề đang vừa thiếu, vừa thừa, chồng chéo và chưa được thực thi nghiêm túc trên thực tế. Vấn đề phân cấp, phân quyền, trách nhiệm trong hoạt động kiểm tra, giám sát và xử lý các hành vi vi phạm về môi trường tại khu kinh tế, làng nghề cũng chưa được quy định rõ ràng, dẫn đến tình trạng vi phạm pháp luật trong lĩnh vực này chậm được phát hiện, việc xử lý cũng chậm và chưa thỏa đáng.

Các đại biểu cho rằng, để bảo đảm cho sự phát triển bền vững của các làng nghề và các khu kinh tế, cần rà soát, bổ sung và hoàn thiện hệ thống văn bản pháp quy về bảo vệ môi trường Khu kinh tế, làng nghề; đồng thời đẩy mạnh hoạt động tuyên truyền pháp luật đến người dân, các doanh nghiệp, tạo sự thay đổi về nhận thức và ý thức chấp hành pháp luật của người dân, các doanh nghiệp và cả cán bộ, công chức địa phương nơi có khu kinh tế, làng nghề.

Theo các đại biểu, công tác quản lý môi trường làng nghề, khu kinh tế tại cấp xã do cán bộ kiêm nhiệm đảm trách và có tới 95% cán bộ cấp huyện chưa được đào tạo nghiệp vụ chuyên môn là một trong những nguyên nhân dẫn đến tình trạng quản lý yếu kém trong việc đảm bảo thực thi pháp luật về môi trường tại khu kinh tế, làng nghề.

Đánh giá cao ý nghĩa của chương trình giám sát của Quốc hội về việc thực hiện chính sách, pháp luật về môi trường tại các khu kinh tế, làng nghề, đại biểu Nguyễn Anh Sơn (Nam Định), Trần Du Lịch (Thành phố Hồ Chí Minh), Lê Phước Thanh (Quảng Nam) cho rằng, cần mở rộng phạm vi giám sát của Quốc hội tới các khu công nghiệp, cụm công nghiệp – là nơi đã và đang xảy ra những vụ việc vi phạm môi trường nghiêm trọng. Để bảo đảm sự phát triển bền vững, cần gắn đầu tư với bảo đảm môi trường, gắn hiệu quả kinh tế và chất lượng cuộc sống của người dân; cần có những giải pháp để bảo đảm sự phát triển hài hòa, có kế hoạch của các khu công nghiệp, khu kinh tế, làng nghề có trình độ sản xuất tiên tiến, áp dụng công nghệ cao gắn với xây dựng hệ thống xử lý chất thải hiện đại; đồng thời đẩy mạnh hoạt động kiểm tra giám sát; công khai, minh bạch hoạt động xử lý các hành vi vi phạm môi trường của các doanh nghiệp, làng nghề.

Một số đại biểu kiến nghị tăng thêm nguồn ngân sách dành cho công tác bảo đảm môi trường tại các khu kinh tế, làng nghề; đưa lĩnh vực môi trường khu kinh tế, làng nghề vào Chương trình mục tiêu Quốc gia, đồng thời yêu cầu Chính phủ báo cáo cụ thể về tình hình triển khai và hiệu quả của việc sử dụng nguồn quỹ môi trường. Đại đa số các đại biểu nhất trí đề nghị Quốc hội ban hành một Nghị quyết về việc thực hiện chính sách, pháp luật về môi trường tại các khu kinh tế, làng nghề, trong đó nêu rõ các đánh giá thực trạng, phân tích nguyên nhân của những tồn tại và đề xuất giải pháp, kiến nghị nhằm đẩy mạnh việc thực hiện chính sách, pháp luật về môi trường tại các khu kinh tế và làng nghề trong phạm vi cả nước.

Ngày 8-11-2011, Quốc hội tiếp tục làm việc tại Hội trường./.