Nhiều nước phương Tây thường sử dụng thuật ngữ “tái tạo chính phủ” để chỉ sự thiết kế lại ở mức độ rộng lớn và mang tính căn bản đối với quá trình tổ chức nhằm thúc đẩy sự cải thiện rõ rệt về hiệu quả hoạt động của nền hành chính. Tái tạo chính phủ, theo thuật ngữ ở các nước phương Tây, không chỉ đơn giản là sự tinh giản và sắp xếp lại tổ chức, mà là tiến hành cải cách một cách đồng bộ về quan niệm quản lý, nguyên tắc, cơ cấu, phương thức và hành vi của chính phủ cũng như nền hành chính để nâng cao hiệu quả và chất lượng phục vụ. Một số nước như Mỹ, Anh, Niu Di-lân… là những nước điển hình trong việc cải cách nền hành chính theo cách thức nói trên.

Nội dung cơ bản về cải cách hành chính theo mô hình doanh nghiệp

Phân tích một cách cụ thể về nội dung cải cách hành chính ở các nước phương Tây có thể nhận thấy, cho dù nội dung về cải cách hành chính ở mỗi nước có sự khác nhau, song đều có một điểm chung đó là, các nước luôn cố gắng tạo lập một nền hành chính theo “mô hình doanh nghiệp”. Nói một cách đơn giản, nền hành chính theo mô hình doanh nghiệp là chỉ cơ quan hành chính được tạo thành từ một đội ngũ công chức có tinh thần doanh nghiệp. Họ có thể vận dụng các sách lược đổi mới để làm cho tổ chức hành chính vốn cứng nhắc trở nên linh hoạt và có tính thích ứng tốt hơn, làm cho tổ chức hành chính vốn hoạt động chưa thực sự hiệu quả trở nên hoạt động có hiệu quả hơn. Nói cách khác, nền hành chính theo mô hình doanh nghiệp là nền hành chính không quan liêu, có tinh thần đổi mới, lấy nhu cầu của công dân làm định hướng và cũng là một nền hành chính có hiệu quả cao. Quan niệm nền hành chính theo mô hình doanh nghiệp không phải là yêu cầu nền hành chính, tổ chức hành chính vận hành hoàn toàn giống như doanh nghiệp, mà là cho rằng, chính phủ, nền hành chính và tổ chức hành chính cần chú trọng tới vấn đề hiệu quả, chất lượng phục vụ và vận dụng một số phương pháp quản lý khoa học đã được doanh nghiệp vận dụng thành công vào hoạt động của mình.

Khái quát lại, nền hành chính theo mô hình doanh nghiệp có một số đặc trưng cơ bản sau đây:

Thứ nhất, vai trò “hoa tiêu” của chính phủ. Chính phủ không cần thiết phải can thiệp một cách trực tiếp và toàn diện vào mọi lĩnh vực của đời sống kinh tế - xã hội để trở thành một “chính phủ lớn”, mà chỉ giữ vai trò “hoa tiêu”, tức chế định hệ thống thể chế và quy tắc “cuộc chơi” một cách đồng bộ và công bằng.

Thứ hai, coi trọng hơn vai trò của cộng đồng và sự tham gia của công dân. Chính phủ cần tạo ra các con đường và phương thức có hiệu quả để khích lệ công dân quan tâm và tham gia quá trình quản lý các vấn đề công cộng, hướng dẫn và phát huy vai trò của các tổ chức xã hội dân sự vào sự phát triển của đất nước, đồng thời hình thành kết cấu quản trị chung giữa chính phủ với các tổ chức xã hội dân sự và các chủ thể khác.

Thứ ba, cơ chế cạnh tranh thị trường về hàng hóa và dịch vụ công. Cạnh tranh góp phần nâng cao chất lượng phục vụ công. Chính phủ cần từ bỏ tâm lý độc quyền trong phục vụ công, khích lệ các tổ chức xã hội dân sự, khu vực tư tham gia quá trình phục vụ công, tạo ra cơ hội lựa chọn cho khách hàng, qua đó thúc đẩy đổi mới trong phục vụ công của chính phủ.

Thứ tư, sự vận hành lấy mục tiêu và nhiệm vụ làm định hướng của chính phủ. Hoạt động của chính phủ và nền hành chính đương nhiên là theo pháp luật, nó chỉ được phép làm những gì mà pháp luật cho phép, nhưng như vậy không có nghĩa nó không có sự linh hoạt nhất định trong việc lựa chọn ưu tiên của mình. Hoạt động của nền hành chính cần lấy phúc lợi của công dân làm cơ sở, trong phạm vi pháp luật cho phép, nhân viên hành chính cần lấy việc hoàn thành mục tiêu để hướng dẫn cho hoạt động của mình, phát huy tinh thần đổi mới, sáng tạo, sử dụng phương pháp linh hoạt, có hiệu quả, thuận tiện và nhanh chóng để hoàn thành nhiệm vụ.

Thứ năm, lấy kết quả làm định hướng. Nhấn mạnh việc coi trọng kết quả thực tế của công việc, coi trọng dự toán và hiệu suất, vận dụng phương pháp quản lý chất lượng toàn diện và quản lý hiệu suất, hình thành thể chế quản lý lấy kết quả làm định hướng.

Thứ sáu, định hướng khách hàng. Nền hành chính lấy việc thực hiện lợi ích công chúng, phục vụ công chúng làm mục đích của mình. Dưới quan điểm thị trường là căn cứ vào nhu cầu của khách hàng để cung cấp phục vụ, nền hành chính theo mô hình doanh nghiệp cần lấy khách hàng (công dân) làm định hướng, đổi mới phương pháp cung ứng hàng hóa và dịch vụ công truyền thống, thiết lập hệ thống nắm bắt nhu cầu của khách hàng, lắng nghe ý kiến của khách hàng, thỏa mãn và đáp ứng nhu cầu của khách hàng.

Thứ bảy, tài chính chính phủ cần nhấn mạnh làm thế nào để tạo ra nguồn lực, mà không phải chỉ coi trọng tới vấn đề tiết kiệm. Lý luận tài chính truyền thống nhấn mạnh tới vấn đề tiết kiệm chi tiêu; nền hành chính theo mô hình doanh nghiệp lại nhấn mạnh tới quan điểm làm thế nào để tăng “lợi nhuận”, hay nguồn lực, cho rằng tổ chức hành chính cần phát huy tinh thần kinh doanh của doanh nghiệp, tiến hành đầu tư một cách có hiệu quả để thu được hiệu quả đầu tư nhiều hơn, góp phần giải quyết khó khăn về tài chính.

Thứ tám, chính phủ có tầm nhìn vượt trước. Dự kiến việc có thể xảy ra quan trọng hơn việc tìm kiếm biện pháp khắc phục khi việc đã xảy xa. Nền hành chính theo mô hình doanh nghiệp coi trọng tư duy chiến lược và hoạch định chiến lược dài hạn, có thể dự kiến được những vấn đề có thể xảy ra trong tương lai để đề ra quyết sách đúng đắn.

Thứ chín, sự phân cấp và phân quyền. Nền hành chính theo mô hình doanh nghiệp coi trọng sự phân cấp và phân quyền. Theo đó, tiến hành ủy quyền cho chính quyền địa phương để phát huy tính chủ động và năng lực đáp ứng của nó trong quản lý. Trong nội bộ tổ chức hành chính, chú trọng sự tham gia quản lý và ủy quyền cho cấp dưới, thông qua nỗ lực tập thể để nâng cao hiệu quả hoạt động.

Thứ mười, định hướng thị trường. Nền hành chính theo mô hình doanh nghiệp là nền hành chính tích cực, chủ động, phi quan liêu hóa; sử dụng sức mạnh, ưu thế của thị trường và khích lệ xã hội dân sự đảm nhận một số vai trò mà trước đây chính phủ đảm nhận; làm cho thị trường và xã hội dân sự hỗ trợ với chính phủ trong giải quyết các vấn đề công cộng, đồng thời là tác nhân thúc đẩy nâng cao hiệu quả của cơ quan hành chính.

Đánh giá và kết luận

Có thể thấy, cải cách hành chính ở các nước phương Tây và quan niệm về nền hành chính theo mô hình doanh nghiệp gợi ý cho chúng ta một số khía cạnh cần quan tâm. Nó gợi mở nhận thức về chức năng và vai trò của chính phủ và nền hành chính; lý giải về nội hàm của quản trị công (quản trị công là sự kết hợp các nguồn lực của chính phủ, doanh nghiệp và tổ chức xã hội trong xã hội, đồng thời làm cho kết cấu này cùng nhau đảm nhận trách nhiệm của mình); cung cấp phương thức mới để làm cho hoạt động của chính phủ trở nên có hiệu quả hơn, linh hoạt hơn.

Tuy nhiên, bên cạnh những yếu tố hợp lý, những kết quả thực tế đã đạt được, quan niệm về nền hành chính theo mô hình doanh nghiệp cũng chịu sự chỉ trích của một số học giả. Những chỉ trích này cho rằng, sự khác biệt về bản chất của nền hành chính (tổ chức công cộng) với doanh nghiệp là căn nguyên dẫn đến những khó khăn khi nền hành chính nỗ lực cải cách theo mô hình doanh nghiệp. Cho dù thế nào đi chăng nữa, cần khẳng định rằng, quan niệm và thực tiễn về nền hành chính theo mô hình doanh nghiệp đã cung cấp cách tiếp cận mới, con đường mới và phương thức mới trong cải cách hành chính ở các nước trên thế giới hiện nay./.