Tính tất yếu về nâng cao văn hóa chính trị của đội ngũ cán bộ lãnh đạo cấp chiến lược ở nước ta hiện nay

Xuất phát từ vai trò và đặc điểm hoạt động của người cán bộ lãnh đạo cấp chiến lược

Cán bộ lãnh đạo cấp chiến lược là những người giữ cương vị chủ chốt trong hệ thống các cơ quan Đảng, Nhà nước, đoàn thể chính trị - xã hội có chức năng, nhiệm vụ đề ra đường lối, chủ trương, chính sách và tổ chức thực hiện theo phạm vi lãnh đạo của mình; đồng thời, là người lãnh đạo, quản lý toàn diện tổ chức mà họ phụ trách, bảo đảm cho tổ chức đó hoàn thành tốt chức năng, nhiệm vụ chính trị được phân công.

Trong bài viết Chuẩn bị và tiến hành thật tốt Đại hội XIII của Đảng, đưa đất nước bước vào một giai đoạn phát triển mới nhân dịp chuẩn bị tiến hành đại hội các đảng bộ trực thuộc Trung ương tiến tới Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII của Đảng, Tổng Bí thư, Chủ tịch nước Nguyễn Phú Trọng đã nhấn mạnh việc cần phải thấm nhuần di huấn của Chủ tịch Hồ Chí Minh “cán bộ là cái gốc của mọi công việc”, “muôn việc thành công hoặc thất bại, đều do cán bộ tốt hoặc kém”; đồng thời, Người đứng đầu Đảng và Nhà nước khẳng định mạnh mẽ: “công tác tổ chức, cán bộ phải là điểm đột phá”, là “then chốt” của nhiệm vụ “then chốt”, liên quan đến sự sống còn của Đảng, vận mệnh của chế độ, sự phát triển nhanh và bền vững của đất nước. Phải hết sức chú trọng xây dựng và làm trong sạch đội ngũ cán bộ, nhất là xây dựng đội ngũ cán bộ cấp chiến lược đủ phẩm chất, năng lực và uy tín, ngang tầm nhiệm vụ; phát huy trách nhiệm nêu gương của cán bộ, đảng viên; chức vụ càng cao càng phải gương mẫu⁽¹⁾.

Kinh nghiệm thực tiễn đã chỉ rõ, mức độ đúng đắn của đường lối, việc cụ thể hóa đường lối chính xác, kịp thời cũng như việc thực hiện đường lối, chính sách của Đảng và Nhà nước thắng lợi đều phụ thuộc ở chất lượng đội ngũ cán bộ lãnh đạo. Vai trò và vị trí đó được quy định bởi các đặc điểm quan trọng: 1- Đây là đội ngũ xây dựng, hoạch định đường lối, chủ trương, chính sách của Đảng, Nhà nước và các đoàn thể chính trị - xã hội; 2- Phạm vi, đối tượng tác động và phương thức hoạt động của họ là rộng lớn, đa dạng và phức tạp; 3- Đạo đức, tác phong, sự gương mẫu của đội ngũ cán bộ cấp chiến lược có ảnh hưởng to lớn đến quyết định, hiệu quả hoạt động tổ chức, cơ quan, đơn vị, rộng hơn là của quốc gia - dân tộc.

Xuất phát từ bài học của truyền thống văn hóa chính trị Việt Nam về tôn trọng và sử dụng hiền tài trong việc trị nước.

Trong lịch sử Việt Nam, việc dùng người và sử dụng nhân tài vào các công việc nhà nước bao giờ cũng giữ một vị trí trọng yếu. Xây dựng đội ngũ quan lại là vấn đề có ý nghĩa quyết định đối với mọi triều đại phong kiến. Các quan lại được gọi là sĩ đại phu (người có chức tước) có địa vị và thứ bậc cao trong cơ cấu tổ chức xã hội, là những người lãnh trọng trách cai trị đất nước và quản lý nhân dân. Vì thế, để được đứng vào hàng ngũ quan lại đòi hỏi những tiêu chuẩn rất cao về trí tuệ và đạo đức, phải là những hiền sĩ để cai trị và giáo hóa thiên hạ.

Tổng kết di sản của cha ông về việc dùng người dưới chế độ phong kiến, các nhà sử học đã rút ra một quy luật, có thể trình bày dưới dạng một hằng đẳng thức:

“Minh quân (minh chúa) + hiền tài = nước nhà thịnh trị, nhân dân no ấm, yên vui, tiếng thơm muôn thuở để lại trong sử sách và trong lòng người.

Bạo quân (bạo chúa) + nịnh thần = nhà nước suy vi, nhân dân đói rách, lầm than, tiếng xấu muôn đời để lại trong sử sách và trong lòng người”⁽²⁾.

Quan điểm “chiêu hiền đãi sĩ” trong lịch sử thực chất là chính sách dùng người hiền tài với cả hệ thống quan niệm và ứng xử kiên trì, tế nhị, bao gồm phát hiện nhân tài, chân thành tha thiết cầu người hiền tài, tiến hiền, treo bảng cầu hiền, tin tưởng vào hiền tài với tầm nhìn xa trông rộng. Từ truyền thống đó, dân tộc ta đã sản sinh ra nhiều người con ưu tú, với hiểu biết phong phú và sâu sắc, có tinh thần dấn thân hành động, biết hy sinh bản ngã trong niềm vui chung của cộng đồng dân tộc rộng lớn. Đó là một nhân tố quan trọng cho sự tiến bộ xã hội được lịch sử thừa nhận và tôn vinh.

Xuất phát từ thực trạng chung về văn hóa chính trị của đội ngũ cán bộ lãnh đạo cấp chiến lược ở nước ta hiện nay

Thắng lợi của sự nghiệp đổi mới là kết quả của sự kiên định và vững vàng về lựa chọn chính trị của Đảng Cộng sản Việt Nam, dám đối mặt với sai lầm, khuyết điểm, quyết tâm đổi mới dựa trên nguyên tắc, theo đuổi đến cùng mục tiêu độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội. Thực tiễn đó đã cho thấy ở đội ngũ cán bộ lãnh đạo cấp chiến lược tinh thần năng động, sáng tạo, ý thức tự lực tự cường, tự tôn dân tộc, vượt lên khó khăn, thách thức để đưa đất nước sớm thoát khỏi tình trạng chậm phát triển, góp phần hoàn thiện đường lối đổi mới của Đảng và củng cố lòng tin của nhân dân với Đảng. Mặc dù bị tác động của mặt trái cơ chế thị trường, sự đảo lộn của nhiều thang bậc hệ giá trị xã hội, nhưng số đông cán bộ lãnh đạo cấp chiến lược vẫn biết bảo toàn, tôn vinh, không ngừng bồi đắp những phẩm chất đạo đức cách mạng của người cộng sản chân chính.

Tuy nhiên, cán bộ lãnh đạo nước ta hiện nay, xét về văn hóa chính trị, còn có mặt chưa ngang tầm với đòi hỏi của thời kỳ cách mạng mới. Thậm chí, một bộ phận không nhỏ còn có biểu hiện suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, làm biến dạng hệ thống giá trị và những tiêu chuẩn đích thực của người cán bộ lãnh đạo, gây tác hại không nhỏ cho việc thực hiện vai trò lãnh đạo của Đảng đối với cách mạng. Ngày càng nhiều cán bộ lãnh đạo cấp chiến lược trẻ tuổi sinh ra và trưởng thành sau thời kỳ chiến tranh, ưu điểm nổi bật là năng động, sáng tạo; song, điểm yếu là chưa có độ nhạy cảm chính trị cao, chưa đủ chiều sâu trong nhận thức và vững lập trường với con đường xã hội chủ nghĩa.

Xuất phát từ đặc điểm cơ bản của thời đại và nhiệm vụ của thời kỳ cách mạng mới

Đất nước đang đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa, phát triển kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế sâu rộng; kinh tế tri thức, cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư và tình hình thế giới diễn biến nhanh chóng, phức tạp, khó lường đang đưa lại cho đất nước những thời cơ, thuận lợi và cả những khó khăn, thách thức đan xen nhau.

Cách mạng Việt Nam đang ở thời kỳ chuyển đổi mạnh mẽ. Để đưa sự nghiệp cách mạng đi đến thắng lợi, điều cốt tử và quan trọng nhất chính là coi trọng và phát huy cao độ nhân tố con người Việt Nam nhằm tạo động lực cho sự phát triển toàn diện đất nước. Chúng ta, những con người đang sống trong một môi trường biến động cao độ, không thể là những nhân chứng thụ động; dù muốn hay không cũng phải đối mặt với những vấn đề liên quan đến tư duy về tương lai phát triển của dân tộc và nhân loại. Tốc độ biến đổi của lịch sử sẽ diễn ra nhanh hơn, bất ngờ hơn, căng thẳng hơn, áp lực đè nặng sẽ thường xuyên hơn. Thời đại mới đòi hỏi những nhân tố lãnh đạo mới với một nguồn lực văn hóa chính trị thật dồi dào và giàu năng lực tiếp biến hơn.

Phương hướng và giải pháp nâng cao văn hóa chính trị cho đội ngũ cán bộ lãnh đạo cấp chiến lược ở nước ta hiện nay

Về phương hướng

Phương hướng nâng cao văn hóa chính trị cho đội ngũ cán bộ lãnh đạo cấp chiến lược nước ta hiện nay là hướng đến xây dựng đội ngũ cán bộ có bản lĩnh chính trị vững vàng, kiên định mục tiêu độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội, tiêu biểu và trung thành tuyệt đối với lý tưởng của giai cấp công nhân và dân tộc; có trình độ kiến thức, năng lực toàn diện, vừa rộng, vừa sâu và thể hiện bằng hiệu quả, kết quả thực tế; có khả năng nắm bắt và xử lý thông tin, nắm bắt được các quy luật kinh tế - xã hội, biết vận dụng các quy luật đó trong lãnh đạo, quản lý ở từng điều kiện, hoàn cảnh cụ thể; đồng thời, là người có phong cách lãnh đạo, có khả năng liên kết và quy tụ nhân dân, phát huy được tinh thần lạc quan và nhiệt tình xã hội, thật sự tận tâm, tận lực phụng sự Tổ quốc, phục vụ nhân dân.

Phương hướng đó chính là sự tổng hợp những yêu cầu về văn hóa chính trị, những chuẩn mực giá trị mà cộng đồng xã hội đòi hỏi, kỳ vọng ở người cán bộ lãnh đạo cấp chiến lược, được cụ thể hóa trên các mặt:
1- Năng lực hoạt động chính trị, với các yếu tố cấu thành, như trình độ giác ngộ, lý tưởng, niềm tin, bản lĩnh chính trị; năng lực tư duy, trí tuệ; năng lực ra quyết định lãnh đạo; năng lực phát huy nguồn nhân lực và sử dụng người tài trí; khoa học, nghệ thuật và kinh nghiệm hoạt động chính trị; 2- Đạo đức cách mạng, với các chuẩn mực chủ yếu, như nguyện suốt đời phụng sự Tổ quốc, phục vụ nhân dân; cần, kiệm, liêm, chính; nhân, nghĩa, trí, dũng, tín; đặt sự nghiệp cách mạng của Đảng, lợi ích của dân tộc, của nhân dân lên trên hết, trước hết, chống chủ nghĩa cá nhân và các thứ bệnh do chủ nghĩa cá nhân gây ra; thường xuyên tu dưỡng và thực hiện trách nhiệm nêu gương; 3- Phong cách lãnh đạo, với các đặc trưng cơ bản: Sự thống nhất giữa tính đảng, tính nguyên tắc cao với tính năng động, sáng tạo, nhạy cảm với cái mới; sự thống nhất giữa nhiệt tình cách mạng với tính trung thực, khách quan, khoa học; sự thống nhất giữa cách làm việc tập thể, dân chủ với tính quyết đoán và tinh thần chịu trách nhiệm cá nhân; lý luận gắn liền với thực tiễn, lời nói nhất quán với việc làm; thường xuyên liên hệ mật thiết với nhân dân; là hình mẫu về sự ứng xử văn hóa trong môi trường chính trị.

Một số giải pháp cơ bản

Một là, nâng cao văn hóa chính trị của cán bộ lãnh đạo cấp chiến lược cần gắn liền với việc nâng cao kiến thức cơ bản về chủ nghĩa Mác - Lê-nin và tư­ tưởng Hồ Chí Minh.

Chủ tịch Hồ Chí Minh chỉ rõ: “Đã lựa chọn đúng cán bộ còn cần phải dạy bảo lý luận cho cán bộ”⁽³⁾. Lý luận đóng vai trò quan trọng, vì đó là hệ thống tư tưởng chủ đạo được hình thành trên cơ sở tổng hợp các tri thức và kinh nghiệm của loài người tích lũy được trong quá trình lịch sử. Lý luận được đem ra giáo dục cho cán bộ lãnh đạo nước ta là lý luận cách mạng của chủ nghĩa Mác - Lê-nin và tư tưởng Hồ Chí Minh. Đó là lý luận liên quan trực tiếp tới sự lãnh đạo của Đảng, tới việc củng cố lập trường và nhân sinh quan cộng sản của người cán bộ lãnh đạo.

Học tập chủ nghĩa Mác - Lê-nin chính là học tập tinh thần, lập trường, quan điểm và phương pháp biện chứng nhằm giải quyết những vấn đề đặt ra, nâng cao năng lực tổ chức thực tiễn, đặc biệt là khả năng tập hợp, thuyết phục và cổ vũ quần chúng. Học tập tư tưởng Hồ Chí Minh không chỉ là học lý luận mà còn là học tập phương pháp, phong cách, đạo đức, lối sống của Người. Đối với người cán bộ lãnh đạo cấp chiến lược nước ta, việc không ngừng nghiên cứu, học tập tư tưởng Hồ Chí Minh cùng với chủ nghĩa Mác  - Lê-nin là một điều kiện cơ bản để nâng cao trình độ lý luận, khả năng công tác và đạo đức cách mạng - điều kiện cơ bản để nâng cao văn hóa chính trị.

Hai là, nâng cao văn hóa chính trị của cán bộ lãnh đạo cấp chiến lược phải gắn liền với việc nắm vững Cương lĩnh, đường lối chính trị của Đảng.

Nắm vững Cương lĩnh, đường lối chính trị của Đảng chính là cơ sở chủ yếu để nâng cao văn hóa chính trị. Cương lĩnh chính trị xác định mục tiêu chủ yếu, con đường và những phương pháp chủ yếu trong cuộc đấu tranh của giai cấp công nhân, của Đảng và của các lực lượng cách mạng ở một giai đoạn tương đối dài. Nó cũng chỉ ra những động lực, hình thức, phương tiện chủ yếu để đạt được những mục tiêu chiến lược trong những giai đoạn chiến lược cách mạng.

Đội ngũ cán bộ cấp chiến lược cần nắm vững cương lĩnh, đường lối của Đảng, giữ vững tính kiên định chính trị, có khả năng đề ra và thực hiện những chủ trương, chính sách trên các lĩnh vực cụ thể thì mới có thể kiên trì sự lãnh đạo của Đảng, mới có cơ sở vững chắc để nâng cao phẩm chất và năng lực của người cán bộ lãnh đạo chính trị. Bất kỳ một sự dao động, nghiêng ngả hoặc tính toán sai lầm nào trong những vấn đề thuộc về nguyên tắc của Đảng đều có thể dẫn đến sự suy thoái không chỉ về văn hóa chính trị của cá nhân người cán bộ lãnh đạo, mà còn gây hại lớn cho chế độ và đất nước.

Ba là, nâng cao văn hóa chính trị của cán bộ lãnh đạo cấp chiến lược cần gắn liền với việc trang bị những kiến thức cơ bản về chính trị học và khoa học lãnh đạo.

Đất nước đang phải đối diện với nhiều nhiệm vụ quan trọng: Tiếp tục phát triển kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, đổi mới hệ thống chính trị và thực hiện dân chủ hóa mạnh mẽ đời sống xã hội trong bối cảnh toàn cầu hóa, bùng nổ thông tin; cuộc đấu tranh bảo vệ chủ quyền, thống nhất, toàn vẹn lãnh thổ; phòng, chống thiên tai, địch họa, cuộc đấu tranh tư tưởng và chính trị trên quy mô toàn thế giới ngày càng phức tạp và tinh vi,... Muốn giải quyết đúng đắn những vấn đề chính trị thực tiễn hết sức phức tạp hiện nay, chính trị cần phải dựa chắc trên những luận cứ chính xác của khoa học. Đội ngũ cán bộ lãnh đạo cần được trang bị những kiến thức khoa học, có hệ thống về chính trị, chứ không thể bằng lòng hoặc dừng lại ở tầm hiểu biết của trình độ kinh nghiệm.

Khoa học lãnh đạo phải trang bị kiến thức và kỹ năng cho người cán bộ nắm bắt và phân tích kịp thời những sự kiện, quá trình và tình huống chính trị cụ thể, khả năng phân tích tâm trạng, thái độ, phản ứng chính trị ở các đối tượng khác nhau trong những thời điểm khác nhau để có những quyết sách tương ứng và kịp thời, phù hợp. Thực tế cho thấy là, nếu thiếu những kiến thức và kỹ năng hành động chính trị cụ thể do khoa học chính trị, khoa học lãnh đạo đem lại, người cán bộ lãnh đạo có thể rất lúng túng trước các tình huống chính trị phức tạp và tế nhị đòi hỏi phải ứng xử nhanh nhạy, chính xác.

Bốn là, nâng cao văn hóa chính trị của cán bộ lãnh đạo cấp chiến lược gắn liền với việc rèn luyện đạo đức, lối sống và phát huy tính tích cực chính trị của chính chủ thể này.

Đội ngũ cán bộ cấp chiến lược phải là những người tiêu biểu về đạo đức và thực hành đạo đức cách mạng để trở thành chỗ dựa và củng cố niềm tin của nhân dân; nêu cao tinh thần tự giác tu dưỡng, rèn luyện đạo đức; chức vụ càng cao thì lại càng phải gương mẫu. Kết hợp giữa tăng cường kỷ cương, kỷ luật, thượng tôn pháp luật, xây dựng Đảng nghiêm minh với giáo dục, bồi dưỡng nhân cách, đạo đức cách mạng để phòng ngừa và đấu tranh có hiệu quả với các căn bệnh của chủ nghĩa cá nhân.

Là những người tiêu biểu về tính tích cực chính trị, cán bộ cấp chiến lược cần không ngừng học tập, mở rộng tầm nhìn, đổi mới tư duy và coi trọng khổ luyện. Để đạt được một nền tảng trí tuệ vững chắc cùng với một phẩm chất cao đẹp thì người cán bộ phải trải qua quá trình gian nan rèn luyện và phấn đấu không ngừng. Người lãnh đạo trước hết phải biết cách thông qua tự lãnh đạo để nắm vững mình; rồi sau đó, mới trở thành cội nguồn phát triển của tổ chức và xã hội.

Năm là, nâng cao văn hóa chính trị của cán bộ lãnh đạo cấp chiến lược phải gắn liền với việc nâng cao trình độ văn hóa chính trị của quần chúng nhân dân.

Một mặt, nâng cao văn hóa chính trị của nhân dân nhằm lôi cuốn mọi người dân vào hoạt động chính trị - xã hội, phát triển tính tích cực chính trị, sự phản xạ và hưởng ứng nhanh chóng với các phong trào cách mạng, những nhiệm vụ mà Đảng và Nhà nước đề ra. Trình độ văn hóa chính trị của nhân dân là một thước đo về hiệu quả hoạt động chính trị của những người lãnh đạo hết lòng vì quyền lợi của nhân dân.

Mặt khác, chỉ có dựa trên một nền tảng được bảo đảm về văn hóa chính trị của nhân dân thì việc nâng cao văn hóa chính trị của cán bộ lãnh đạo mới có cơ sở thực tế để tiến hành. Khi trình độ văn hóa chính trị của nhân dân được nâng cao sẽ đặt ra yêu cầu bức thiết đòi hỏi người cán bộ lãnh đạo phải có bước trưởng thành cao hơn, vì tư cách của họ là chủ thể lãnh đạo mang tính tiền phong, dẫn đường. Một quốc gia - dân tộc có nền văn hóa chính trị cao biểu hiện trước hết ở trình độ văn hóa chính trị phổ quát của nhân dân và tầm cao văn hóa trí tuệ của những đại biểu ưu tú xuất hiện trên cái nền tảng phổ quát ấy.

Sáu là, nâng cao văn hóa chính trị của cán bộ lãnh đạo cấp chiến lược phải luôn gắn liền với việc đổi mới công tác cán bộ của Đảng.

Công tác cán bộ là một phương diện lãnh đạo chủ yếu và quan trọng của Đảng. Chất lượng công tác cán bộ tác động trực tiếp, nhiều mặt đến đời sống và sự nghiệp của người cán bộ lãnh đạo cấp chiến lược. Chủ tịch Hồ Chí Minh và Đảng ta đã dày công xây dựng và rèn luyện các thế hệ cán bộ kế tiếp nhau đảm đương và hoàn thành xuất sắc các nhiệm vụ của từng thời kỳ cách mạng. Trong thời kỳ đổi mới, so với những yêu cầu, nhiệm vụ chính trị đặt ra, đội ngũ cán bộ lãnh đạo cấp chiến lược nước ta vẫn còn tồn tại nhiều hạn chế cả về phẩm chất và năng lực. Tình hình trên có nhiều nguyên nhân, trong đó có nguyên nhân là công tác cán bộ còn chưa chủ động, nhạy bén; thiếu một chiến lược cán bộ, chiến lược nhân tài tổng thể; hệ thống chính sách cán bộ thiếu đồng bộ; việc quán triệt các quan điểm và nguyên tắc cơ bản của Đảng về công tác cán bộ chưa đầy đủ và sâu sắc. Do vậy, thường xuyên đổi mới công tác cán bộ của Đảng nhằm xây dựng đội ngũ cán bộ lãnh đạo cấp chiến lược đủ về số lượng, bảo đảm chất lượng và sự chuyển tiếp liên tục, vững vàng là điều kiện quyết định chuẩn bị cho Đảng và dân tộc bước vào giai đoạn phát triển mới, giành được những thắng lợi to lớn hơn nữa trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.

Nâng cao văn hóa chính trị cho đội ngũ cán bộ lãnh đạo cấp chiến lược ở nước ta hiện nay chính là sự quán triệt tư tưởng, tầm nhìn xa và kỳ vọng của Chủ tịch Hồ Chí Minh về sự thống nhất nhuần nhuyễn giữa đức và tài trong hoạt động chính trị thực tiễn, trong một cấu trúc nhân cách sống động của người cán bộ cách mạng. Đó là cơ sở tạo lập uy tín với tư cách là tài sản vô hình quan trọng nhất, là tiêu chuẩn tổng hợp về phẩm chất và năng lực nằm sâu trong trái tim và khối óc của người cán bộ lãnh đạo. Phẩm chất văn hóa chính trị của cán bộ lãnh đạo cấp chiến lược của Đảng phản ánh trình độ, phẩm chất và năng lực cầm quyền của Đảng. Đảng Cộng sản Việt Nam đang quyết tâm đổi mới không ngừng để luôn thực hiện đúng tinh thần lời dạy của V.I. Lê-nin và Hồ Chí Minh: “Đảng là trí tuệ, danh dự và lương tâm của thời đại”, “là đạo đức, là văn minh”. Toàn thể cán bộ, đảng viên, trước hết là đội ngũ cán bộ lãnh đạo cấp chiến lược phải ra sức phấn đấu, không ngừng nâng cao văn hóa chính trị để thực sự xứng đáng là thành viên của một Đảng như thế./.

--------------------------------

(1) Xem: Nguyễn Phú Trọng: “Chuẩn bị và tiến hành thật tốt Đại hội XIII của Đảng, đưa đất nước bước vào một giai đoạn phát triển mới”, Tạp chí Cộng sản, số 949, tháng 9-2020
(2) Phan Hữu Dật (Chủ biên): Phương sách dùng người của ông cha ta trong lịch sử, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1994, tr. 145
(3) Hồ Chí Minh: Toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2011, t. 5, tr. 315