Chiến lược phát triển của Thành phố Hồ Chí Minh hướng đến siêu đô thị mang tầm quốc tế

Thực trạng và sự cần thiết xây dựng chiến lược quy hoạch tổng thể mới

Trước khi Nghị quyết số 202/2025/QH15, ngày 12-6-2025, của Quốc hội khóa XV, “Về việc sắp xếp đơn vị hành chính cấp tỉnh” (Nghị quyết số 202) ban hành, công tác quy hoạch của Thành phố Hồ Chí Minh, tỉnh Bình Dương và tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu đã đạt được một số thành tựu quan trọng, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội, hình thành các cực tăng trưởng động lực cho cả vùng Đông Nam Bộ. Đơn cử: tại Thành phố Hồ Chí Minh (cũ), quy hoạch chung và các đồ án phân khu, quy hoạch chi tiết từng bước được triển khai, góp phần định hình không gian đô thị hiện đại, phát triển mạnh về tài chính, thương mại, dịch vụ. Tuy nhiên, hạ tầng kỹ thuật chưa đáp ứng kịp tốc độ đô thị hóa, còn tình trạng ùn tắc giao thông, ngập úng, ô nhiễm môi trường, thiếu không gian xanh. Với tỉnh Bình Dương, công tác quy hoạch tập trung phát triển công nghiệp, xây dựng các khu công nghiệp và đô thị mới, điển hình là thành phố mới Bình Dương, góp phần đưa địa phương trở thành điểm đến hấp dẫn của dòng vốn FDI, nhưng sự phát triển nhanh cũng đặt ra áp lực lớn về dân số cơ học, dịch vụ xã hội và hạ tầng kết nối vùng. Còn tại tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu, đã triển khai quy hoạch phát triển đô thị gắn với cảng biển và du lịch biển đảo, đặc biệt, là cụm cảng Cái Mép - Thị Vải có vai trò chiến lược quốc gia, nhưng chất lượng không gian đô thị chưa đồng đều, quản lý tài nguyên, bảo vệ môi trường biển còn nhiều thách thức.

Nhìn một cách tổng thể cho thấy, công tác quy hoạch tại ba địa phương đã hình thành nền tảng phát triển, nhưng còn một số hạn chế: sự thiếu liên kết và đồng bộ giữa các địa phương; hệ thống hạ tầng phát triển không cân đối; nhiều đồ án quy hoạch hết hiệu lực hoặc chồng chéo, chưa đáp ứng yêu cầu điều phối vùng và quản lý siêu đô thị. Do đó, việc hợp nhất Thành phố Hồ Chí Minh với tỉnh Bình Dương và Bà Rịa - Vũng Tàu, lấy tên Thành phố Hồ Chí Minh theo tinh thần Nghị quyết số 202 là sự kết tinh trí tuệ và ý chí phát triển chung, để hình thành một siêu đô thị - trung tâm tài chính, sản xuất, logistics và đổi mới sáng tạo mang tầm khu vực và thế giới.

Sau khi hợp nhất, Thành phố Hồ Chí Minh có diện tích tự nhiên là 6.772,59 km², dân số hơn 14 triệu người và được xem là một trong những siêu đô thị lớn nhất khu vực Đông Nam Á. Đây là trung tâm kinh tế, tài chính, dịch vụ, công nghiệp và cảng biển hàng đầu cả nước, giữ vai trò cực tăng trưởng then chốt trong vùng Đông Nam Bộ và cả quốc gia. Tuy nhiên, trước yêu cầu phát triển mới đã đặt ra nhiều yêu cầu cấp thiết, đó là: 1- Quá trình hội nhập sâu rộng với kinh tế thế giới đòi hỏi Thành phố Hồ Chí Minh phải có không gian phát triển hiện đại, đồng bộ, mang tầm quốc tế; 2- Biến đổi khí hậu, ngập lụt và nước biển dâng tác động trực tiếp đến hệ thống đô thị ven biển, ven sông, đặt ra yêu cầu về đô thị chống chịu và phát triển bền vững; 3- Việc triển khai mô hình chính quyền địa phương hai cấp sau sáp nhập là cơ hội quan trọng để thống nhất, đồng bộ trong công tác quy hoạch, khắc phục những hạn chế của giai đoạn trước.

Từ thực tiễn Thành phố Hồ Chí Minh và căn cứ quy định của pháp luật về quy hoạch, tinh thần Nghị quyết số 202 và tại điểm c, khoản 1, Điều 2 của Nghị quyết số 61/2022/QH15, ngày 16-6-2022, của Quốc hội khóa XV, về “tiếp tục tăng cường hiệu lực, hiệu quả thực hiện chính sách, pháp luật về quy hoạch và một số giải pháp tháo gỡ khó khăn, vướng mắc, đẩy nhanh tiến độ lập và nâng cao chất lượng quy hoạch thời kỳ 2021 - 2030”, Thành phố Hồ Chí Minh tiến hành rà soát, điều chỉnh và xây dựng tổng thể phát triển theo định hướng chiến lược mới là phù hợp. Cùng với đó, chủ trương này còn là cơ sở kiện toàn pháp lý quy hoạch, thống nhất về nội dung, phương pháp thể hiện; sắp xếp lại chức năng, tái cấu trúc ở một số ngành và không gian chiến lược, tạo động lực cho TPHCM đột phá trong phát triển kinh tế - xã hội, khẳng định vai trò như một cực tăng trưởng của quốc gia và khu vực.

Tầm nhìn hướng đến siêu đô thị mang tầm quốc tế

Báo cáo Chính trị Đại hội đại biểu Đảng bộ TPHCM lần thứ I, nhiệm kỳ 2025-2030 thể hiện tầm nhìn mới với Thành phố Hồ Chí Minh hướng tới “siêu đô thị quốc tế” của Đông Nam Á, top 100 thành phố đáng sống nhất thế giới và có sứ mệnh tiên phong, dẫn dắt và lan tỏa phát triển cho cả nước. Để hiện thực hóa định hướng này, Thành phố Hồ Chí Minh đang xây dựng, hình thành cấu trúc phát triển đa trung tâm theo mô hình “1 không gian - 3 vùng - 1 đặc khu” gắn với thực hiện đồng bộ các nhiệm vụ trọng tâm như sau. Trong đó: “1 không gian”, là hình thành không gian sinh thái - xanh là vành đai bảo vệ và vùng đệm, với trục chính là hệ thống sông Sài Gòn - Đồng Nai - Thị Vải gắn với các hành lang ven biển. “3 vùng”: vùng trung tâm tài chính, thương mại, văn hóa - thể thao - du lịch, giáo dục - y tế chất lượng cao, công nghệ và đổi mới sáng tạo phát triển tại khu vực lõi Thành phố Hồ Chí Minh cũ; vùng trung tâm sản xuất công nghiệp công nghệ cao tại khu vực Bình Dương; vùng trung tâm kinh tế biển, cửa ngõ cảng biển quốc tế, phát triển các dịch vụ biển, năng lượng gió ngoài khơi, khu mậu dịch tự do… tại khu vực Bà Rịa - Vũng Tàu. “1 đặc khu”, đó là xây dựng đặc khu Côn Đảo trở thành trung tâm du lịch - nghỉ dưỡng - tâm linh - sinh thái.

Để mô hình “1 không gian - 3 vùng - 1 đặc khu” phát triển hiệu quả, Thành phố Hồ Chí Minh sẽ xây dựng các hành lang phát triển gắn kết chặt chẽ với ba cực, mở ra trục liên kết với các vùng phụ cận (Đồng Nai, Tây Ninh, miền Tây Nam Bộ), bao gồm: hành lang Đông – Tây, phục vụ cảng biển, sân bay và giao thương quốc tế, kết nối từ Thủ Thiêm đến Long Thành và Vũng Tàu; hành lang Bắc - Nam, phát triển sáng tạo, sản xuất và logistic, kết nối khu vực Thủ Đức với Dĩ An, Bến Cát, Bàu Bàng; hành lang ven sông Sài Gòn, phát triển du lịch, sinh thái và đô thị ven sông từ Hồ Dầu Tiếng đến Bà Rịa Vũng Tàu; hành lang ven biển, phát triển logistic, du lịch và cảng biển, từ khu đô thị lấn biển Cần Giờ đến khu vực Hồ Tràm.

Về chiến lược phát triển không gian, TPHCM sẽ tập trung thực hiện 5 mũi đột phá sau đây.

Một là, phát triển trung tâm tài chính quốc tế tại Thủ Thiêm thu hút dòng vốn toàn cầu, là không gian phát triển các mô hình tài chính số, ngân hàng thông minh, tài sản số và công nghệ blockchain - góp phần định vị Việt Nam trên bản đồ tài chính quốc tế.

Hai là, phát triển chuỗi đô thị thông minh kết nối vùng lõi Thành phố Hồ Chí Minh - Dĩ An - Thuận An - Thủ Dầu Một - Bến Cát - Bàu Bàng - Phú Mỹ - Bà Rịa - Vũng Tàu, phát triển theo hướng tích hợp hạ tầng số, giao thông thông minh, dữ liệu đô thị, năng lượng xanh và quản trị số, làm nền tảng cho quản lý vùng hiệu quả, hiện đại.

Ba là, phát triển hành lang đổi mới sáng tạo trải dài từ trung tâm sáng tạo phía Đông bên kia sông Sài Gòn đến các cực công nghiệp - dịch vụ - cảng biển như Dĩ An, Bến Cát, Phú Mỹ, Bà Rịa - Vũng Tàu, có sự kết hợp, hội tụ giữa viện nghiên cứu - trường đại học - cộng đồng doanh nghiệp - các quỹ đầu tư mạo hiểm, tạo thành hệ sinh thái khởi nghiệp công nghệ cao trong một nền kinh tế sáng tạo.

Bốn là, phát triển chuỗi đô thị cảng biển và công nghiệp bao quanh vịnh Gành Rái Cần Giờ; trong đó cụm cảng - logistics tại Cái Mép - Thị Vải - Cần Giờ sẽ có kết nối đa phương thức (đường thủy, đường sắt, đường bộ và cao tốc) với các khu công nghiệp và các khu đô thị; phát triển theo mô hình siêu cảng số và hệ thống logistics tích hợp - vận hành bằng dữ liệu lớn, tối ưu chuỗi cung ứng, giảm phát thải và đóng vai trò cửa ngõ giao thương quốc tế hàng đầu Đông Nam Á.

Năm là, phát triển chuỗi đô thị du lịch biển với bản sắc đa dạng, từ đô thị du lịch biển Cần Giờ theo mô hình lấn biển, đến các đô thị du lịch biển Vũng Tàu, Hồ Tràm, Long Hải - định vị là điểm đến quốc tế xanh, thông minh, kết hợp bảo tồn và phát triển, tạo công ăn việc làm và không gian đô thị mới cho cư dân./.