TCCS - Sự thay đổi mạnh mẽ trong tương quan lực lượng giữa các nước lớn, những bước phát triển nhảy vọt của cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư… đang tạo ra những tác động sâu rộng chưa từng có đối với xu thế vận động và phát triển của thế giới, trở thành mục tiêu và động lực trong hợp tác và cạnh tranh nước lớn, đặc biệt là giữa Mỹ và Trung Quốc thời gian tới. Đây vừa là thách thức, vừa là thời cơ chiến lược để Việt Nam đẩy mạnh thực hiện các mục tiêu phát triển, trở thành một cực quan trọng trong tiến trình xây dựng một khu vực châu Á - Thái Bình Dương hòa bình, thịnh vượng và phát triển bền vững.

Thời gian qua, châu Á - Thái Bình Dương tiếp tục chứng kiến quá trình quá độ chuyển sang một cục diện mới mang tính đa cực, đa trung tâm, nhiều tầng nấc trong khu vực với hệ lụy là sự bất ổn gia tăng cùng những bất trắc khó lường. Cùng với đó là những biến động quan trọng mang tính bước ngoặt, tác động sâu sắc đến khu vực trên nhiều lĩnh vực, đặc biệt là về chính trị, an ninh, kinh tế - xã hội và công nghệ cao. Trong quá trình vận động đó, khu vực đã chứng kiến sự thay đổi mạnh mẽ trong tương quan lực lượng giữa các nước lớn, với những điều chỉnh rõ nét về chính sách và phương thức triển khai trên nhiều lĩnh vực. Đặc biệt, những thành tựu mang tính đột phá của cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư, trí tuệ nhân tạo (AI) đã tạo nên bước nhảy vọt chưa từng có về khoa học - công nghệ, tác động sâu rộng trên mọi lĩnh vực của đời sống chính trị, an ninh, kinh tế - xã hội và nhanh chóng trở thành nhân tố đóng vai trò quyết định xu thế vận động của khu vực và thế giới. Trong bối cảnh đó, hợp tác và cạnh tranh nước lớn tại châu Á - Thái Bình Dương, nhất là giữa Mỹ và Trung Quốc sẽ tiếp tục là xu thế chủ đạo chi phối cục diện khu vực trong thời gian tới.

Thúc đẩy quá độ hình thành cục diện mới trong khu vực

Cạnh tranh nước lớn khiến xu thế hòa bình, hợp tác và phát triển đứng trước những thách thức mạnh mẽ kể từ sau Chiến tranh lạnh trong quá trình quá độ chuyển sang cục diện mới, tuy đây vẫn là dòng chảy chính trong khu vực và trên thế giới. Trong đó, châu Á - Thái Bình Dương tiếp tục duy trì được xu thế hòa bình, hợp tác và phát triển. Khu vực này đạt mức tăng trưởng kinh tế cao so với thế giới, đạt 4,6% trong năm 2023 so với mức trung bình 2,2% toàn cầu theo dự báo của Quỹ Tiền tệ quốc tế (IMF)⁽¹⁾, đóng góp 2/3 giá trị tăng trưởng toàn cầu. Châu Á - Thái Bình Dương được dự đoán đạt mức tăng trưởng khoảng 4,4% vào năm 2024. Đây còn là khu vực đi đầu thế giới về đổi mới sáng tạo, số hóa; là thị trường thương mại điện tử lớn nhất thế giới khi kinh tế số chiếm tới 65% sản lượng kinh tế toàn khu vực. Trong bối cảnh kinh tế toàn cầu tăng trưởng chậm, khu vực này đã chứng tỏ sức sống mạnh mẽ và năng động cùng những bước tiến mới trong hợp tác khu vực. Hiệp định Đối tác kinh tế toàn diện khu vực (RCEP) với 15 nước thành viên bắt đầu có hiệu lực từ tháng 6-2023 với trên 90% các mặt hàng được miễn thuế, sẽ tạo ra xung lực mới cho hợp tác kinh tế khu vực trong thời gian tới. Không những thế, khu vực này còn là trung tâm của các liên kết kinh tế toàn cầu, tạo ra tiềm năng phát triển to lớn với trên 350 hiệp định thương mại tự do (FTA). Cùng với sự phát triển mạnh mẽ đó, khu vực châu Á - Thái Bình Dương đã trở thành trọng tâm cạnh tranh chiến lược nước lớn. Cạnh tranh trong khu vực ngày càng trở thành mặt chủ đạo trong quan hệ giữa Mỹ và Trung Quốc, với nhiều mâu thuẫn đối kháng. Các nước lớn cũng tìm kiếm nhiều hình thức và biện pháp để bảo đảm lợi ích an ninh và duy trì vai trò, vị thế của mình. Các hình thái chính trị cường quyền, sử dụng và đe dọa sử dụng vũ lực, các hoạt động đơn phương, cấm vận, trừng phạt... trở nên phổ biến.

Điểm đặc biệt trong bối cảnh mới có tính chất quyết định xu thế hợp tác và cạnh tranh Mỹ - Trung Quốc là tương quan so sánh lực lượng giữa hai bên đã thay đổi cả về lượng và chất. Sau một thời gian dài liên tục tăng trưởng ở mức cao nhất thế giới, Trung Quốc đã tích lũy tiềm lực đủ lớn để khẳng định, tăng cường ảnh hưởng của mình trên phạm vi toàn cầu cũng như trong khu vực, trong khi khả năng chi phối của Mỹ dần bị suy yếu. Với nguồn lực kinh tế to lớn, cùng sự kiên định và quyết tâm của Trung Quốc trong tiến trình “Phục hưng Trung Hoa”, tương quan về quy mô nền kinh tế Trung Quốc đã có những thay đổi quan trọng so với Mỹ. Mặc dù sớm chịu ảnh hưởng của đại dịch COVID-19, nhưng Trung Quốc đã có những quyết sách hiệu quả để kiềm chế tác động, khắc phục hậu quả. Kinh tế Trung Quốc phục hồi và đang trên đà tăng trưởng với tiềm năng phát triển lớn. Sự phát triển của kinh tế Trung Quốc tiếp tục là động lực quan trọng thúc đẩy sự tăng trưởng trong khu vực khi chiếm tới 64,2% mức tăng trưởng của châu Á - Thái Bình Dương. Theo đó, nếu năm 1990, tốc độ tăng trưởng tổng sản phẩm quốc nội (GDP) của Trung Quốc mới bằng 7% so với Mỹ, thì đến năm 2019 là 67% và đến năm 2022, GDP của Trung Quốc đạt 18,3 nghìn tỷ USD, bằng 73% so với Mỹ⁽²⁾. Trung Quốc trở thành nền kinh tế đóng góp nhiều nhất vào tăng trưởng GDP toàn cầu với 35% so với 27% từ kinh tế Mỹ. Đây là sự tăng trưởng ngoạn mục và nếu xu hướng này vẫn tiếp tục thì quy mô kinh tế Trung Quốc, tính theo sức mua ngang bằng (PPP), sẽ lớn gấp đôi so với Mỹ trong vòng 10 năm tới, vào năm 2032⁽³⁾.

Một yếu tố quan trọng nữa chính là việc Trung Quốc đã có sự đầu tư bài bản và làm chủ những công nghệ cốt lõi cho sự phát triển của tương lai, nhất là các công nghệ 5G, AI, khoa học lượng tử, công nghệ sinh học. Đồng thời, Trung Quốc đã nhanh chóng kiểm soát chặt chẽ nguồn tài nguyên khoáng sản thiết yếu được sử dụng trong các công nghệ mới. Các yếu tố này làm tăng lợi thế của Trung Quốc và rút ngắn khoảng cách về công nghệ then chốt so với Mỹ.

Những biến động về tương quan lực lượng này đã tác động mạnh mẽ đến nền tảng quan hệ giữa Mỹ và Trung Quốc trong khu vực. Để đối phó, hai nước lớn này càng đẩy mạnh cuộc cạnh tranh chiến lược, quyết tâm giành vị thế hàng đầu, đặc biệt là trong các lĩnh vực mũi nhọn, các công nghệ mang tính nòng cốt cho sự phát triển của tương lai. Quá trình này cũng tạo ra những hệ lụy gay gắt và phức tạp khi các nước lớn sẵn sàng biến các hoạt động kinh tế trở thành “con bài” cho những ý đồ an ninh hoặc động cơ chính trị nhằm duy trì lợi thế chiến lược của mình. Theo đó, Mỹ và Trung Quốc sẵn sàng áp đặt các biện pháp, như cấm xuất khẩu tài nguyên chiến lược có giá trị, cấm nhập khẩu sản phẩm từ các nước có chính sách không thân thiện... Điều đó làm gia tăng nguy cơ gián đoạn các chuỗi cung ứng, chuỗi sản xuất đã được thiết lập cho tới nay. Ngoài ra, cạnh tranh chiến lược nước lớn cũng khiến môi trường hòa bình, hợp tác và phát triển tại khu vực châu Á - Thái Bình Dương phải đối mặt với những thách thức mới, trong các không gian và hình thái mới, đa dạng, lai ghép, phức tạp hơn.

Đẩy mạnh cạnh tranh qua cách tập hợp lực lượng đối trọng

Các nước lớn triển khai điều chỉnh chính sách theo hướng hòa dịu hơn, chuyển từ đối đầu trực tiếp gay gắt sang cạnh tranh gián tiếp, thông qua các sáng kiến nhằm tập hợp lực lượng và cơ chế hợp tác khu vực mang tính đối trọng, kiềm chế nhau.

Trên thực tế, trong bối cảnh chính trị và kinh tế thế giới đang trong thời kỳ có những biến động bất ngờ, khó đoán định, các nước lớn đều phải điều chỉnh lại chính sách của mình. Kinh tế thế giới còn nhiều khó khăn khi cuộc xung đột Nga - U-crai-na tiếp tục kéo dài, kéo theo sự sa lầy của nhiều nước liên quan; xung đột I-xra-en - Ha-mát diễn biến khó lường và có nguy cơ lan rộng ở Trung Đông và khu vực Biển Đỏ... Không chỉ vậy, tình hình nội bộ của Mỹ và Trung Quốc cũng nổi lên những vấn đề cần tập trung giải quyết. Vì vậy, hai nước buộc phải điều chỉnh chính sách để thích ứng với tình hình mới. Mỹ và Trung Quốc tạm thời tìm cách hòa hoãn, thỏa hiệp với những vấn đề mà hai bên có chung lợi ích, đồng thời giảm căng thẳng trong quan hệ để tập trung đối phó với những vấn đề toàn cầu và khó khăn nội tại của mỗi nước.

Bên cạnh đó, Trung Quốc cũng có nhu cầu giảm thiểu căng thẳng và cải thiện quan hệ với Mỹ để có thời gian, cơ hội và nguồn lực phát triển sau một thời gian chịu những tác động tiêu cực từ chính sách cứng rắn trong quan hệ với Mỹ đến phát triển kinh tế, công nghệ cao, công nghệ bán dẫn, AI... Phía Mỹ cũng chủ trương làm dịu quan hệ với Trung Quốc do đang bị phân tán vào cuộc xung đột Nga - U-crai-na, phải bố trí thêm nguồn lực đối phó với căng thẳng và xung đột ở Trung Đông, cũng như tập trung đáp ứng những nhu cầu trực tiếp của cử tri trong nước trước thềm cuộc bầu cử tổng thống Mỹ năm 2024. Do vậy, các hoạt động mang tính đối đầu gay gắt, trực tiếp có xu hướng dịu đi. Sau căng thẳng dưới thời kỳ Tổng thống Mỹ Đô-nan Trăm, chuyến thăm Đài Loan (Trung Quốc) của nguyên Chủ tịch Hạ viện Mỹ Nan-xi Pê-lô-si vào tháng 8-2022, hay vụ khinh khí cầu của Trung Quốc bị bắn rơi (tháng 2-2023)..., Mỹ và Trung Quốc đã có động thái hòa dịu và hàn gắn quan hệ. Cuộc gặp gỡ song phương giữa lãnh đạo cấp cao hai nước bên lề Tuần lễ cấp cao Diễn đàn Hợp tác kinh tế châu Á - Thái Bình Dương (APEC) vào ngày 15-11-2023 mở ra cơ hội mới cho việc gắn kết các lĩnh vực mà hai bên cùng có lợi về kinh tế, quốc phòng, biến đổi khí hậu, giao lưu nhân dân, hàng không dân dụng... Mỹ và Trung Quốc cũng tranh thủ thúc đẩy hợp tác, cùng quản lý rủi ro, tránh đối đầu trực tiếp về quân sự, đồng thời hợp tác trong các lĩnh vực mà hai bên quan tâm và cùng có lợi, như ứng phó với biến đổi khí hậu, chống khủng bố, duy trì vai trò quan trọng trong việc quản trị toàn cầu, thúc đẩy đối thoại, hợp tác quốc tế vì hòa bình, an ninh và phát triển. Hai bên cũng sẽ thận trọng hơn trong việc quản trị quan hệ song phương trong thời gian tới.

Tuy nhiên, việc hòa hoãn, giảm căng thẳng cũng chỉ là hình thức và mang tính tạm thời. Chiến lược quốc phòng của Mỹ từ năm 2017 đã xác định Trung Quốc là đối thủ cạnh tranh chiến lược lâu dài với một loạt điều chỉnh trong chiến lược an ninh quốc gia của Mỹ đối với Trung Quốc cho tới nay và sẽ không thay đổi ít nhất trong vài thập niên tới. Về hình thức, các chính sách đối đầu trực tiếp được thay thế bằng các hình thái cạnh tranh gián tiếp, thông qua tập hợp lực lượng đa dạng cả về không gian, lĩnh vực và phạm vi. Mỹ và Trung Quốc tăng cường xây dựng các tập hợp lực lượng với quy mô, tầng nấc đa dạng, mang tính đối trọng, kiềm chế, thậm chí loại trừ nhau, gắn với các lợi ích an ninh của nước này. Việc tập hợp lực lượng bao gồm cả việc lôi kéo, tranh thủ các nước thuộc phạm vi ảnh hưởng của nhau để tạo sức ép đối trọng sát sườn hơn. Các chính sách này nhằm thúc đẩy tạo dựng môi trường chiến lược có lợi cho mình và bất lợi cho đối thủ.

Theo đó, Trung Quốc tiếp tục tăng cường nâng cao vị thế, ảnh hưởng và sự hiện diện tại các nước trong khu vực, với trọng tâm thúc đẩy hợp tác kinh tế, xây dựng kết cấu hạ tầng kết nối với khu vực, đẩy mạnh Sáng kiến “Vành đai, Con đường” (BRI) sau hơn 10 năm hình thành và phát triển; thúc đẩy các cơ chế tập hợp lực lượng chủ yếu trong lĩnh vực kinh tế phát triển, như Sáng kiến Phát triển toàn cầu (GDI) cho dù một số cơ chế đang chuyển sang hợp tác an ninh như Sáng kiến An ninh toàn cầu (GSI). Trung Quốc cũng đẩy mạnh ngoại giao láng giềng, coi trọng hợp tác với các nước láng giềng, khu vực với phương châm “thân, thành, huệ, dung”⁽⁴⁾, triển khai các chuyến thăm quan trọng của lãnh đạo cấp cao Trung Quốc, thúc đẩy hình thành “Cộng đồng chung vận mệnh” với các nước trong khu vực. Năm 2022, trao đổi thương mại giữa Trung Quốc và Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN) cán mốc 970 tỷ USD và đang trên đà tiếp tục tăng trưởng khi hai bên triển khai đàm phán Khu vực mậu dịch tự do ASEAN - Trung Quốc phiên bản 3.0. Về phần mình, Mỹ đẩy mạnh các cơ chế hợp tác đa tầng nấc trong khu vực với các đồng minh, đối tác chia sẻ lợi ích, như Nhóm Bộ Tứ (QUAD), Thỏa thuận hợp tác an ninh ba bên Mỹ - Ô-xtrây-li-a - Anh (AUKUS), hợp tác Mỹ - Nhật Bản - Hàn Quốc.

Thêm vào đó, Mỹ và Trung Quốc tích cực đưa ra nhiều đối sách và công cụ nhằm tạo lợi thế trong việc định hình lại trật tự thế giới và khu vực châu Á - Thái Bình Dương. Các sáng kiến và cơ chế này thường được tính toán kỹ lưỡng để, một mặt, thu hút sự quan tâm và tham gia của các nước trong khu vực; mặt khác, tạo sự kiềm chế, đối trọng với nước lớn khác. Theo đó, Mỹ và Trung Quốc thúc đẩy hình thành các liên kết chính trị, an ninh, kinh tế, công nghệ... đa dạng về tầng nấc và lĩnh vực theo ưu tiên địa - chính trị, bao gồm các nước đồng minh và đối tác thân thiện. Hai bên còn đưa ra những sáng kiến và cơ chế đi sâu vào từng lĩnh vực và ngành, nghề cụ thể, hình thành các chuỗi sản xuất và cung ứng mới, bao gồm các tập hợp nhỏ, riêng biệt với những quy trình, quy định và tiêu chuẩn khép kín, nhằm định hình các tiêu chuẩn mới với các đối tác đồng quan điểm và chia sẻ giá trị chung. Động thái này cũng sẽ định hình lại tiến trình khu vực hóa, sắp xếp lại mạng lưới chuỗi sản xuất, chuỗi cung ứng khu vực và toàn cầu theo hướng gần hơn về địa lý với các thị trường lớn và an toàn hơn về vận tải hàng hóa, nguyên liệu và sản phẩm.

Đồng thời, nhằm gây áp lực với các sản phẩm thế mạnh của nhau, các nước lớn sẽ tăng cường các biện pháp phi thuế quan, phi thương mại, như áp đặt các tiêu chuẩn, quy định mới cho các sản phẩm nhập khẩu, bao gồm các yếu tố bảo vệ môi trường, sản phẩm xanh, các tiêu chuẩn về nhân quyền, sử dụng lao động và các thành tố có thể gây bất lợi cho đối thủ. 

Tập trung vào mục tiêu và động lực cạnh tranh mới: Giành ưu thế về công nghệ cao

Những thành tựu vượt bậc của cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư và AI đã nhanh chóng trở thành mục tiêu và động lực của cạnh tranh nước lớn trong khu vực. Cho đến nay, AI đang trở thành yếu tố mới định hình hầu hết lĩnh vực trong đời sống kinh tế - xã hội của loài người. Chỉ trong vòng hai tháng sau khi phát hành, ChatGPT của Công ty OpenAI đã được sử dụng bởi hơn 100 triệu người trên toàn thế giới. Những tiến bộ mang tính bước ngoặt này là một sự nhảy vọt so với bất kỳ công nghệ nào trước đây. Thậm chí kể cả khi mạng xã hội Facebook đã từng lập kỷ lục với việc tạo ra một cuộc cách mạng về liên kết và truyền thông xã hội thì cũng phải mất tới 4 - 5 năm để đạt mốc tương tự về số lượng người sử dụng.

Những cơ hội đột phá trong phát triển do AI mang lại khiến các nước lớn dồn lực tập trung cạnh tranh, quyết tâm giành ngôi đầu trong lĩnh vực này để có thể kiểm soát làn sóng phát triển công nghệ tiếp theo và có vị thế tốt hơn trong tiến trình phát triển tương lai. Vị thế thống trị về công nghệ cao, AI, công nghệ bán dẫn đã trở thành đấu trường quyết liệt và mang tính quyết định ngôi vị trong cạnh tranh chiến lược nước lớn do đây là những yếu tố gắn chặt với an ninh quốc gia, sức mạnh kinh tế và quyền lực chính trị, cũng như vị thế siêu cường toàn cầu.

Cạnh tranh Mỹ - Trung Quốc trong lĩnh vực này sẽ tiếp tục thúc đẩy xu hướng chính trị hóa, an ninh hóa chuỗi cung ứng, chuỗi sản xuất, nhất là về công nghệ cao, công nghệ nguồn, từ khai thác tài nguyên đến thiết kế, sản xuất nhằm giành lợi thế thị trường và vị thế trong cuộc cạnh tranh chiến lược. Cạnh tranh trong lĩnh vực này sẽ dẫn tới việc áp dụng các biện pháp cực đoan, như trừng phạt, hạn chế thương mại, hình thành các chính sách đối ngoại, các liên minh và liên kết mới nhằm tiếp cận và bảo hộ ngành công nghiệp bán dẫn. Thậm chí, điều đó có thể dẫn tới căng thẳng địa - chính trị trên thực tế.

Cùng với đó, Mỹ sẽ tăng cường các chính sách nhằm kiềm chế Trung Quốc với trọng tâm là kiểm soát chặt chẽ việc chuyển giao các lĩnh vực then chốt như kiến thức chuyên sâu về công nghệ cao, sản phẩm bán dẫn, AI, công nghệ sinh học; áp đặt các lệnh cấm nghiêm ngặt về công nghệ, sản phẩm, thiết bị và tri thức. Mỹ cũng mở rộng liên minh với các nước Hà Lan, Nhật Bản trong chính sách hạn chế xuất khẩu thiết bị bán dẫn tiên tiến sang Trung Quốc.

Đồng thời, do sự khan hiếm và vai trò thiết yếu với công nghệ cao, việc quản lý và khai thác tài nguyên khoáng sản thiết yếu cũng được các nước lớn kiểm soát chặt để duy trì lợi thế. Mỹ và Trung Quốc tiếp tục duy trì các lệnh cấm xuất khẩu tài nguyên đất hiếm, vật tư, thiết bị công nghệ cao, như vi mạch, bán dẫn để kiềm chế và làm chậm sự phát triển của đối thủ. Sự cạnh tranh quyết liệt trong lĩnh vực này cũng có nguy cơ khiến quá trình toàn cầu hóa bị phân mảnh, kéo theo đứt gãy chuỗi cung ứng toàn cầu và có nguy cơ gây mất an ninh về kinh tế, thương mại, đầu tư trong khu vực và trên thế giới. Những khó khăn kinh tế có thể chuyển hóa thành những vấn đề chính trị nội bộ, gia tăng chủ nghĩa dân túy, chủ nghĩa bảo hộ, với những hình thức bảo hộ mới ngày càng tinh vi hơn, như các sắc thuế môi trường, yêu cầu tỷ lệ nội địa hóa, yêu cầu hàm lượng một số chất nhất định trong sản phẩm nhập khẩu..., khiến môi trường cạnh tranh chiến lược giữa các nước lớn thêm phức tạp và bất ổn.

Duy trì cạnh tranh ảnh hưởng tại các điểm nóng khu vực, nối lại hợp tác ứng phó với các thách thức an ninh phi truyền thống

Các điểm nóng trong khu vực tiếp tục là tâm điểm cạnh tranh, cọ sát giữa các nước lớn, bên cạnh những thay đổi trong ứng xử của Mỹ và Trung Quốc với các thách thức an ninh phi truyền thống ngày càng gay gắt. Thời gian qua, khu vực châu Á - Thái Bình Dương vẫn luôn tiềm ẩn những điểm nóng có nguy cơ leo thang xung đột, như vấn đề Biển Đông, Đài Loan (Trung Quốc), bán đảo Triều Tiên... Những điểm nóng này sẽ trở thành nơi mà Mỹ và Trung Quốc kiểm chứng khả năng và quyết tâm phản ứng của mỗi bên. Mỹ tiếp tục can dự sâu hơn tại Biển Đông, trong khi Trung Quốc duy trì ưu thế vượt trội, tăng cường quân sự hóa và sự hiện diện trong khu vực.

Cùng với đó, các thách thức an ninh phi truyền thống ngày càng trở nên gay gắt hơn, tác động mạnh mẽ đến tình hình nội bộ cũng như quan hệ giữa các nước lớn. Các vấn đề mà loài người đang phải đối mặt, như việc kiểm soát AI ở phạm vi toàn cầu, biến đổi khí hậu, thiên tai, dịch bệnh, khủng bố, an ninh mạng, an ninh lương thực, nguồn nước, tài nguyên, quản trị, mâu thuẫn xã hội... ngày càng gia tăng, đe dọa an ninh và phát triển của tất cả các nước. Đó cũng là yếu tố tác động lớn đến xu hướng phát triển, đặc biệt là các nước lớn trong việc chuyển sang kinh tế số, kinh tế xanh, kinh tế tuần hoàn... Đây là một trong những lĩnh vực mà Mỹ và Trung Quốc có dư địa để hợp tác và duy trì trao đổi.

Về lâu dài, quan hệ Mỹ - Trung Quốc sẽ tiếp tục xu hướng cạnh tranh chiến lược về mô hình phát triển. Tuy nhiên, trong bối cảnh cục diện thế giới đang trong thời kỳ quá độ với nhiều vấn đề quốc tế khó giải quyết, hai nước cũng có những vấn đề chính trị nội bộ phức tạp bên cạnh sự phụ thuộc lẫn nhau rất lớn giữa hai nền kinh tế. Mỹ và Trung Quốc sẽ tiếp tục xu hướng cạnh tranh, bên cạnh việc hợp tác trong những lĩnh vực hoặc thời điểm tùy theo tính toán của mỗi bên. Với tương quan lực lượng hiện nay, hai bên sẽ kiềm chế không để xảy ra đổ vỡ quan hệ, giúp duy trì ổn định chiến lược và phát triển kinh tế, phù hợp với dòng chảy chính của thời đại văn minh và xu thế tiến bộ của loài người.

Như vậy, trong thời gian tới, khu vực châu Á - Thái Bình Dương tiếp tục có vị trí quan trọng trong cuộc cạnh tranh chiến lược của các nước lớn. Mỹ và Trung Quốc sẽ tiếp tục khuôn khổ quan hệ vừa đấu tranh, vừa hợp tác, trong đó mặt đấu tranh vẫn là chủ đạo, nhưng có xu hướng dịu hơn trong bối cảnh mới. Điều đó giúp cho xu thế hòa bình, hợp tác, toàn cầu hóa, hội nhập và phát triển tiếp tục là chủ đạo, dù có những lực cản và sự điều chỉnh. Sau đại dịch COVID-19 và những khó khăn kinh tế toàn cầu, hầu hết các nước trên thế giới vẫn tiếp tục chia sẻ khát vọng chung về hòa bình, ổn định để tập trung phục hồi và phát triển kinh tế. Sự phát triển mạnh mẽ của cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư, AI, chuyển đổi số mang lại những phát triển đột phá, trở thành mục tiêu và động lực trong cuộc cạnh tranh chiến lược nước lớn.

Sau gần 40 năm tiến hành công cuộc Đổi mới, Việt Nam đã tạo dựng được tiềm lực, vị thế và uy tín quốc tế chưa từng có. Trong năm 2023, Việt Nam đã có những bước đi chiến lược, thiết lập quan hệ Đối tác chiến lược toàn diện vì hòa bình, hợp tác và phát triển bền vững với Hoa Kỳ; tiếp tục làm sâu sắc và nâng tầm quan hệ Đối tác hợp tác chiến lược toàn diện với Trung Quốc, xây dựng Cộng đồng chia sẻ tương lai Việt Nam - Trung Quốc có ý nghĩa chiến lược. Đây là thời cơ chiến lược để Việt Nam đẩy mạnh thực hiện các mục tiêu, khát vọng phát triển được đề ra tại Đại hội XIII của Đảng, phấn đấu đến năm 2030 là nước đang phát triển, có công nghiệp hiện đại, thu nhập trung bình cao và đến năm 2045 trở thành nước phát triển, thu nhập cao⁽⁵⁾. Theo đó, Việt Nam cần nhanh chóng nắm bắt thời cơ, định vị mình trong bàn cờ địa chiến lược mới, tham gia chuỗi sản xuất và cung ứng công nghệ cao, AI, sản phẩm bán dẫn, tạo dựng các liên kết và quan hệ đối tác thích hợp để tham gia sâu hơn, trên những nấc thang cao hơn trong chuỗi giá trị toàn cầu.

Việt Nam có thể xem xét cân nhắc cơ hội đưa ra sáng kiến, hoặc tham gia đồng sáng kiến, trở thành thành viên sáng lập của các cơ chế và cấu trúc hợp tác, nhất là với các cơ chế tạo thuận lợi cho việc tăng cường lợi ích của Việt Nam. Đồng thời, trong tiến trình đó, Việt Nam cũng cần khéo léo vượt qua thách thức, tránh bị mắc kẹt trong cuộc cạnh tranh chiến lược giữa các nước lớn. Đây cũng là cơ hội để Việt Nam tăng cường đường lối đối ngoại độc lập, tự chủ, đa phương hóa, đa dạng hóa trong quan hệ quốc tế; nâng cao vai trò, tăng cường vị thế và mở rộng lợi ích quốc gia - dân tộc, đóng góp tích cực cho sự ổn định và phát triển của khu vực./.

----------------------------

(1) “Asia - Pacific sees bright prospects for economic growth” (Tạm dịch: Châu Á - Thái Bình Dương nhìn thấy triển vọng tăng trưởng kinh tế tươi sáng), WTO Center, ngày 10-11-2023, https://wtocenter.vn/chuyen-de/23150-asia-pacific-sees-bright-prospects-for-economic-growth
(2) Eswar Prasad: “China stubumbles but is unlikely to fall” (Tạm dịch: Trung Quốc vấp ngã, nhưng khó có thể gục ngã), tháng 12-2023, https://www.imf.org/en/Publications/fandd/issues/2023/12/China-bumpy-path-Eswar-Prasad
(3) “China vs. United States of America: The Real Relative Growth Story” (Tạm dịch: Trung Quốc và Mỹ: Câu chuyện tăng trưởng thực sự), World Economic, ngày 23-1-2024, https://www.worldeconomics.com/ Thoughts/ China-vs-the-USA-The-real-relative-growth-story.aspx
(4) “Xây dựng cộng đồng chia sẻ tương lai Trung Quốc - Việt Nam có ý nghĩa chiến lược: Mở ra trang sử mới chung tay hướng tới hiện đại hóa”, Báo Nhân Dân điện tử, ngày 12-12-2023, https://nhandan.vn/xay-dung-cong-dong-chia-se-tuong-lai-trung-quoc-viet-nam-co-y-nghia-chien-luoc-mo-ra-trang-su-moi-chung-tay-huong-toi-hien-dai-hoa-post787021.html
(5) Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII, Nxb. Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2021, t. I, tr. 206