Chính sách đối ngoại của Việt Nam với ASEAN

Tư tưởng Hồ Chí Minh đã được cụ thể hóa trong đường lối cách mạng của Đảng Cộng sản Việt Nam trong từng thời kỳ cách mạng. Đó là nền tảng định hình nên chính sách đối ngoại của Việt Nam nói chung và sự phát triển chính sách đối với ASEAN nói riêng trong thời kỳ Đổi mới, góp phần phục vụ đắc lực cho sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Tinh thần độc lập tự chủ, tự lực tự cường gắn liền với đoàn kết và hợp tác quốc tế đã thể hiện rõ trong định hướng quan hệ với ASEAN, với phương châm “chủ động, tích cực, có trách nhiệm” tham gia ASEAN. Đảng ta đã khẳng định tư duy Việt Nam là một phần của ASEAN và khu vực Đông Nam Á, sẵn sàng gánh vác các công việc chung của ASEAN. ASEAN chính thức trở thành một trọng tâm trong chính sách đối ngoại Việt Nam. Đây vừa là kết quả của quá trình triển khai chính sách đối ngoại của Việt Nam với ASEAN trong thời kỳ Đổi mới, vừa là động lực thúc đẩy tăng cường hội nhập toàn diện trong hợp tác ASEAN khi chính sách với ASEAN là nền tảng cho tiến trình hội nhập của Việt Nam trên mọi cấp độ song phương, khu vực, đa phương và toàn cầu.

Sự kết hợp nhuần nhuyễn giữa sức mạnh dân tộc với sức mạnh thời đại trong chính sách với ASEAN đã phục vụ cho mục tiêu trọng tâm của Việt Nam là hội nhập toàn diện với khu vực và thế giới. Hội nhập kinh tế sâu hơn thông qua các hiệp định thương mại tự do (FTA) của ASEAN và FTA với các đối tác lớn của ASEAN đã tạo điều kiện để Việt Nam hội nhập trong các lĩnh vực khác. ASEAN là cơ sở để Việt Nam triển khai mạnh mẽ những bước hội nhập toàn diện đầu tiên trên cả ba trụ cột chính trị - an ninh, kinh tế, văn hóa - xã hội theo chiều rộng và chiều sâu. Chính sách với ASEAN cũng góp phần triển khai thành công quan điểm mới về an ninh trong việc gắn kết chặt chẽ an ninh quốc gia của Việt Nam với các nước thành viên và Cộng đồng ASEAN.

Tư tưởng Hồ Chí Minh về đối ngoại cũng được thể hiện rõ trong các biện pháp triển khai chính sách với ASEAN. Việt Nam đã tích cực tham gia xây dựng các văn bản định hình khung khổ thể chế cho ASEAN, bảo đảm các giá trị ASEAN phù hợp với lợi ích của Việt Nam. Nhằm nâng cao vai trò và vị thế, Việt Nam tích cực tham gia xây dựng văn kiện Tầm nhìn ASEAN 2025, xác định phương hướng phát triển của ASEAN sau khi hình thành Cộng đồng và xây dựng các văn kiện hợp tác cụ thể đến năm 2025. Việt Nam cũng nỗ lực triển khai lộ trình xây dựng Cộng đồng và là một trong những nước đi đầu trong việc xây dựng các trụ cột Cộng đồng Chính trị - An ninh, Kinh tế, Văn hóa - Xã hội của ASEAN mặc dù nguồn lực còn hạn chế. Việt Nam đã thúc đẩy xây dựng các FTA và Cộng đồng Kinh tế ASEAN (AEC) để tạo cú hích cho tăng trưởng kinh tế. Việt Nam tranh thủ mọi cơ hội trao đổi đa phương về vấn đề Biển Đông trong ASEAN, giữa ASEAN với Trung Quốc và trên các diễn đàn an ninh do ASEAN đóng vai trò trung tâm; đẩy mạnh ngoại giao và hợp tác quốc phòng với các nước ASEAN và các đối tác lớn của ASEAN như Nhật Bản, Ấn Độ, Nga, Ô-xtrây-li-a... Việc xây dựng quan hệ đối tác chiến lược với các nước thành viên chủ chốt trong ASEAN (gồm In-đô-nê-xi-a, Ma-lai-xi-a, Phi-líp-pin và Xin-ga-po) cũng được đẩy mạnh. Các nước đối tác chiến lược trong ASEAN chiếm 5/17 đối tác chiến lược của Việt Nam.

Việc vận dụng nhuần nhuyễn tư tưởng Hồ Chí Minh về đối ngoại cùng với việc không ngừng đổi mới tư duy và hoàn thiện nhận thức đã tạo ra những bước phát triển quan trọng trong chính sách đối ngoại của Việt Nam với ASEAN. Những thành công của Việt Nam trong ASEAN góp phần củng cố nền tảng chiến lược về kinh tế, an ninh, quốc phòng, nâng cao vị thế cho Việt Nam trong bối cảnh môi trường quốc tế và khu vực có nhiều chuyển biến phức tạp. Chính sách của Việt Nam với ASEAN đã tạo điều kiện khai thác tiềm năng hợp tác phục vụ phát triển, mở ra cơ hội làm sâu sắc thêm quan hệ với các đối tác, nhất là các đối tác quan trọng với an ninh và phát triển của Việt Nam. Việt Nam đã chuyển sang chủ động, tích cực, có trách nhiệm định hình luật chơi, góp phần nâng cao vị thế quốc tế với nhiều sáng kiến, đề xuất hợp tác.

Trong bối cảnh tình hình thế giới và khu vực đang diễn ra nhiều chuyển biến mới, nhanh chóng, phức tạp và khó lường, như việc hình thành khái niệm chiến lược Ấn Độ Dương - châu Á - Thái Bình Dương, những diễn biến tình hình trên bán đảo Triều Tiên, nguy cơ chủ nghĩa biệt lập và chiến tranh thương mại... đang đặt ra yêu cầu cho Việt Nam trong việc phát huy thế và lực mới của đất nước và Cộng đồng ASEAN để “dĩ bất biến, ứng vạn biến” phục vụ chiến lược hội nhập sâu, rộng của Việt Nam.

Cùng ASEAN giữ vai trò trung tâm, xây dựng môi trường Ấn Độ Dương - châu Á - Thái Bình Dương an ninh, hòa bình, ổn định, hợp tác để phát triển

Khái niệm Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương gây được sự chú ý khi Tổng thống Mỹ Đ. Trăm bày tỏ vinh dự “có mặt tại Việt Nam - trái tim của khu vực Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương” tại Diễn đàn Hợp tác Kinh tế châu Á - Thái Bình Dương (APEC) hồi tháng 11-2017. Chiến lược an ninh quốc gia và Chiến lược quốc phòng mới của Mỹ cũng khẳng định ưu tiên với khu vực Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương. Trước thềm Hội nghị Thượng đỉnh ASEAN - Ô-xtrây-li-a (tháng 3-2018), Ngoại trưởng Ô-xtrây-li-a G. Bi-sốp tuyên bố, “ASEAN là trái tim của chiến lược Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương”.

Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương có cùng bản chất với khái niệm Ấn Độ Dương - châu Á - Thái Bình Dương với nội hàm là sự hội nhập ngày càng gia tăng giữa hai đại dương và một Ấn Độ đang trỗi dậy được kỳ vọng sẽ đóng góp cho hòa bình và thịnh vượng trong khu vực. Tầm nhìn chiến lược mới này đã hình thành bản đồ chiến lược của thế kỷ XXI với tầm quan trọng đặc biệt về kinh tế, quân sự, chính trị và được các quốc gia đặc biệt quan tâm.

Trong khái niệm địa chiến lược mới này, ASEAN là nơi thể hiện rõ nhất sự giao thoa của hai đại dương. Đây là một trong những khu vực đa dạng nhất về văn hóa, chính trị, tôn giáo và hình thái xã hội với ảnh hưởng sâu rộng từ Ấn Độ, Trung Quốc và phương Tây. Về kinh tế, ASEAN là một trong những khu vực phát triển năng động nhất thế giới với tốc độ tăng trưởng ở mức cao. Trọng tâm động lực của kinh tế thế giới cũng đang dịch chuyển tới khu vực này. Từ năm 2013 - 2016, khu vực ASEAN thu hút đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) cao hơn so với Trung Quốc(1).

ASEAN còn có vị trí địa chiến lược quan trọng hàng đầu trong khu vực. Eo biển Ma-lát-xca kết nối Ấn Độ Dương vào Biển Đông, là cửa ngõ để hàng hóa và năng lượng từ Trung Đông, Ấn Độ đến được Thái Bình Dương và Đông Bắc Á. Tầm nhìn chiến lược Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương về một khu vực tự do, rộng mở đòi hỏi các nước phải phân bổ nguồn lực kinh tế, chính trị, quân sự phù hợp trong tương lai. Tuy nhiên, quan điểm của các nước thành viên ASEAN vẫn còn khác biệt. Các ý tưởng hiện mới tập trung vào giá trị của nội hàm mà chưa có nhiều nội dung về kinh tế.

Trong bối cảnh đó, là một nước có quy mô lớn trong ASEAN với dân số đứng thứ ba và diện tích lớn thứ tư trong ASEAN, Việt Nam cần định vị tăng cường vai trò của mình trong ASEAN. Xây dựng Cộng đồng ASEAN vững mạnh tiếp tục là một trong những ưu tiên chính sách đối ngoại của Việt Nam trong giai đoạn hiện nay với định hướng chủ động xây dựng Cộng đồng ASEAN đoàn kết, vững mạnh, đồng thời có các biện pháp tăng cường nội lực quốc gia để gánh vác những trách nhiệm lớn hơn với các vấn đề chung của khu vực.

Về định hướng, chiến lược của Việt Nam trong thời gian tới là tạo dựng môi trường hòa bình, ổn định phục vụ sự nghiệp phát triển và bảo vệ Tổ quốc. Một Cộng đồng ASEAN vững mạnh, đoàn kết và liên kết chặt chẽ, là nhân tố quan trọng trong việc xây dựng môi trường hòa bình, ổn định, hợp tác ở khu vực và là lợi ích chiến lược của Việt Nam. Bên cạnh đó, việc xây dựng thành công Cộng đồng ASEAN là một nhu cầu thiết yếu để phát huy thế mạnh của Việt Nam trong quan hệ quốc tế. ASEAN là điểm tựa chắc chắn để Việt Nam đẩy mạnh chính sách đa dạng hóa, bảo đảm cân bằng trong quan hệ. Góp phần củng cố đoàn kết ASEAN, xây dựng Cộng đồng ASEAN vững mạnh là lợi ích chiến lược của Việt Nam, cả về an ninh, phát triển và vị thế. Với yêu cầu đó, Việt Nam cần phát huy thế và lực mới của đất nước và Cộng đồng ASEAN, đổi mới tư duy đối ngoại trên nền tảng Cộng đồng ASEAN, nhìn nhận các vấn đề trên tầm Cộng đồng, khu vực. Cụ thể:

Một là, chủ động, tích cực xây dựng Cộng đồng ASEAN đoàn kết, vững mạnh, tăng cường vai trò trung tâm của ASEAN. Việt Nam cần tận dụng hiệu quả hơn các diễn đàn của ASEAN trong đấu tranh bảo vệ chủ quyền biển, đảo và an ninh quốc gia. Thúc đẩy các quy tắc, chuẩn mực ứng xử để hạn chế các hành vi đi ngược với luật chơi chung, nhất là của các nước lớn.

Việt Nam cần vận dụng nhiều biện pháp, hình thức để thúc đẩy đoàn kết, thống nhất trong ASEAN, giúp ASEAN phát huy tốt vai trò trong các khuôn khổ hợp tác đa phương khu vực. Trong quan hệ với các nước lớn, thúc đẩy ASEAN phối hợp, linh hoạt điều chỉnh nội hàm, mức độ và thời điểm hợp tác để duy trì cân bằng ảnh hưởng của các nước lớn; góp phần củng cố các khuôn khổ, cơ chế hợp tác khu vực như Diễn đàn khu vực ASEAN (ARF), Hội nghị Bộ trưởng quốc phòng ASEAN mở rộng (ADMM+), Hội nghị cấp cao Đông Á (EAS) trong cấu trúc an ninh khu vực.

Để tăng cường phát triển kinh tế và hội nhập vào chuỗi giá trị toàn cầu, Việt Nam cần có chiến lược định vị quốc gia trong bối cảnh trật tự kinh tế khu vực đang thay đổi nhanh chóng với sự đan xen tương tác bổ trợ và cạnh tranh của các hình thức hợp tác kinh tế khác nhau, các FTA song phương, đa phương và khu vực như AEC, Hiệp định đối tác kinh tế toàn diện khu vực (RCEP), Hiệp định đối tác toàn diện và tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CPTPP), Khu vực tự do thương mại châu Á - Thái Bình Dương (FTAAP). Việt Nam cần xác định vị trí có lợi trong việc tham gia vào chuỗi sản xuất khu vực và trong vai trò kết nối AEC với các khu vực khác. Việt Nam cần triển khai chiến lược hội nhập có hiệu quả vào chuỗi sản xuất mới để tối đa hóa lợi ích qua việc tạo liên kết kinh tế giữa AEC với các đối tác ngoài khu vực như với Trung Quốc, Mỹ (BTA), Nhật Bản (VJEPA), Hàn Quốc (VKFTA), EU (VEFTA), Nga, Liên minh kinh tế Á - Âu (VN - EAEU FTA), CPTPP...

Trong năm 2018, ASEAN xác định chủ đề hợp tác hướng tới xây dựng một ASEAN tự cường và sáng tạo. Đây sẽ là chỗ dựa vững chắc để Hiệp hội tiếp tục tiến lên trong bối cảnh tình hình khu vực và quốc tế biến chuyển nhanh chóng, phức tạp cùng với những cơ hội mới trong cuộc cách mạng công nghiệp 4.0. Năng lực tự cường tập thể của ASEAN được xây dựng và tăng cường trên cả 3 trụ cột Cộng đồng.

Hai là, nâng cao vai trò của Việt Nam trong ASEAN. Để nắm bắt thời cơ, vận hội mới, Việt Nam cần xây dựng tư duy mới về vai trò quốc gia, trên nền tảng Cộng đồng ASEAN làm trung tâm trong khu vực Ấn Độ - châu Á - Thái Bình Dương. Về kinh tế, cần thay đổi cách tư duy, xây dựng chiến lược sản phẩm cho thị trường mục tiêu là 625 triệu công dân ASEAN và lớn hơn. Tương tự, trong các lĩnh vực như an ninh, chính trị, văn hóa, xã hội cũng cần có tư duy mới trên cơ sở Cộng đồng.

Việt Nam cần đẩy mạnh kết nối và tăng cường vai trò của mình cả ở cấp độ khu vực và tiểu khu vực để đáp ứng với các tác động địa - chính trị khu vực; đẩy mạnh và làm sâu sắc hơn quan hệ đối tác chiến lược với các đối tác quan trọng của ASEAN. Trong đó, Việt Nam cần thúc đẩy xây dựng các nhóm nòng cốt tập hợp lực lượng theo các vấn đề khác nhau để làm động lực cho ASEAN; thúc đẩy tiếng nói chung trong các vấn đề có thể tồn tại khác biệt. Tăng cường vai trò liên kết, làm cầu nối giữa nhóm nước phát triển và nhóm nước kém phát triển hơn trong ASEAN; giữa ASEAN và các đối tác chiến lược của Việt Nam ngoài khu vực; giữa ASEAN và các khu vực mà Việt Nam có liên kết FTA; giữa các nhóm nước trong ASEAN, như Campuchia - Lào - Mi-an-ma - Việt Nam (CLMV), Campuchia - Lào - Việt Nam (CLV); giữa các nước có chung lợi ích trong vấn đề Biển Đông, Mê Kông…

Trong quan hệ đối ngoại của ASEAN, Việt Nam cần phát huy vai trò kết nối giữa ASEAN và các đối tác, tận dụng lợi thế của nước thành viên có quan hệ song phương tốt đẹp với nhiều đối tác lớn của ASEAN. Trong quan hệ với Trung Quốc và Mỹ, Việt Nam một mặt có thể thông qua ASEAN để tạo thêm vị thế cho mình, mặt khác, cần lựa chọn những vấn đề Trung Quốc và Mỹ có thể đem lại lợi ích cho ASEAN để thúc đẩy, nâng cao vị thế của Việt Nam trong ASEAN và gắn kết cả Trung Quốc và Mỹ can dự theo hướng có trách nhiệm, nhất là trong vấn đề Biển Đông, thúc đẩy việc xây dựng Bộ Quy tắc ứng xử ở Biển Đông (COC) thực chất, hiệu quả, phù hợp với luật pháp quốc tế và có khả năng điều chỉnh hành vi ứng xử của các bên liên quan, đóng góp xây dựng một trật tự khu vực dựa trên luật lệ, vì khu vực Biển Đông hòa bình, ổn định.

Việt Nam cũng cần phát huy vai trò cầu nối giữa Cộng đồng ASEAN với các đối tác của mình như Nhật Bản, Hàn Quốc, Liên minh châu Âu (EU), Nga, Ấn Độ, Liên minh kinh tế Á - Âu để thu hút đầu tư, mở rộng hợp tác quốc phòng, an ninh biển; tăng vị thế của ASEAN và Việt Nam, thúc đẩy xây dựng thành công cấu trúc khu vực rộng mở, minh bạch, dựa trên luật lệ để bảo đảm an ninh, hòa bình và ổn định trong khu vực.

Để tăng cường vị thế thông qua ASEAN, Việt Nam cần kiên trì thúc đẩy việc hình thành các chuẩn mực, giá trị và quy tắc ứng xử chung ở khu vực. Phổ biến, nâng cao bản sắc văn hóa, ý thức cộng đồng cho công dân ASEAN. Việt Nam cũng cần mềm dẻo, linh hoạt trong việc xây dựng lợi ích, giá trị chung của Cộng đồng. Bên cạnh đó, chủ động đi đầu trong các lĩnh vực có thế mạnh. Là một nước lớn trong ASEAN, Việt Nam cần chủ động phát huy vai trò quan trọng trong Cộng đồng, phát huy uy tín về ổn định chính trị, an ninh để định hướng cho sự đoàn kết thống nhất trong ASEAN. Chủ động nêu sáng kiến và đi đầu trong các lĩnh vực có kinh nghiệm và thế mạnh, như xóa đói nghèo, phát triển nguồn nhân lực, bình đẳng giới, ứng phó với biến đổi khí hậu, thiên tai, nước biển dâng…; hợp tác cứu trợ, cứu nạn, chống cướp biển, tội phạm trên biển; an ninh, an toàn hàng hải...

Ba là, nâng cao nội lực Việt Nam trong hợp tác ASEAN. Việt Nam cần tiếp tục đổi mới tư duy để thích ứng với sự phát triển mới của Cộng đồng ASEAN, chuyển mạnh sang tư duy “chủ động tham gia đóng góp xây dựng và định hình luật chơi chung”, tăng cường cách tiếp cận đa ngành, chú trọng nội hàm phát triển bền vững trong việc thực hiện Tầm nhìn Cộng đồng ASEAN 2025; tích cực đưa ra các sáng kiến và cân nhắc tham gia, đồng khởi xướng các cơ chế hợp tác mới để giữ vai trò chủ đạo. Các định hướng lớn về hội nhập ASEAN trong Chiến lược tổng thể hội nhập quốc tế đến năm 2020, tầm nhìn 2030 cần được triển khai đồng bộ. Việt Nam cần đẩy mạnh thực hiện các đề án, kế hoạch trong khuôn khổ ASEAN để triển khai Nghị quyết số 22/NQ-TW, ngày 10-4-2013, của Bộ Chính trị về hội nhập quốc tế và Nghị quyết số 06/NQ-TW, ngày 05-11-2016, của Hội nghị lần thứ tư Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XII về thực hiện có hiệu quả tiến trình hội nhập kinh tế quốc tế, giữ vững ổn định chính trị - xã hội trong bối cảnh nước ta tham gia các hiệp định thương mại tự do thế hệ mới. Việt Nam cần có biện pháp thích hợp khai thác lợi thế của các FTA song phương, tham gia vào chuỗi sản xuất khu vực, kết nối hạ tầng với các nước láng giềng tại khu vực Đông Á, Đông Nam Á, Tiểu vùng Mê Kông. Đẩy mạnh việc nâng cấp các cơ sở hạ tầng cứng (giao thông, đô thị), hạ tầng mềm (luật pháp, cơ chế, chính sách) và hạ tầng tri thức (giáo dục, đào tạo, nguồn nhân lực chất lượng cao và đội ngũ cán bộ) thông qua các chính sách mang tính kiến tạo.

Ngoài ra, Việt Nam nỗ lực chuẩn bị để thực hiện thành công vai trò Chủ tịch ASEAN 2020, đề xuất định hướng, sáng kiến và khuôn khổ cho sự phát triển của Cộng đồng ASEAN sau năm 2025, bảo đảm lợi ích quốc gia, bảo đảm sự ủng hộ của ASEAN khi Việt Nam ứng cử vào Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc nhiệm kỳ 2020 - 2021.

                                                                         *
                                                                    *        *

Vận dụng sáng tạo tư tưởng Hồ Chí Minh trong công tác đối ngoại, kết hợp sức mạnh dân tộc với sức mạnh Cộng đồng ASEAN, Việt Nam có cơ hội bảo đảm mục tiêu tạo dựng môi trường hòa bình, an ninh và ổn định trong khu vực Ấn Độ Dương - châu Á - Thái Bình Dương, góp phần đẩy mạnh tiến trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Tiếp tục đổi mới tư duy đối ngoại về ASEAN, nhìn nhận các vấn đề trên tầm Cộng đồng, khu vực, chiến lược của Việt Nam với ASEAN trong giai đoạn mới cần đặt cao ưu tiên tăng cường vị thế đất nước trong ASEAN và khu vực Ấn Độ Dương - châu Á - Thái Bình Dương cũng như trên thế giới./.
---------------------

(1) ASEAN, khu vực thu hút nhiều vốn FDI nhất thế giới, https://doanhnhansaigon.vn/thoi-su-quoc-te/asean-khu-vuc-thu-hut-nhieu-von-fdi-nhat-the-gioi-1068878.html