Nếu ở các nước công nghiệp phát triển, nông dân chỉ chiếm số ít trong cơ cấu dân số, thì ở một nước nông nghiệp như Việt Nam nông dân chiếm tỷ lệ khá lớn, kinh tế nông nghiệp có vị trí đặc biệt quan trọng đối với an sinh xã hội và phát triển đất nước.

Nhận thức rõ vai trò, vị trí của nông dân ở một nước nông nghiệp, Đảng ta và Chủ tịch Hồ Chí Minh ngay từ đầu đã xác định mục tiêu của cách mạng Việt Nam là đem lại độc lập cho dân tộc và ruộng đất cho nông dân. Đường hướng ấy đã đáp ứng trúng nhu cầu, nguyện vọng của nông dân, do vậy, đã huy động, lôi cuốn đông đảo nông dân tham gia sự nghiệp cách mạng và nông dân trở thành lực lượng đóng góp lớn nhất nhân lực, vật lực, tài lực cho sự nghiệp cách mạng giải phóng dân tộc, thống nhất Tổ quốc.

Sau khi giành được độc lập dân tộc, với chính sách cải cách ruộng đất, chế độ sở hữu ruộng đất và quan hệ bóc lột địa tô phong kiến bị thủ tiêu, nông dân được làm chủ trên ruộng đồng của mình. Nhưng sau đó, do chủ quan duy ý chí xóa bỏ các hình thức sở hữu ruộng đất của người tiểu nông, nóng vội trong xây dựng hợp tác xã,... nên động lực lợi ích của nông dân bị triệt tiêu, dẫn đến tình trạng đình trệ trong sản xuất nông nghiệp vào giữa thập niên 80 của thế kỷ XX.

Từ trong khó khăn, khủng hoảng, người nông dân bằng sức sáng tạo của mình, đã khai mở, tìm tòi những mô hình, cách làm sáng tạo - cơ sở cho những quyết định đổi mới cơ chế quản lý kinh tế nông nghiệp của Đảng, từ Chỉ thị số 100-CT/TW của Ban Bí thư (năm 1981) về “Cải tiến công tác khoán, mở rộng “khoán sản phẩm đến nhóm lao động và người lao động” trong hợp tác xã nông nghiệp” đến Nghị quyết số 10-NQ/TW của Bộ Chính trị (năm 1988) “Về đổi mới quản lý kinh tế nông nghiệp”; Luật Đất đai (năm 1993) đã giải phóng sức sản xuất của nông dân vốn bị kìm hãm bởi cơ chế quản lý kinh tế tập trung bao cấp, từng bước hồi sinh nông thôn, không ngừng nâng cao mức sống và chất lượng sống của nông dân. Đây là những bước đột phá quan trọng đối với người nông dân và ngành nông nghiệp, không chỉ bảo đảm lợi ích kinh tế cho người nông dân mà còn là cơ sở pháp lý quan trọng để giai cấp nông dân thực hiện quyền làm chủ của mình.

Có thể khẳng định, đổi mới đất nước bắt đầu khai mở từ khu vực kinh tế nông nghiệp đã giải phóng tiềm năng, sức mạnh của nông dân, nhờ đó đem lại những biến chuyển to lớn của nông nghiệp, nông thôn. Hội nghị lần thứ bảy Ban Chấp hành Trung ương khóa X (tháng 7-2008) đã khẳng định: “Trong mối quan hệ mật thiết giữa nông nghiệp, nông dân, nông thôn, nông dân là chủ thể của quá trình phát triển, xây dựng nông thôn mới”. Khẳng định trên cho thấy, không ai có thể thay thế được vai trò chủ thể của người nông dân trong phát triển nông nghiệp gắn với xây dựng nông thôn mới. Tính chủ thể phải bao hàm từ địa vị chính trị, vị thế xã hội, vai trò kinh tế, bản sắc văn hóa; không chỉ được ghi nhận về mặt quan điểm, chủ trương, mà còn phải được thể chế hóa về mặt lập pháp, được thực thi về mặt hành pháp và được bảo vệ về phương diện tư pháp.

Từ những ghi nhận về mặt chủ trương đến thể chế hóa về mặt chính sách và thực thi trong thực tế luôn tồn tại những khoảng cách. Các cơ chế, chính sách và việc thực thi cơ chế, chính sách trong phát triển nông nghiệp, nông dân, nông thôn cũng không nằm ngoài lô-gic ấy. Sau 30 năm đổi mới, 28 năm thực hiện “khoán 10”, nhiều cơ chế, chính sách đã bất cập trước tình hình mới, không những không cho phép phát huy đầy đủ vai trò chủ thể của nông dân mà còn có nguy cơ đẩy nông dân trở thành đối tượng yếu thế, bấp bênh, rủi ro, chịu nhiều thua thiệt trong kinh tế thị trường. Những mâu thuẫn, nghịch lý sau đây cần phải được nhận diện đầy đủ:

Một là, mâu thuẫn giữa tình trạng ruộng đất manh mún, sản xuất nhỏ lẻ của hộ tiểu nông với yêu cầu nâng cao năng suất, chất lượng, sức cạnh tranh của kinh tế nông nghiệp trong điều kiện phát triển kinh tế thị trường hiện đại và hội nhập quốc tế.

Nếu như trong nền kinh tế thị trường sơ khai các hộ gia đình tiểu nông sản xuất và trao đổi giản đơn thì trong nền kinh tế thị trường hiện đại mọi hoạt động sản xuất, chế biến, bảo quản, phân phối, tiêu thụ nông sản đều được tổ chức một cách chuyên nghiệp. Tình trạng “được mùa mất giá”, nông dân thường xuyên bị thua thiệt trên thị trường phản ánh mô hình kinh tế hộ tiểu nông riêng lẻ, manh mún đã và đang phát triển tới hạn. Đối diện với sản xuất nông nghiệp bấp bênh, giá cả nông sản rẻ mạt, canh tác không có lãi, cạnh tranh với nông sản nước ngoài rất gay gắt,... người nông dân ít “mặn mà” với ruộng đồng. Nhiều nơi nông dân chỉ sản xuất cầm chừng để giữ đất hoặc cho thuê mướn. Do đó, vai trò của Nhà nước nhằm khắc phục khuyết tật của thị trường, nhu cầu liên kết giữa những người nông dân với nhau thành tổ hợp tác, hợp tác xã và liên minh hợp tác xã kiểu mới, thu hút doanh nghiệp đầu tư vào phát triển nông nghiệp công nghệ cao... đang trở thành những vấn đề cấp bách cần phải giải quyết để mở đường cho nông nghiệp, nông thôn phát triển. Chúng cần được thực hiện trong điều kiện tích tụ và tập trung ruộng đất đúng hướng; đưa mọi hoạt động sản xuất, chế biến, bảo quản và tiêu thụ nông sản tham gia chuỗi giá trị toàn cầu, thông qua chế độ hợp đồng chặt chẽ gắn liền trách nhiệm, quyền lợi, nghĩa vụ của người nông dân với các đối tác thông qua hợp tác xã, liên minh hợp tác xã. Chỉ trên cơ sở đó mới khắc phục được rủi ro mà nông dân luôn là đối tượng dễ chịu tổn thương khi đối diện với tính bấp bênh của thị trường. Khắc phục mâu thuẫn này là giải quyết những vấn đề về trình độ tổ chức sản xuất của nông dân, của xây dựng quan hệ sản xuất tiến bộ, phù hợp với lực lượng sản xuất trong nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở khu vực nông nghiệp, nông thôn.

Hai là, mâu thuẫn giữa yêu cầu phát huy vai trò chủ thể của nông dân trong phát triển nông nghiệp, nông thôn với những nghịch lý của bản thân quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa.

Nói tới sản xuất nông nghiệp và phát triển nông thôn, đương nhiên, chủ thể phải là người nông dân. Song, chính quá trình đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đang xuất hiện không ít nghịch lý cản trở, làm lu mờ vai trò chủ thể của người nông dân. Nguồn lực cho công nghiệp hóa, hiện đại hóa được nuôi dưỡng phần lớn từ khu vực nông nghiệp - nông thôn, đặc biệt là nguồn lực đất đai, tài nguyên rừng, khoáng sản, lao động. Trên thực tế, các dự án triển khai vẫn thiên về khai thác hơn là bồi đắp, tái tạo, làm cho nguồn lực tự nhiên ở khu vực nông thôn ngày càng cạn kiệt, sinh lực của nông dân ngày càng bị hao tổn, thiếu khả năng phát triển bền vững. Trong không ít trường hợp, người nông dân bị “đứng ngoài lề” các dự án công nghiệp hóa, đô thị hóa, ít được hưởng lợi từ quá trình tăng trưởng kinh tế. Đó là tình trạng chuyển đổi mục đích sử dụng đất nông nghiệp thành các dự án công nghiệp, dịch vụ mà nông dân không còn chủ quyền sinh kế trên chính mảnh đất của họ. Địa vị, vai trò kinh tế của nông dân nơi này hay nơi khác có biểu hiện giảm sút trong quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa và đô thị hóa. Đó là tình trạng rừng và khoáng sản bị khai thác cạn kiệt, vừa làm mất nguồn sống của những cộng đồng dân cư vốn sinh sống dựa vào điều kiện tự nhiên, vừa là nguyên nhân gây nên diễn biến phức tạp của lũ lụt, hạn hán,... mà đối tượng gánh chịu nặng nề nhất vẫn là nông dân. Đó là tình trạng ô nhiễm môi trường nặng nề do chất thải của các nhà máy công nghiệp làm cho sinh kế và sức khỏe nông dân bị uy hiếp một cách trực tiếp. Đó là tình trạng di chuyển dân cư nông thôn - đô thị dẫn tới tình trạng thiếu hụt nguồn nhân lực chất lượng cao phục vụ cho cơ cấu lại kinh tế nông nghiệp và hiện đại hóa nông thôn, thậm chí cư trú ở nhiều thôn làng chủ yếu chỉ còn người già và trẻ em. Đó là các khối cộng cư, cộng lợi, cộng cảm, cộng mệnh của người nông dân trên nhiều thôn làng đang bị rạn nứt khi chịu sự xâm thực của kinh tế thị trường và toàn cầu hóa văn hóa. Nghịch lý trên đây vừa tạo áp lực lên nông dân, vừa tạo lực cản cho nông dân phát huy vai trò chủ thể trong quản trị, kiểm soát, làm chủ toàn bộ quá trình phát triển kinh tế nông nghiệp, nông thôn cũng như thụ hưởng thành quả tăng trưởng và phát triển trên chính mảnh đất của họ.

Ba là, nghịch lý giữa yêu cầu phát huy vai trò chủ thể của nông dân trong phát triển nông nghiệp, nông thôn với những bất cập của những thiết chế xã hội bảo đảm tăng cường năng lực chủ thể của nông dân.

Nói nông dân là chủ thể của phát triển kinh tế nông nghiệp, phát triển nông thôn không hẳn là những cá nhân nhà nông đơn lẻ, mà là hiệp quản trong những thiết chế xã hội đặc thù được họ thiết lập và tham gia một cách tự giác, tự nguyện. Hội Nông dân là một tổ chức chính trị - xã hội đại diện cho quyền lợi của nông dân, giúp nông dân tăng cường thêm nguồn lực, nguồn vốn xã hội để thực hiện đầy đủ vai trò chủ thể của phát triển nông nghiệp gắn với xây dựng nông thôn mới trong nền kinh tế thị trường, mà nếu từng hộ tiểu nông đơn lẻ sẽ luôn rơi vào địa vị yếu thế, rủi ro. Trong nền kinh tế thị trường, khi đối diện với các nguy cơ bị o ép giá cả nông sản, giá cả đền bù đất đai, hoặc bị uy hiếp bởi mối đe dọa của ô nhiễm môi trường,... nếu thiếu vai trò của tổ chức chính trị - xã hội thì không đủ thế và lực đàm phán, thương thảo và đấu tranh bảo vệ quyền lợi trên những vấn đề cụ thể. Một tổ chức chính trị xã hội như vậy của nông dân phải được tổ chức và hoạt động một cách chuyên nghiệp, để nông dân có điểm tựa khi gặp rủi ro, khó khăn; để nông dân tăng thêm thế và lực làm chủ nông thôn; để nông dân có không gian mở rộng tầm nhìn, khắc phục tính khép kín của thôn, làng... Kinh nghiệm nhiều nước cho thấy, hội nông dân thật sự là đoàn thể xã hội có vai trò quan trọng hàng đầu trong bảo vệ quyền lợi chính đáng của nông dân, là đại diện cho nông dân khi thương thảo với doanh nghiệp, là tổ chức đứng ra chăm lo bảo hiểm xã hội cho nông dân, cùng với hợp tác xã giúp nông dân liên kết sản xuất. Vì vậy, nói phát huy vai trò chủ thể của nông dân trong nền kinh tế thị trường hiện đại, đầy đủ, không thể không nói đến đổi mới tổ chức và hoạt động của Hội Nông dân Việt Nam.

Bốn là, xây dựng nông thôn mới đang đối diện với nhiều thách thức, nhất là phát huy vốn văn hóa, vốn xã hội, vốn con người của nông dân, cải tạo những hủ tục lạc hậu ở nông thôn.

Xây dựng nông thôn mới thời gian qua có xu hướng tập trung vào phát triển hạ tầng kỹ thuật, điều đó không sai, nhưng sâu xa phải phát triển được sản xuất, tạo ra giá trị mới, mở mang được văn hóa, đẩy lùi được các hủ tục lạc hậu, không ngừng nâng cao dân trí, tổ chức lại dân cư gắn với cấu trúc lại hệ thống sinh kế bền vững. Đó là một cuộc cách mạng sâu rộng với nông thôn, cần đến tinh thần chủ động, thái độ tự giác, tích cực và bản thân người nông dân với năng lực chủ thể nhất định (năng lực nhận thức, năng lực luật pháp và năng lực hành vi) phải được chăm lo phát triển vượt trước.

Hóa giải các mâu thuẫn, nghịch lý nêu trên là vấn đề mang bản chất tầng sâu của phát huy vai trò chủ thể của nông dân trong cơ cấu lại kinh tế nông nghiệp và xây dựng nông thôn mới. Nói tới vai trò chủ thể của nông dân trong phát triển nông nghiệp gắn với xây dựng nông thôn mới là nói tới một thành phần xã hội đóng vai trò chủ đạo, có vị trí trung tâm trong phát triển nông nghiệp - nông thôn, còn các thành phần xã hội khác là đối tác tham gia. Xác định không đúng vai trò chủ thể của nông dân không những không phản ánh đúng bản chất của quan hệ kinh tế - xã hội nông thôn, mà còn gây nên tình trạng loạn chức năng xã hội trên mỗi địa vực và khu vực kinh tế. Nói tới vai trò chủ thể của nông dân không hẳn nói tới từng cá thể đơn lẻ hay hộ nông dân biệt lập, mà cơ bản hơn là nói tới một giai tầng xã hội, được tổ chức trong đoàn thể của mình, được thực hiện thông qua hội nông dân hay các hình thức kinh tế hợp tác giữa những người nông dân với nhau, giữa nông dân với các đối tác xã hội của nông dân, như doanh nhân, nhà khoa học...

Phát huy vai trò của nông dân trong cơ cấu lại ngành nông nghiệp gắn với xây dựng nông thôn mới là vấn đề rất lớn, đụng chạm cả những vấn đề chiều sâu lý luận và thực tiễn phong phú. Thực tiễn đang đòi hỏi phát huy vai trò của Nhà nước trong kiến tạo các cơ chế, chính sách đột phá cho phát triển; vai trò của doanh nghiệp trong tạo lập mô hình chuỗi giá trị mà người nông dân được tham gia với tư cách là đối tác bình đẳng, có tư cách đàm phán và được hưởng lợi xứng đáng đối với giá trị gia tăng mang lại; vai trò của nhà khoa học để hiện đại hóa nông nghiệp, mở mang văn hóa cho nông thôn, ứng dụng thành tựu khoa học vào nông nghiệp để mang giá trị cao hơn; vai trò của tổ hợp tác, hợp tác xã, liên minh hợp tác xã trong tạo ra sức mạnh liên kết giữa các hộ gia đình để ứng phó với bất lợi của thị trường; vai trò của các tổ chức chính trị - xã hội, trực tiếp là Hội Nông dân Việt Nam, làm “bà đỡ” cho nông dân phát triển bền vững, chống chịu tốt hơn với các rủi ro, khó khăn, thách thức, mà cao hơn là làm chủ chính mình, làm chủ các mối quan hệ phức tạp trong kinh tế thị trường. Bảo đảm vai trò chủ thể của người nông dân trên tất cả các chiều cạnh kinh tế, chính trị, văn hóa, xã hội... đều cần đến sự tham dự chủ động, tích cực, đầy trách nhiệm của Hội Nông dân Việt Nam và qua đó Hội cấu trúc lại vị thế, chức năng của mình để đáp ứng tốt hơn đòi hỏi, nhu cầu của nông dân. Nói đến vai trò chủ thể của nông dân thì Hội Nông dân Việt Nam là một bộ phận cấu thành, là bộ phận tích cực nhất, hiện diện trong tư cách chủ thể mà từng cá thể nông dân hay hộ gia đình không thể đảm đương được. Làm được tất cả những vấn đề đó không chỉ cần đến nguồn lực tài chính, nguồn lực tổ chức, nguồn lực trí tuệ, mà sâu xa là cả lương tâm, trách nhiệm, tình cảm với người nông dân.

Dư địa cho phát triển kinh tế nông nghiệp Việt Nam còn rất lớn, tùy thuộc vào đổi mới cơ chế, chính sách, phát huy các nguồn lực thiên tạo và nhân tạo, trong đó trọng tâm là phát huy vai trò chủ thể của nông dân trong cơ cấu lại ngành nông nghiệp gắn với xây dựng nông thôn mới. Cơ cấu lại ngành nông nghiệp bao gồm từ cơ cấu lại chính sách đất đai theo hướng thúc đẩy tích tụ và tập trung đúng hướng; cơ cấu lại hình thức tổ chức sản xuất từ hộ gia đình tiểu nông manh mún sang liên kết kinh tế, trong đó phổ biến là phát triển tổ hợp tác, hợp tác xã, liên minh hợp tác xã và doanh nghiệp nông nghiệp; cơ cấu lại nguồn lực đầu tư vào phát triển nông nghiệp, cốt lõi là thu hút doanh nghiệp đầu tư vào khu vực nông nghiệp dưới các hình thức đối tác công tư, liên doanh, liên kết; cơ cấu lại các định chế trung gian bảo đảm nâng cao hiệu quả ứng dụng, chuyển giao công nghệ, thúc đẩy phát triển nông nghiệp công nghệ cao, mở rộng mô hình trang trại thông minh; cơ cấu lại hoạt động bảo quản, chế biến, đăng ký xuất xứ hàng hóa, tổ chức mạng lưới phân phối để bảo đảm đầu ra ổn định cho nông sản; cơ cấu lại nguồn nhân lực thích ứng với phát triển nông nghiệp công nghệ cao, theo đó, đào tạo nguồn nhân lực cho khu vực nông nghiệp, nông thôn chiếm một vị trí đặc biệt quan trọng.

Xây dựng nông thôn mới văn minh, hiện đại là xu hướng tất yếu, được tiến hành trong những năm qua với nhiều kết quả tích cực. Thông qua xây dựng nông thôn mới để tổ chức lại mô hình cư trú, phát triển xã hội nông thôn văn minh; hiện đại hóa hệ thống kết cấu hạ tầng - kỹ thuật; tạo lập các không gian công, không gian tư mang sắc thái của nông thôn; xây dựng các thiết chế văn hóa ở cơ sở; tạo cơ hội cho nông dân tiếp cận các dịch vụ xã hội cơ bản; mở mang mạng lưới thương mại; không ngừng nâng cao đời sống vật chất và tinh thần của nông dân. Tuy nhiên, quá trình xây dựng nông thôn mới thời gian qua cũng gặp không ít những thách thức, thậm chí có biểu hiện nóng vội, chạy theo thành tích. Nhiều địa phương tìm mọi cách đạt được các tiêu chí “nông thôn mới” một cách gò ép, không tính toán đầy đủ nguồn lực, điều kiện địa lý tự nhiên, bản sắc văn hóa,... dẫn đến tình trạng không ít công trình văn hóa, chợ làng xây dựng xong nhưng người dân không mặn mà, ít được sử dụng, nợ đọng kéo dài; xây dựng kết cấu hạ tầng thiếu đồng bộ với phát triển sản xuất, nâng cao đời sống vật chất, tinh thần của nông dân. Những hạn chế, khuyết điểm ấy có nguyên nhân sâu xa ở việc chưa thật sự phát huy đầy đủ vai trò chủ thể của nông dân trong xây dựng nông thôn mới, thậm chí có cả biểu hiện áp đặt nếp nghĩ, cách làm cho người dân.

Hội nhập quốc tế ngày càng sâu rộng hơn, đặc biệt là hội nhập kinh tế quốc tế theo các hiệp định thương mại tự do thế hệ mới, đặt ra thách thức rất gay gắt cho nông nghiệp, nông dân và nông thôn. Cạnh tranh với nông sản các nước có nền nông nghiệp phát triển đang tạo áp lực lớn đối với sản xuất nông nghiệp và đời sống nông dân nước ta. Thị trường thế giới được mở ra nhưng xu hướng bảo hộ nông sản ở các nước ngày càng tinh vi và khắc nghiệt hơn. Mặt trái của toàn cầu hóa đang thâm nhập vào nông thôn gây nên nhiều hệ lụy về văn hóa, lối sống, tâm lý đối với người nông dân.

Để tận dụng cơ hội, hóa giải các thách thức nêu trên đòi hỏi phải phát huy đầy đủ vai trò và tăng cường năng lực chủ thể của nông dân trong cơ cấu lại ngành nông nghiệp và xây dựng nông thôn mới thông qua cách làm sáng tạo. Chính vì những lý do trên, Ban Tổ chức Hội thảo đề nghị các đại biểu, các nhà khoa học tập trung phân tích, làm rõ các nhóm vấn đề cơ bản, cốt lõi sau:

Thứ nhất, luận giải, tìm tòi các cơ sở khoa học, cơ sở thực tiễn, định dạng, làm rõ môi trường, điều kiện chính trị, điều kiện xã hội, điều kiện phát triển của nền nông nghiệp, của xã hội nông thôn hiện nay. Đặc biệt, trong bối cảnh chúng ta đang thực hiện cơ cấu lại ngành nông nghiệp gắn với xây dựng nông thôn mới thì trách nhiệm xã hội của nông dân và vai trò chủ thể của giai cấp nông dân nên được hiểu như thế nào? Cần được phát huy như thế nào và bằng các phương thức nào?

Thứ hai, những thuận lợi và khó khăn, cơ hội và thách thức, đặc biệt là các rào cản đối với nông dân cần phải được tháo gỡ để tăng cường năng lực chủ thể, phát huy vai trò của nông dân trong cơ cấu lại ngành nông nghiệp gắn với xây dựng nông thôn mới. Điều đặc biệt cần nhấn mạnh là chúng ta tiến hành cơ cấu lại ngành nông nghiệp trong điều kiện cách mạng công nghiệp lần thứ 4 mà xu hướng lớn là rút ngắn khoảng cách giữa các lĩnh vực nông nghiệp - công nghiệp - dịch vụ; công nghệ cao được áp dụng ngày càng rộng rãi vào các khâu tạo giống, cải tạo môi trường sinh trưởng của cây trồng và vật nuôi, sản xuất, chế biến, bảo quản, tiêu thụ nông sản; mô hình nông trại thông minh trở thành lựa chọn cho các nhà nông chuyên nghiệp; toàn cầu hóa đang tạo áp lực gay gắt với khu vực nông nghiệp.

Thứ ba, nhận diện, phân tích, đánh giá các mô hình thực tiễn đang vận động về phát huy vai trò chủ thể của nông dân trong phát triển nông nghiệp và xây dựng nông thôn mới, như “cánh đồng mẫu lớn”, cánh đồng liên kết; xây dựng hợp tác xã kiểu mới; liên kết giữa Nhà nước, nhà nông, doanh nghiệp và nhà khoa học; chuỗi giá trị toàn cầu đối với nông sản cho nông dân; tham dự chính trị của nông dân ở nông thôn; những thành tựu và bất cập của xây dựng nông thôn mới; xây dựng các nhà nông chuyên nghiệp, trang trại thông minh...

Thứ tư, vai trò của các đối tác tham gia phát triển kinh tế nông nghiệp, nông thôn, khi nông dân đóng vai trò chủ thể, đặc biệt là vai trò, vị trí của Nhà nước, doanh nghiệp, nhà khoa học. Cơ chế, phương thức, mô hình để đối tác (doanh nghiệp, nhà khoa học) tham gia chủ động, tích cực, hiệu quả vào cơ cấu lại ngành nông nghiệp - nông thôn, mà không dẫn tới hoán đổi địa vị giữa chủ thể và đối tác, không đánh mất quyền làm chủ ruộng đất và nông thôn của người nông dân.

Thứ năm, Hội Nông dân Việt Nam được định vị ở đâu, chiều kích nào trong quá trình phát huy vai trò chủ thể của nông dân trong cấu trúc lại ngành nông nghiệp và xây dựng nông thôn mới? Hướng đi nào cho đổi mới tổ chức và hoạt động của Hội để thu hút, đoàn kết, tập hợp nông dân phát huy đầy đủ vai trò chủ thể? Mối quan hệ ba bên, bốn bên giữa Hội với Nhà nước, các tổ chức chính trị - xã hội, các tổ chức kinh tế khác trong phát huy vai trò chủ thể của nông dân trong cơ cấu lại ngành nông nghiệp gắn với xây dựng nông thôn mới?

Thứ sáu, đề xuất, kiến nghị các giải pháp xây dựng cơ sở vững chắc cho việc giữ vững và phát huy vai trò chủ thể của giai cấp nông dân trong cơ cấu lại ngành nông nghiệp gắn với xây dựng nông thôn mới. Trong đó, xác định rõ vai trò của cả hệ thống chính trị, các bộ, ngành (tài chính, ngân hàng, nông nghiệp, công nghiệp, khoa học công nghệ,...), các tổ chức (Mặt trận Tổ quốc, phụ nữ, thanh niên, công đoàn, cựu chiến binh...); vai trò của Hội Nông dân Việt Nam (từ Trung ương đến cơ sở) và những nỗ lực tự thân của giai cấp nông dân cần được phát huy như thế nào? Về tổng kết lý luận gắn với thực tiễn, đề ra các tiêu chí cụ thể và chỉ đạo xây dựng mẫu hình “người nông dân mới” trong thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa với các tiêu chí “nhận thức mới, kiến thức mới, ý thức mới, văn hóa mới, kỹ năng mới, quyết tâm mới” để có đời sống cao hơn và để xây dựng giai cấp nông dân Việt Nam vững mạnh, phù hợp với yêu cầu của tình hình mới.

Ban Tổ chức đã nhận được 73 tham luận tham gia Hội thảo của các nhà khoa học, các nhà lãnh đạo, nhà quản lý thực tiễn ở Trung ương, địa phương. Các tham luận đã đề cập đến nhiều vấn đề từ nhiều góc độ, có những phân tích sâu sắc, thấu đáo liên quan đến chủ đề Hội thảo. Ban Tổ chức rất mong ý kiến của các đồng chí góp phần làm rõ hơn phạm trù chủ thể của nông dân trong chủ đề này, nhìn nhận đúng thực trạng với những động thái của nó, tìm ra giải pháp khả thi tiếp tục phát huy vai trò chủ thể của giai cấp nông dân trong cơ cấu lại ngành nông nghiệp gắn với xây dựng nông thôn mới. Ý kiến của các đại biểu là những kiến giải quan trọng góp phần thực hiện thành công chủ trương, đường lối, các nghị quyết của Đảng về phát triển nông nghiệp, nông dân, nông thôn, đặc biệt là Nghị quyết số 26-NQ/TW, ngày 5-8-2008, của Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa X, Về nông nghiệp, nông dân, nông thôn; đồng thời cũng là cơ sở để Hội Nông dân Việt Nam xây dựng Văn kiện trình Đại hội đại biểu toàn quốc Hội Nông dân Việt Nam lần thứ VI sắp tới./.