Thủ đô Hà Nội thúc đẩy phát triển khoa học - công nghệ và đổi mới sáng tạo trong bối cảnh hội nhập quốc tế

Cơ sở nền tảng cho phát triển khoa học - công nghệ của Hà Nội

Phát triển khoa học - công nghệ không chỉ nhiệm vụ chiến lược, mà còn là điều kiện tiên quyết để Hà Nội đạt được mục tiêu tăng trưởng xanh, bền vững và hội nhập quốc tế. Hiện nay, Hà Nội là địa phương tập trung hơn 70% tổ chức khoa học - công nghệ, trường đại học, viện nghiên cứu và 82% phòng thí nghiệm của cả nước (trong đó có 14 phòng thí nghiệm trọng điểm quốc gia), với hơn 65% nhà khoa học đầu ngành của cả nước đang sinh sống và làm việc. Thành phố xác định đây là lợi thế đặc biệt quan trọng để Thủ đô tập trung đầu tư cho phát triển khoa học - công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số. Bên cạnh đó, Hà Nội có 110 doanh nghiệp khoa học - công nghệ (đứng thứ hai cả nước). Giai đoạn 2015 - 2019, kết quả nghiên cứu khoa học - công nghệ thông qua số lượng công trình được công bố của Hà Nội dẫn đầu cả nước với 15.646 công trình khoa học. 

Hà Nội chú trọng phát triển nhân lực chất lượng cao, coi nhân lực chất lượng cao là yếu tố then chốt để thúc đẩy đổi mới sáng tạo và tăng trưởng kinh tế. Nguồn nhân lực chất lượng cao, nhất là nhân lực khoa học - công nghệ đóng vai trò quyết định, động lực chủ yếu, yếu tố đột phá cho tăng trưởng kinh tế, phát triển đất nước nhanh, bền vững. Là một trong những trường đào tạo kỹ thuật hàng đầu Việt Nam, Đại học Bách khoa Hà Nội đã ký kết hợp tác với Công ty VinFast để tăng cường đào tạo nhân lực chất lượng cao hướng đến mục tiêu nâng cao hiệu quả đào tạo, nghiên cứu, đổi mới sáng tạo và phát triển các sản phẩm công nghệ. Hơn 74% kỹ sư của VinFast là cựu sinh viên Đại học Bách khoa Hà Nội. Các kỹ sư Việt Nam có nền tảng tốt, khả năng học hỏi nhanh chóng và có thể nắm bắt các công nghệ mới trong thời gian ngắn.

Hà Nội sở hữu nhiều cơ sở nghiên cứu khoa học với hệ thống phòng thí nghiệm hiện đại. Các cơ sở thí nghiệm được đặt tại Trường Đại học Khoa học và Công nghệ Hà Nội, Đại học Bách khoa Hà Nội và Trung Tâm nhiệt đới Việt Nam - Nga. Hệ thống phòng thí nghiệm tiên tiến với kinh phí đầu tư lên tới hàng trăm tỷ đồng, đạt tiêu chuẩn quốc gia và quốc tế, phục vụ nghiên cứu  nhiều lĩnh vực khoa học khác nhau, như khoa học dữ liệu, trí tuệ nhân tạo, ứng dụng toán học trong khoa học máy tính, công nghệ hạt nhân, công nghệ hóa học, công nghệ sinh học và công nghệ vật liệu…

Trong giai đoạn 2023 - 2024, Hà Nội dẫn đầu cả nước về Chỉ số đổi mới sáng tạo cấp địa phương (PII). Hiện Hà Nội có hơn 1.000 doanh nghiệp khởi nghiệp đổi mới sáng tạo (chiếm 26% cả nước). Hà Nội tiên phong trong phát triển khu đô thị thông minh, tích hợp công nghệ trí tuệ nhân tạo (AI), dữ liệu lớn (big data) và Internet kết nối vạn vật (IoT) vào quản lý hạ tầng đô thị, giao thông và y tế, góp phần tạo đột phá trong năng lực cạnh tranh của thành phố. Năm 2023, Hà Nội lần đầu tiên được vào danh sách 200 thành phố có hệ sinh thái khởi nghiệp tốt nhất toàn cầu (đứng thứ 174). Năm 2024,  Hà Nội tăng 17 bậc so với năm 2023, xếp hạng 157 về hệ sinh thái khởi nghiệp sáng tạo, tiếp tục dẫn đầu cả nước về số lượng (180/800) doanh nghiệp khoa học và công nghệ (chiếm hơn 21% cả nước).

Thủ đô đặt ra mục tiêu, đến năm 2030, Hà Nội sẽ có trên 50% số doanh nghiệp ở Hà Nội có hoạt động đổi mới sáng tạo; thu hút từ 1 - 2 tập đoàn công nghệ lớn đầu tư vào hoạt động nghiên cứu và sản xuất tại Hà Nội, thúc đẩy sự phát triển của ngành công nghiệp công nghệ cao. Đến năm 2045, Hà Nội sẽ trở thành trung tâm khoa học - công nghệ hàng đầu châu Á, dẫn dắt sự phát triển của nền kinh tế tri thức và đổi mới sáng tạo trong khu vực; thu hút từ 2 - 3 tập đoàn công nghệ hàng đầu thế giới đặt trụ sở nghiên cứu và phát triển tại Hà Nội, đưa Thủ đô thành điểm đến hấp dẫn của các doanh nghiệp công nghệ cao.

Một số giải pháp thúc đẩy phát triển khoa học - công nghệ của Hà Nội

Để đạt được mục tiêu đề ra, Hà Nội chủ động triển khai đồng bộ nhiều giải pháp để phát triển khoa học và công nghệ trong kỷ nguyên mới.

Thứ nhất, tăng cường đầu tư vào nghiên cứu và phát triển (R&D), đặc biệt tại các trường đại học và viện nghiên cứu. Khoa học - công nghệ là “chìa khóa vàng” để phát triển thịnh vượng. Hà Nội đặt ra mục tiêu chi tối thiểu 3% ngân sách thủ đô để phát triển khoa học - công nghệ, nâng tỷ lệ chi tiêu cho khoa học - công nghệ lên 2% GDP trong giai đoạn 5 năm tiếp theo (2025 - 2030). Bên cạnh đó, để phát triển nhân lực khoa học - công nghệ chất lượng cao cần phải chú trọng đầu tư cho giáo dục đại học. Hiện Hà Nội đang đứng trước nguy cơ thiếu hụt nhân lực trong một số ngành thiết yếu như cật liệu, luyện kim, ô tô, vật lý hạt nhân - những ngành đóng vai trò quan trọng trong phát triển của khoa học - công nghệ. Những ngành này không chỉ thúc đẩy sự phát triển của khoa học - công nghệ, mà còn góp phần vào đổi mới sáng tạo và nâng cao chất lượng cuộc sống. Vì vậy, Hà Nội cần tăng cường ngân sách để nâng cao chất lượng đào tạo, giúp sinh viên tiếp cận công nghệ tiên tiến và phát triển kỹ năng chuyên môn. Nhiều trường đại học tại Hà Nội đang có xu hướng tự chủ tài chính và công bố mức tăng học phí mới cho năm học 2025 - 2026 từ 2% - 15% nhằm nâng cao chất lượng giảng dạy và nghiên cứu.

Thứ hai, hoàn thiện môi trường thể chế hỗ trợ phát triển thị trường khoa học - công nghệ. Trong bối cảnh nguồn lực đầu tư cho khoa học - công nghệ còn hạn hẹp thì giải pháp hữu hiệu nhất là có hành lang pháp lý thực sự đổi mới để thúc đẩy các nhà khoa học phát huy năng lực sáng tạo, đóng góp thiết thực cho sự phát triển đất nước. Nếu không tạo đột phá, sẽ không thể huy động được chất xám và tiềm lực trí tuệ trong và ngoài nước. Để nâng cao tính minh bạch, khách quan trong quản lý các đề tài và nhiệm vụ khoa học - công nghệ, Hà Nội tập trung hoàn thiện các văn bản phục vụ phát triển khoa học - công nghệ gắn với triển khai thi hành Luật Thủ đô. Rà soát và sửa đổi các quy định về xét duyệt, quản lý và đánh giá các nhiệm vụ khoa học - công nghệ theo hướng công khai, minh bạch, khách quan cùng với đơn giản hóa các thủ tục hành chính. Đổi mới cơ chế quản lý, đẩy mạnh cải cách hành chính, thay đổi phương pháp quản lý theo hướng giảm thiểu thủ tục hành chính. Ứng dụng mạnh mẽ công nghệ thông tin trong quản lý nhiệm vụ khoa học - công nghệ. Cần khẳng định rằng, tạo dựng hành lang pháp lý phù hợp chính là “chìa khóa” mở cánh cửa cho khoa học - công nghệ và đổi mới sáng tạo thêm sức bật, thật sự trở thành động lực chủ yếu phát triển kinh tế - xã hội Thủ đô.

Thứ ba, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực đáp ứng yêu cầu phát triển khoa học - công nghệ và chuyển đổi số. Phát triển nguồn nhân lực có trình độ và năng lực là một trong những giải pháp quan trọng của chiến lược phát triển khoa học - công nghệ và đổi mới sáng tạo đến năm 2030. Nhân lực khoa học - công nghệ đóng vai trò quyết định, động lực chủ yếu, yếu tố đột phá cho tăng trưởng kinh tế, phát triển đất nước nhanh, bền vững. Phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao, bắt đầu từ đột phá trong phát triển giáo dục đại học. Các cơ sở giáo dục đại học không chỉ là cái nôi đào tạo nhân lực chất lượng cao, nuôi dưỡng và phát triển nhân tài khoa học, công nghệ, mà còn là trung tâm nghiên cứu lớn, đi đầu trong chuyển giao công nghệ và đổi mới sáng tạo.

Xây dựng kế hoạch bổ sung nhân lực, cũng như đào tạo, bồi dưỡng nhân lực quản lý nhà nước, nghiên cứu khoa học, hỗ trợ khoa học và kỹ thuật phục vụ phát triển nguồn nhân lực điện hạt nhân, nguồn nhân lực ngành bán dẫn, trí tuệ nhân tạo, điện toán đám mây. Hình thành và phát triển các nhóm nghiên cứu mạnh, tạo điều kiện cho các nhóm nghiên cứu trẻ; có cơ chế, chính sách ưu tiên, đột phá, tạo môi trường, điều kiện thuận lợi để thu hút nhà khoa học Việt Nam ở nước ngoài tham gia phát triển khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo đóng góp vào sự phát triển trong nước.

Thứ tư, nâng cao chất lượng sản phẩm nghiên cứu khoa học và phát triển công nghệ. Nhiều sản phẩm nghiên cứu có chất lượng đã được thương mại hóa và xuất khẩu, tạo ra giá trị kinh tế thực tế cho Thủ đô. Vì vậy, cần chú trọng phát triển thị trường khoa học - công nghệ, hỗ trợ doanh nghiệp thúc đẩy, chuyển giao, làm chủ công nghệ, nâng cao năng suất, chất lượng sản phẩm, hàng hóa; tăng cường công tác nghiên cứu khoa học và phát triển công nghệ hiệu quả hơn, theo hướng xã hội hóa và gắn kết với sản xuất, kinh doanh; nâng cao chất lượng sản phẩm nghiên cứu, gia tăng tính thực tiễn, gắn với việc ứng dụng kết quả nghiên cứu; tạo thuận lợi, hỗ trợ cho đơn vị nghiên cứu, chuyển giao công nghệ phù hợp với cơ chế thị trường; đẩy mạnh hoạt động xã hội hóa kết quả nghiên cứu, gắn kết nghiên cứu khoa học với sản xuất, kinh doanh; thường xuyên tổ chức các hội nghị, hội thảo có sự tham gia của cả nhà khoa học, nhà quản lý và doanh nghiệp; lựa chọn các sản phẩm chủ lực về khoa học - công nghệ, chọn các sản phẩm khoa học công nghệ trọng điểm Hà Nội có thế mạnh, như vi mạch, chip AI… và lựa chọn một số đơn vị để thí điểm toàn bộ các cơ chế sản xuất.

Thứ năm, tăng cường đầu tư hạ tầng cho khoa học-  công nghệ và chuyển đổi số. Tăng cường đầu tư hạ tầng cho khoa học - công nghệ và chuyển đổi số là chiến lược mang tính nền tảng, trong đó hạ tầng đóng vai trò là yếu tố cốt lõi để tạo đà bứt phá cho phát triển. Hà Nội đang xây dựng Sàn giao dịch công nghệ tiến tới kết nối với các trung tâm công nghệ lớn trên thế giới. Thực hiện đầu tư đồng bộ, liên kết mạnh mẽ giữa các ngành, các lĩnh vực. Ưu tiên phát triển hạ tầng số với phương châm “hạ tầng số phải luôn đi trước một bước”, để đáp ứng nhu cầu ngày càng cao của chính quyền số, kinh tế số và xã hội số. Hạ tầng khoa học - công nghệ là nền tảng để thúc đẩy phát triển các ngành, lĩnh vực then chốt của nền kinh tế như công nghiệp chế biến, chế tạo, nông nghiệp công nghệ cao, du lịch, dịch vụ..., góp phần nâng cao năng suất lao động, năng lực cạnh tranh quốc gia và thúc đẩy tăng trưởng kinh tế bền vững.

Triển khai đồng bộ hạ tầng số tại các khu công nghiệp và khu công nghệ cao, bao gồm phát triển mạng 5G, hạ tầng băng rộng cố định (mạng cáp quang) và các trung tâm dữ liệu. Song song đó là các giải pháp tạo lập thị trường, hỗ trợ doanh nghiệp công nghệ số cung cấp dịch vụ, giải pháp công nghệ cho quá trình chuyển đổi số của các đơn vị trên địa bàn Thủ đô, đồng thời xây dựng các chính sách thu hút đầu tư trong lĩnh vực công nghệ thông tin, công nghệ số và vi mạch bán dẫn.

Thứ sáu, hỗ trợ doanh nghiệp khoa học - công nghệ và khu vực tư nhân thông qua chính sách ưu đãi, quỹ đầu tư mạo hiểm. Hà Nội hỗ trợ thành lập và phát triển doanh nghiệp khoa học - công nghệ, đặc biệt là doanh nghiệp tư nhân vừa và nhỏ. Khuyến khích khu vực tư nhân và doanh nghiệp đầu tư mạnh mẽ cho khoa học - công nghệ và đổi mới sáng tạo nhiều hơn. Huy động hiệu quả mọi nguồn lực xã hội để đầu tư phát triển thị trường khoa học - công nghệ. Các doanh nghiệp sẽ là “chủ đầu tư” lớn nhất trong lĩnh vực đầu tư phát triển khoa học - công nghệ, do đó cần có các cơ chế để khơi thông nguồn lực đầu tư của doanh nghiệp.

Với lợi thế có nhiều trường đại học, cao đẳng, viện nghiên cứu trên địa bàn - đây chính là nguồn lực chất xám quan trọng cho quá trình đổi mới sáng tạo, phát triển Thủ đô. Hà Nội cần tiên phong trong lĩnh vực đầu tư mạo hiểm, đầu tư cho khởi nghiệp sáng tạo. Luật Thủ đô 2024 cho phép Hà Nội được thí điểm thành lập Quỹ đầu tư mạo hiểm có sử dụng ngân sách nhà nước để hỗ trợ các doanh nghiệp công nghệ cao và khởi nghiệp sáng tạo. Các quỹ đầu tư tư nhân cũng đang tích cực rót vốn vào những nhà khởi nghiệp trẻ, nhất là những dự án liên quan đến trí tuệ nhân tạo (AI), dữ liệu lớn và chuyển đổi số. Những khoản đầu tư này giúp Hà Nội trở thành trung tâm đổi mới sáng tạo hàng đầu, thu hút nhân tài và nguồn vốn cả trong nước lẫn quốc tế.

Thứ bảy, tăng cường hợp tác trong nước và quốc tế trong phát triển khoa học - công nghệ và chuyển đổi số. Hợp tác liên kết là nhân tố quan trọng trong việc thúc đẩy phát triển khoa học - công nghệ và chuyển đổi số. Hà Nội tăng cường hợp tác với các viện nghiên cứu, trường đại học trong và ngoài nước để thúc đẩy đổi mới sáng tạo. Hợp tác quốc tế giúp Hà Nội có thêm nhiều cơ hội hội nhập sâu rộng với thế giới, nhanh chóng nắm bắt và ứng dụng những tiến bộ công nghệ tiên tiến. Hà Nội đặt mục tiêu xây dựng các chiến lược hợp tác quốc tế toàn diện, nâng cao vị thế của Việt Nam trong các tổ chức và diễn đàn quốc tế. Chủ động hội nhập hợp tác quốc tế, tranh thủ trao đổi, tiếp nhận những thành tựu của thế giới, tận dụng tối đa cơ hội của cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư để phục vụ phát triển kinh tế - xã hội của Thủ đô.

Để hiện thực hóa khát vọng phát triển Thủ đô trở thành trung tâm khoa học - công nghệ và đổi mới sáng tạo hàng đầu khu vực Đông Nam Á vào năm 2030 và dẫn dắt sự phát triển của nền kinh tế tri thức và đổi mới sáng tạo, trở thành nước phát triển có thu nhập cao vào năm 2045, Hà Nội cần dựa vào tiềm năng và lợi thế có sẵn, đó chính là đội ngũ các nhà khoa học, viện nghiên cứu, trường đại học trên địa bàn thủ đô - những nguồn lực vô giá cho phát triển khoa học - công nghệ Hà Nội./.