Thưởng phạt, ấy là chuyện lớn, thường là bàn vào dịp cuối năm.

Ở buổi tổng kết của Tổng Công ty đóng tàu H, nghe đọc danh sách khen thưởng, tôi hỏi anh Tổng Giám đốc một câu vui: - Gần một vạn hai công nhân, mà có tới 80% được khen thưởng, giá trị tới 6 tỉ đồng, Anh tấn phong cả làng à? Anh ấy giãy nảy:

- Nhà báo không nói đùa đấy chứ? Anh ấy nói, thưởng phạt không phân minh, tất loạn. Rồi anh ấy tiếp luôn: - Tôi lấy phạt để... nhằm thưởng! Vì thế mới đông đảo anh em được thưởng và thưởng mới nhiều thế!

Phạt để... nhằm thưởng? Tôi hỏi lại anh ấy.

- Vâng! Đúng thế! Không tin, anh cứ hỏi bất cứ anh em công nhân nào của Tổng Công ty tôi!

Thì ra, chuyện thưởng phạt của Tổng Công ty H đều được quy chế hóa, trên cơ sở góp ý của toàn thể hơn một vạn hai công nhân, một cách dân chủ. Nên ai dẫu bị phạt cũng không hề oán thán; mà được thưởng, trái lại, vẫn thấy mình được ưu ái, nâng đỡ quá, đâm ra đùn đẩy nhau, ngượng ngùng và ai nấy đều từ chối nhận thưởng.

Chẳng hạn, quy chế ghi rõ: Ai tự bỏ bữa ăn dù sáng, trưa hay ca ba, do Tổng Công ty đài thọ, tại bếp ăn tập thể, không có lý do, bị phạt một ngày lương, số lương đó được nhập vào quỹ khen thưởng của Tổng Công ty. Tôi hỏi: - Không ăn mà cũng bị phạt? Lạ quá! Anh ấy nói hai câu gọn ghẽ:- Không chỉ gây lãng phí, mà ấy là kỷ luật sống trong dây chuyền sản xuất hiện đại, không ai có thể và không được tùy tiện làm theo ý mình. Công nghiệp hóa không cao xa, trước hết là phải có tác phong công nghiệp và tiết kiệm, không có hai thứ đó trước hết, đừng nói gì thêm nữa!

Lại chẳng hạn, quy chế ghi rõ: Từ ngày 15-12-2007, thực hiện Quyết định của Thủ tướng, bất kể công nhân, viên chức và nhân viên nào ra đường vi phạm bị cảnh sát giao thông phạt, sẽ bị Tổng Công ty phạt 1.500.000 đồng, trừ vào lương hằng tháng; lấy số đó thưởng lực lượng cảnh sát giao thông 1.450.000 đồng, còn 50.000 đồng góp vào quỹ khen thưởng của Tổng Công ty. Thế là tai nạn giảm hẳn, mọi thứ đều vào quy củ.

V.v..

Tôi hỏi: - Cứ đà này, quỹ khen thưởng của Tổng Công ty sẽ teo dần, vì hết người bị phạt? Anh ấy cười: - Đúng. Đúng là Quỹ cứ teo dần ở phần thu phạt. Nhưng anh yên tâm, Quỹ của chúng tôi lại đang tới hàng chục tỉ đồng, từ hệ quả những sự phạt ấy! Thế nên, anh thấy không, có mấy anh đầu năm bị phạt vì chín ngày tự ý bỏ bữa ăn ca (17.000 đồng một bữa do Tổng Công ty đài thọ), thường đi làm muộn, hôm nay nhận 7 triệu đồng, vì giữ nghiêm kỷ luật lao động và lao động có năng suất cao, đạt danh hiệu xuất sắc đấy. Anh tiết lộ: - Lương bình quân năm 2007 ba triệu, sang năm, tôi cam kết 5 triệu đồng! Nếu không tôi cũng bị phạt, vì tội nói chơi với nhà báo!

Rồi, anh ấy kết luận một câu giản dị: Thưởng phạt lung tung tất sụp đổ. Chúng tôi cùng cười. Tôi nói vui: - Phạt để... nhằm thưởng, ấy là chuyện ngược đời, xưa nay hiếm gặp! Tổng Giám đốc phải bị phạt, thật nặng, mười tháng lương, để sung vào quỹ khen thưởng, vì tiết lộ... bí quyết nội bộ cho tôi!

Chúng tôi lại cùng cười vang! ánh mắt của mấy trăm anh em công nhân ai cũng reo vui, đổ dồn lại như cuốn chúng tôi chìm nghỉm vào đó!