Công tác bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa ở tỉnh Phú Thọ thời gian qua

Là mảnh đất cội nguồn của dân tộc, tỉnh Phú Thọ có truyền thống lịch sử văn hóa gắn liền với suốt chiều dài lịch sử dựng nước và giữ nước của dân tộc. Từ ngàn đời xưa, các vua Hùng đã chọn đây là đất khởi nghiệp dựng nước, xây dựng Nhà nước Văn Lang - nhà nước đầu tiên của dân tộc Việt Nam. Nằm trong khu vực giao lưu giữa vùng Đông Bắc, đồng bằng sông Hồng và vùng Tây Bắc, Phú Thọ⁽¹⁾ có vị trí địa lý mang ý nghĩa là trung tâm tiểu vùng Tây - Đông - Bắc; cách trung tâm Hà Nội khoảng 80km về phía Bắc, cách Sân bay quốc tế Nội Bài khoảng 60km. Với vị trí “ngã ba sông” - điểm giao nhau của sông Hồng, sông Đà và sông Lô, là cửa ngõ phía Tây của Thủ đô Hà Nội, Phú Thọ là đầu mối trung chuyển, giao lưu kinh tế giữa các tỉnh vùng đồng bằng Bắc Bộ với các tỉnh miền núi phía Bắc Việt Nam và hai tỉnh Quảng Tây, Vân Nam (Trung Quốc). Không những thế, tỉnh Phú Thọ còn nằm trong vành đai của các tuyến trục giao thông quan trọng: đường bộ có Quốc lộ 2, Cao tốc Nội Bài - Lào Cai, đường Hồ Chí Minh, đường sắt có tuyến đường xuyên Á, đường sông chạy từ Trung Quốc qua các tỉnh phía Tây vùng Đông Bắc đều quy tụ về Phú Thọ rồi mới tỏa đi Hà Nội, Hải Phòng và các khu vực khác. Với vị trí địa lý này, tỉnh Phú Thọ hội tụ các điều kiện thuận lợi cho phát triển kinh tế, giao thương với các vùng trong nước và quốc tế.

Tính đến năm 2023, theo thống kê⁽²⁾, địa bàn tỉnh Phú Thọ có 967 di tích lịch sử - văn hóa; trong đó, có trên 300 di tích đền, đình, miếu đã được Nhà nước xếp hạng. Một số di tích tiêu biểu, như Khu di tích quốc gia đặc biệt Đền Hùng, Đền Mẫu Âu Cơ (huyện Hạ Hòa), Đền Lăng Sương (huyện Thanh Thủy), Hùng Vương Tổ Miếu, Đền Tiên, Đình Hùng Lô, Miếu Lãi Lèn (thành phố Việt Trì),... cùng nhiều di tích khảo cổ thời sơ sử và tiền sử, như Sơn Vi, Phùng Nguyên, Gò Mun, Gò De, Làng Cả, xóm Ren,... chứa đựng nhiều dấu ấn của nền văn minh Việt cổ, tích hợp tầng sâu của văn hóa Việt Nam.

Kết nối chặt chẽ với các di sản văn hóa vật thể là hệ thống di sản văn hóa phi vật thể đặc sắc, trong đó có 12 di sản văn hóa phi vật thể cấp quốc gia và 2 di sản được Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa của Liên hợp quốc (UNESCO) công nhận di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại là “Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương ở Phú Thọ” và “Hát xoan Phú Thọ”.

Về “Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương ở Phú Thọ”, ngày 6-12-2012, tại kỳ họp thứ 7, Ủy ban liên Chính phủ về bảo tồn di sản văn hóa phi vật thể chính thức công nhận “Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương ở Phú Thọ” là di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại. Đây là lần đầu tiên một di sản văn hóa của Việt Nam được vinh danh ở loại hình tín ngưỡng.

“Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương ở Phú Thọ” là phong tục có từ lâu đời và đã trở thành nét đẹp văn hóa truyền thống tiêu biểu, thể hiện chữ hiếu, lòng biết ơn và triết lý “Con người có tổ, có tông”. Trải qua nhiều biến cố thăng trầm của lịch sử dân tộc, nhưng tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương luôn chiếm vị trí thiêng liêng trong đời sống tinh thần của người Việt Nam, có sức lan tỏa rộng khắp trong mỗi gia đình, trong cộng đồng xã hội và trở thành điểm hội tụ tinh thần đại đoàn kết toàn dân tộc.

Theo thống kê⁽³⁾, hiện nay, cả nước có 1.417 di tích thờ vua Hùng và liên quan đến thời kỳ đấu tranh dựng nước, giữ nước của các vua Hùng. Trên địa bàn tỉnh Phú Thọ, có 345 di tích thờ vua Hùng và các nhân vật liên quan đến thời đại Hùng Vương ở Việt Nam. Trong đó, Đền Hùng là trung tâm thực hành nghi lễ tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương lớn nhất và lâu đời nhất ở Việt Nam. Ngày nay, giỗ Tổ Hùng Vương hằng năm là ngày lễ lớn của cả nước và được Chính phủ quy định cụ thể về quy mô tổ chức theo năm chẵn, năm tròn và năm lẻ. Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã có văn bản hướng dẫn Nghi thức tưởng niệm các vua Hùng trong ngày giỗ Tổ Hùng Vương về tổ chức nghi thức lễ đối với tỉnh Phú Thọ (nơi có Di tích lịch sử Đền Hùng) và các tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương - nơi có đền thờ vua Hùng, các di tích liên quan đến các vua Hùng.

Trong những năm qua, thực hiện cam kết trong chương trình hành động quốc gia nhằm bảo tồn, phát huy giá trị “Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương ở Phú Thọ”, bên cạnh việc Nhà nước quan tâm đầu tư xây dựng cơ sở vật chất, tỉnh Phú Thọ đã tạo mọi điều kiện thuận lợi và có nhiều chính sách hỗ trợ cho hoạt động bảo tồn tín ngưỡng. Hằng năm, giỗ Tổ Hùng Vương - Lễ hội Đền Hùng được tổ chức thành kính, trang nghiêm theo nghi lễ truyền thống. Các tỉnh, thành phố trong cả nước cũng tích cực tham gia đề án góp giỗ theo đúng truyền thống cúng giỗ của người Việt Nam. Trong giai đoạn 2013 - 2017, có 24 tỉnh, thành phố tham gia góp giỗ và công đức tu bổ Di tích Đền Hùng. Nhiều doanh nghiệp, tổ chức kinh tế, chính trị - xã hội, đồng bào trong và ngoài nước cũng đã tích cực tham gia góp giỗ và công đức bằng hình thức xây dựng những công trình, trùng tu, tôn tạo các di tích trong Khu Di tích lịch sử Đền Hùng với nguồn kinh phí hàng trăm tỷ đồng. Các công trình đền, đài, lăng tẩm được tu bổ khang trang trên cơ sở giữ nguyên các giá trị của di tích gốc nhằm bảo tồn, giữ gìn “không gian thiêng”.

Bên cạnh đó, tỉnh Phú Thọ phối hợp với Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch tiếp tục nghiên cứu, kiểm kê khoa học các di tích thờ cúng Hùng Vương trên địa bàn tỉnh và cả nước. Thông qua kiểm kê nắm bắt tổng thể và thực trạng không gian tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương để có biện pháp bảo tồn, khôi phục và phát huy. Song song với đó, tổ chức sưu tầm, bổ sung các truyền thuyết, các nghi thức, trò diễn dân gian liên quan đến tín ngưỡng thờ Hùng Vương của người Việt Nam ở các làng quê.

Tỉnh Phú Thọ đã rất chú trọng đến việc trao truyền thực hành tín ngưỡng cho các thế hệ tiếp nối. Vào những kỳ lễ hội, các nghi thức tế lễ được giới thiệu, nhận diện giá trị và hướng dẫn việc thực hành cho những người trực tiếp tham gia, đặc biệt là lớp trẻ thông qua các cuộc tập huấn về tín ngưỡng và thực hành nghi lễ. Khu Di tích lịch sử Đền Hùng, sở văn hóa, thể thao và du lịch, các cơ quan chuyên môn phối hợp cùng cộng đồng các địa phương tổ chức nghiên cứu, kiểm kê khoa học các di tích thờ cúng Hùng Vương trên địa bàn; xây dựng một ngân hàng dữ liệu về “Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương ở Phú Thọ” tại Khu Di tích lịch sử Đền Hùng. Tỉnh cũng đã xây dựng đề án “Xây dựng Việt Trì trở thành thành phố lễ hội về với cội nguồn dân tộc Việt Nam”; chú trọng bảo tồn và phát huy hai di sản văn hóa phi vật thể của nhân loại là “Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương ở Phú Thọ” và “Hát xoan Phú Thọ”.

Biểu tượng vua Hùng và “Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương ở Phú Thọ” là hình tượng của một ý thức dân tộc sâu sắc như sự minh triết văn hóa được ông cha ta để lại, lưu truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác. Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương là sợi chỉ gắn kết người Việt Nam ở khắp mọi miền đất nước, kể cả người Việt Nam đang sống ở xa Tổ quốc lại với nhau; góp phần củng cố sức mạnh đại đoàn kết dân tộc, xây dựng nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc. Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương - thờ cúng ông Tổ chung của cả nước, có lẽ hiện nay trên thế giới chỉ có duy nhất dân tộc Việt Nam, đó là bản sắc văn hóa tiêu biểu, đặc sắc của dân tộc Việt Nam.

Về “Hát xoan Phú Thọ”, đây là di sản văn hóa phi vật thể quý báu của vùng Đất Tổ nói riêng và trong kho tàng di sản văn hóa dân tộc Việt Nam nói chung. Hát xoan là loại hình dân ca nghi lễ, phong tục, còn gọi là hát cửa đình hay “Khúc môn đình”, là hình thức nghệ thuật đa yếu tố: Ca nhạc, hát, múa phục vụ nhu cầu tín ngưỡng của cộng đồng. Hát xoan có bề dày lịch sử, có tổ chức nghệ thuật chặt chẽ, không gian văn hóa rộng lớn và sức lan tỏa mạnh mẽ khắp cộng đồng. Với những giá trị nổi bật toàn cầu, ngày 24-11-2011, tại Hội nghị lần thứ 6 của Ủy ban liên Chính phủ về Bảo tồn Di sản văn hóa phi vật thể của UNESCO tổ chức tại Bali - Indonesia, Hồ sơ Hát xoan Phú Thọ của Việt Nam đã được công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể cần bảo vệ khẩn cấp của nhân loại.

Ngày 8-12-2017, tại Hội nghị lần thứ 12, Ủy ban liên Chính phủ về Bảo tồn Di sản văn hóa phi vật thể của UNESCO đã chính thức đưa Hát xoan Phú Thọ ra khỏi tình trạng bảo vệ khẩn cấp và trở thành Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại. Đây là trường hợp đầu tiên và duy nhất trong lịch sử của UNESCO. Sự kiện này đã đánh dấu thành công bước đầu của tỉnh Phú Thọ và của cộng đồng đã nỗ lực, quyết tâm thực hiện cam kết bảo vệ di sản Hát xoan trong tình trạng cần bảo vệ khẩn cấp suốt nhiều năm qua. Bằng đề án và kế hoạch hành động cụ thể, sự đồng thuận của các cấp, các ngành, của nhân dân và đặc biệt của các cộng đồng xoan, tỉnh Phú Thọ đã phục hồi và tạo sức sống mãnh liệt cho di sản Hát xoan. Theo Ủy ban liên Chính phủ về Bảo tồn Di sản văn hóa phi vật thể, Hát xoan Phú Thọ bảo đảm đủ 5 tiêu chí vào danh sách di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại theo tinh thần Công ước Về bảo vệ di sản văn hóa phi vật thể năm 2003.

Trải qua tiến trình phát triển của lịch sử, từ thời đại các vua Hùng dựng nước Văn Lang; 1.000 năm Bắc thuộc; thời đại phong kiến Việt Nam tự chủ; chế độ phong kiến suy tàn; thời Pháp thuộc; đế quốc Mỹ xâm lược đến chế độ Việt Nam Dân chủ Cộng hòa, Hát xoan vẫn tồn tại và đang hiện diện với nghệ thuật đặc sắc riêng biệt: Hát thờ vua Hùng, vợ con, tướng lĩnh và các nhân vật tiêu biểu thời đại Hùng Vương; hát trước cửa đình và hát vào mùa Xuân; hát lễ và hát đám. Nét đặc sắc hơn cả của Hát xoan là khi múa có hát và ngược lại khi hát có múa trong âm vang tiếng nhạc cụ chỉ là một chiếc trống da. Sự hiện diện qua các biến thiên của lịch sử đó, chứng tỏ sức sống mãnh liệt và sự biến đổi theo hướng thích nghi để tồn tại của Hát xoan Phú Thọ.

Hiện nay, Hát xoan có ở 18 xã của hai tỉnh Phú Thọ và Vĩnh Phúc, trong đó 15 xã, phường thuộc thành phố Việt Trì, các huyện Phù Ninh, Lâm Thao, Tam Nông và Đoan Hùng (tỉnh Phú Thọ) và 3 xã thuộc 3 huyện Lập Thạch, Sông Lô và Vĩnh Tường (tỉnh Vĩnh Phúc). Trên địa bàn tỉnh Phú Thọ, hiện có 4 phường xoan được thành lập theo quyết định của Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch Phú Thọ đang hoạt động tại thành phố Việt Trì, đó là phường Xoan An Thái, phường Xoan Thét, phường Xoan Phù Đức và phường Xoan Kim Đái.

Sau khi Hát xoan Phú Thọ được công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể cần bảo vệ khẩn cấp của nhân loại, tỉnh Phú Thọ đã có những nỗ lực trong việc triển khai đồng bộ các nhiệm vụ, giải pháp bảo tồn, phát huy giá trị di sản Hát xoan, làm cho di sản Hát xoan thực sự hồi sinh, lan tỏa và có sức sống mãnh liệt trong cộng đồng. Nếu như năm 2010 chỉ có khoảng 13 câu lạc bộ của những người yêu thích xoan với tổng số 298 thành viên thì đến nay, ở Phú Thọ đã có hơn 34 câu lạc bộ xoan với 1.557 thành viên. Từ chỗ chỉ còn 7 nghệ nhân cao niên có thể diễn xướng, truyền dạy xoan cổ thì đến nay, Hát xoan đã có lực lượng nghệ nhân kế cận đông đảo với 62 người có thể diễn xướng và truyền dạy các làn điệu xoan cổ. Tỉnh Phú Thọ cũng đã đi đầu trong việc vinh danh, phong tặng danh hiệu Nghệ nhân Hát xoan cho 52 nghệ nhân và 19 nghệ nhân trong lĩnh vực di sản văn hóa phi vật thể của tỉnh được Chủ tịch nước phong tặng danh hiệu Nghệ nhân Ưu tú lần thứ Nhất. Đặc biệt, hiện nay ở tỉnh Phú Thọ đã hình thành ba thế hệ Hát xoan là các nghệ nhân cao niên, các nghệ nhân kế cận và đông đảo thế hệ trẻ đầy triển vọng. 31 bài cơ bản của 3 chặng Hát xoan do các nghệ nhân cao tuổi nắm giữ đã được tư liệu hóa và truyền dạy hầu như đầy đủ cho lớp nghệ nhân kế cận. Các di tích liên quan tới Hát xoan, nhất là miếu Lãi Lèn, đình Thét, đình làng Kim Đái (xã Kim Đức) và đình An Thái (xã Phượng Lâu, thành phố Việt Trì) - những di tích cổ nhất gắn với sự ra đời Hát xoan đã và đang được khôi phục, tu bổ, tôn tạo, đáp ứng yêu cầu về không gian diễn xướng của Hát xoan và trao cho cộng đồng quyền quản lý. Đồng thời, tỉnh Phú Thọ bước đầu phục hồi các tập tục và một số không gian trình diễn Hát xoan tại cộng đồng. Điều này đem lại niềm hân hoan, phấn khởi cho các phường xoan và người dân địa phương.

Bên cạnh hệ thống di sản văn hóa, tỉnh Phú Thọ có nhiều cảnh quan thiên nhiên, danh lam thắng cảnh độc đáo⁽⁴⁾, cùng ẩm thực đặc sắc với những món ăn nức tiếng, như bánh chưng, bánh giầy, bánh tai, trám om cá, canh rau sắn, thịt chua,... mang đậm nét văn hóa, tín ngưỡng, phong tục, tập quán của cộng đồng các dân tộc tại tỉnh, góp phần quan trọng thúc đẩy kinh tế du lịch của tỉnh. Song song với bảo tồn di tích, tỉnh Phú Thọ có nhiều nỗ lực trong xúc tiến thu hút đầu tư xây dựng các khu du lịch sinh thái, nghỉ dưỡng, phát triển dịch vụ du lịch để phát huy hiệu quả các danh lam, thắng cảnh của địa phương. Đây là nguồn tài nguyên giàu giá trị, là lợi thế để tỉnh Phú Thọ phát triển nhiều loại hình sản phẩm du lịch, như du lịch văn hóa, du lịch tâm linh, du lịch làng nghề, du lịch lễ hội, du lịch ẩm thực, du lịch nghỉ dưỡng, sinh thái, du lịch trải nghiệm,... góp phần bảo tồn và phát huy giá trị của di sản văn hóa vùng Đất Tổ, phục vụ phát triển kinh tế - xã hội của địa phương.

Ngoài ra, tỉnh cũng quan tâm bảo tồn, phục dựng và phát huy giá trị văn hóa phi vật thể của đồng bào dân tộc thiểu số, như các lễ hội truyền thống, diễn xướng, trò chơi dân gian, phong tục, tập quán,... Tỉnh đầu tư nghiên cứu, tạo thuận lợi cho công tác phục dựng và phát huy giá trị nhiều lễ hội tiêu biểu⁽⁵⁾ của đồng bào dân tộc Mường, Dao, Cao Lan, H’Mông, góp phần vào việc bảo tồn và gìn giữ giá trị văn hóa truyền thống các dân tộc thiểu số đang có nguy cơ bị mai một, thất truyền. Với nguồn tài nguyên nhân văn phong phú, tỉnh Phú Thọ đã triển khai các quy hoạch phát triển du lịch; kết nối với các doanh nghiệp trong và ngoài nước tổ chức các tour, tuyến du lịch văn hóa gắn với các di tích, di sản gắn với Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương, danh lam thắng cảnh, làng nghề truyền thống, không gian văn hóa, sinh sống của cộng đồng các dân tộc,... kết hợp quảng bá sản phẩm du lịch. Các dự án kết cấu hạ tầng thương mại, dịch vụ, du lịch được đầu tư đã tạo chuyển biến tích cực theo hướng đa dạng hóa, hiện đại hóa các loại hình dịch vụ. Sản phẩm dịch vụ, du lịch được đầu tư phát triển theo chiều sâu, đổi mới và nâng cao chất lượng. Các hoạt động xúc tiến đầu tư, quảng bá và liên kết hợp tác phát triển du lịch được đổi mới,…

Trên cơ sở xác định rõ lợi thế so sánh, trong nhiều năm qua và nhất là 2 năm gần đây, tỉnh Phú Thọ đã có nhiều nỗ lực để gìn giữ và phát huy giá trị di sản văn hóa gắn với phát triển kinh tế, du lịch vùng Đất Tổ, bảo đảm hài hòa, hợp lý giữa bảo tồn di tích lịch sử văn hóa với yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội; tạo động lực, đột phá trong phát triển kinh tế - xã hội của tỉnh. Trong giai đoạn 2016 - 2021, tỉnh Phú Thọ thu hút bình quân 6,5 - 7,5 triệu lượt khách/năm đến tham quan du lịch và thực hành tín ngưỡng; phục vụ 2,1 triệu lượt khách lưu trú, trong đó có 26 nghìn khách quốc tế; doanh thu du lịch, dịch vụ tăng bình quân 12%/năm. Tổng lượng khách du lịch lưu trú đạt khoảng 2,79 triệu lượt, tăng 71% so với giai đoạn 2011 - 2015; tổng doanh thu từ hoạt động du lịch đạt 15,35 nghìn tỷ đồng, tăng 82% so với giai đoạn 2011 - 2015⁽⁶⁾.

Nhìn chung, công tác bảo tồn giá trị di sản văn hóa tỉnh Phú Thọ thời gian qua góp phần quan trọng thúc đẩy kinh tế - xã hội của tỉnh phát triển. Tuy nhiên, việc khai thác tài nguyên du lịch nhân văn, sưu tầm, bảo tồn và phát huy các di sản văn hóa phi vật thể chưa tương xứng với tiềm năng, sản phẩm du lịch văn hóa chưa được khai thác thực sự hiệu quả; nguồn kinh phí, phương tiện, nhân lực chưa được đầu tư, bố trí cho hoạt động bảo tồn, khai thác giá trị di sản một cách thỏa đáng; vẫn có nơi, cấp ủy, chính quyền chưa nhận thức sâu sắc và toàn diện về giá trị di sản văn hóa, về vị trí, vai trò của di sản văn hóa trong quá trình đổi mới và hội nhập quốc tế. Thêm vào đó, nhiều loại hình di sản văn hóa phi vật thể có nguy cơ thất truyền, mai một; việc phát huy giá trị các lễ hội truyền thống còn nhiều hạn chế,…

Một số giải pháp

Quyết định số 99/2008/QĐ-TTg, ngày 14-7-2008, của Thủ tướng Chính phủ, phê duyệt “Quy hoạch tổng thể phát triển kinh tế - xã hội tỉnh Phú Thọ đến năm 2020” đề ra mục tiêu: Xây dựng tỉnh Phú Thọ trở thành trung tâm kinh tế vùng; là một trong những trung tâm khoa học - công nghệ, giáo dục - đào tạo, y tế, văn hóa, thể thao, du lịch của vùng trung du và miền núi Bắc Bộ; là đầu mối giao thông quan trọng nội vùng và xây dựng thành phố Việt Trì là “Thành phố lễ hội về với cội nguồn của dân tộc Việt Nam”.

Nghị quyết số 179/2009/NQ-HĐND, ngày 20-4-2009, của Hội đồng nhân dân tỉnh Phú Thọ khóa XVI, “Về quy hoạch phát triển văn hóa tỉnh Phú Thọ đến năm 2020”, khẳng định quan điểm xây dựng và phát triển văn hóa tỉnh Phú Thọ đậm đà bản sắc vùng Đất Tổ, trở thành trung tâm văn hóa về cội nguồn của cả nước; bảo tồn, phát triển di sản văn hóa đi đôi với xây dựng các thiết chế văn hóa đồng bộ, hiện đại, tạo động lực thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội bền vững, đáp ứng nhu cầu hưởng thụ và sáng tạo văn hóa của nhân dân.

Chương trình hành động số 24-CTr/TU, ngày 4-4-2017, của Tỉnh ủy Phú Thọ⁽⁷⁾ xác định phát triển du lịch là 1 trong 4 khâu đột phá phát triển kinh tế - xã hội giai đoạn 2015 - 2020 theo hướng đồng bộ, có trọng tâm, trọng điểm, bền vững dựa trên nền tảng giá trị các tài nguyên nhân văn kết hợp với tài nguyên thiên nhiên; bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống, đặc biệt là đối với 2 di sản văn hóa phi vật thể đã được UNESCO vinh danh⁽⁸⁾.

Quy hoạch phát triển du lịch tỉnh Phú Thọ giai đoạn 2011 - 2020, định hướng đến năm 2030 gắn việc bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa dân tộc với phát triển du lịch, trong đó lấy du lịch văn hóa làm trọng tâm, nền tảng để phát triển các loại hình du lịch khác, kết hợp hài hòa giữa truyền thống và hiện đại nhằm khai thác tiềm năng, lợi thế, đặc biệt là giá trị bản sắc văn hóa truyền thống vùng Đất Tổ.

Nghị quyết Đại hội đại biểu Đảng bộ tỉnh Phú Thọ lần thứ XIX, nhiệm kỳ 2020 - 2025 tiếp tục khẳng định xây dựng và phát huy giá trị văn hóa vùng Đất Tổ là một nhiệm vụ có ý nghĩa quan trọng trong chiến lược phát triển kinh tế - xã hội của tỉnh, trong đó chú trọng bảo tồn, phát huy giá trị lịch sử và các di sản văn hóa vật thể, phi vật thể phục vụ giáo dục truyền thống và gắn với phát triển du lịch bền vững, phấn đấu xây dựng Phú Thọ trở thành trung tâm du lịch của vùng trung du và miền núi phía Bắc, đáp ứng yêu cầu phát triển du lịch trong tiến trình hội nhập kinh tế quốc tế⁽⁹⁾.

Trong thời gian tới, để tỉnh Phú Thọ tiếp tục bảo tồn, phát huy giá trị di sản văn hóa, góp phần đạt được các mục tiêu đã đề ra trong phát triển kinh tế - xã hội thời gian qua, cần tập trung một số giải pháp:

Một là, cần nhận diện thật rõ những giá trị cốt lõi, những đặc sắc riêng có và lợi thế cạnh tranh của tỉnh Phú Thọ để phát huy mạnh mẽ hơn trong thời gian tới. Bên cạnh đó, cần thẳng thắn nhìn nhận những mặt hạn chế trong công tác bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa của tỉnh để quyết tâm khắc phục, thay đổi nhằm tạo diện mạo, hình ảnh, sức hấp dẫn của tỉnh Phú Thọ trong bối cảnh mới.

Hai là, cần nghiên cứu xây dựng thương hiệu của Phú Thọ, chú trọng chiến lược marketing địa phương, gắn với truyền thống lịch sử, giá trị văn hóa, phát huy ưu điểm của con người Phú Thọ. Đẩy mạnh hơn nữa công tác tuyên truyền trên các phương tiện thông tin đại chúng và đa dạng hóa các loại hình tuyên truyền để người dân trong tỉnh nói riêng, nhân dân cả nước nói chung nhận thức đầy đủ hơn nội dung, giá trị của các di sản văn hóa hiện có. Tiếp tục nâng cao chất lượng nguồn nhân lực hiện có của tỉnh làm công tác phát triển văn hóa, du lịch. Tăng cường ứng dụng khoa học - công nghệ hiện đại trong hoạt động quản lý bảo tồn di sản, phát triển du lịch.

Ba là, tiếp tục cải thiện mạnh mẽ môi trường đầu tư, kinh doanh và môi trường sống, quyết tâm xây dựng Phú Thọ trở thành trung tâm du lịch của vùng trung du và miền núi phía Bắc, đáp ứng yêu cầu phát triển du lịch trong tiến trình hội nhập kinh tế quốc tế như Nghị quyết Đại hội đại biểu Đảng bộ tỉnh Phú Thọ lần thứ XIX, nhiệm kỳ 2020 - 2025 đã nêu ra. Bên cạnh đó, tỉnh cần tiếp tục hoàn thiện chính sách về công tác trùng tu, tôn tạo di tích, bảo tồn di sản linh hoạt, hiệu quả; tăng cường đầu tư từ các nguồn vốn, trong đó chú trọng xã hội hóa nguồn lực cho hoạt động bảo tồn, tôn tạo di tích; chủ động phân cấp quản lý di tích cho chính quyền và cộng đồng dân cư phù hợp với thực tiễn. Hoàn thiện quy hoạch các điểm du lịch di sản, du lịch nghỉ dưỡng, du lịch cộng đồng, du lịch làng nghề, ẩm thực... để đa dạng hóa và nâng cao chất lượng sản phẩm du lịch dựa trên lợi thế của từng địa phương trong tỉnh. Tập trung đầu tư nâng cấp hạ tầng giao thông, hạ tầng kỹ thuật thương mại, du lịch, dịch vụ, cảnh quan môi trường theo hướng đồng bộ, có trọng tâm, trọng điểm tại 4 trung tâm du lịch là thành phố Việt Trì, các huyện Thanh Thủy, Tân Sơn, Hạ Hòa và các khu vực tiềm năng phát triển du lịch trên địa bàn tỉnh: xây dựng Việt Trì trở thành “Thành phố lễ hội về với cội nguồn dân tộc Việt Nam” theo Quyết định số 817/QĐ-TTg, ngày 12-6-2020, của Thủ tướng Chính phủ, phê duyệt mục tiêu, định hướng, nhiệm vụ và giải pháp chủ yếu phát triển thành phố Việt Trì trở thành thành phố lễ hội về với cội nguồn dân tộc Việt Nam. Triển khai chi tiết quy hoạch bảo tồn không gian di tích, hài hòa giữa không gian văn hóa, bản sắc kiến trúc, cảnh quan môi trường, tạo nên giá trị tổng hòa và đặc trưng của di tích,…

Bốn là, cần quan tâm nghiên cứu, xây dựng chiến lược ngành công nghiệp văn hóa - một lĩnh vực kinh tế liên quan đến việc sản xuất, tái tạo, lưu trữ và phân phối các sản phẩm và dịch vụ văn hóa trên nền tảng thương mại. Bởi, các cường quốc kinh tế trên thế giới đều là các cường quốc văn hóa và sức mạnh mềm dựa trên vốn văn hóa của họ, góp phần không nhỏ vào việc duy trì tính cạnh tranh cao của các nền kinh tế này. Khu vực Đền Hùng và xung quanh khu vực này, với sự tập trung dày đặc các chứng tích lịch sử - văn hóa và các không gian cảnh quan thuận tiện cho các hoạt động văn hóa - nghệ thuật cộng đồng, có thể tạo ra các điều kiện lý tưởng cho việc phát triển ngành công nghiệp văn hóa.

Năm là, cần tiếp tục nghiên cứu mở rộng thị trường, xây dựng chiến lược xúc tiến riêng cho từng sản phẩm, từng điểm đến; có cơ chế khuyến khích doanh nghiệp, cộng đồng dân cư làm du lịch; đẩy mạnh thu hút đầu tư các dự án trọng điểm về du lịch, văn hóa; tiếp tục xây dựng, hoàn thiện các sản phẩm du lịch văn hóa, du lịch tâm linh gắn với các loại hình du lịch làng nghề, du lịch di sản vùng đồng bào dân tộc thiểu số, nghỉ dưỡng, vui chơi giải trí, mua sắm, ẩm thực,... bảo đảm nguyên tắc sản phẩm du lịch của tỉnh phải có yếu tố đặc sắc, mang được văn hóa truyền thống, kết hợp hài hòa giữa tính đa dạng của nhiều loại hình và tính chuyên đề của một gói sản phẩm du lịch văn hóa; khai thác sự độc đáo, lợi thế về văn hóa của từng địa phương trong tỉnh…

Sáu là, cần tăng cường công tác quản lý nhà nước về bảo tồn di sản văn hóa phi vật thể; tổ chức tốt các lễ hội quy mô lớn (Lễ hội Đền Hùng, hội Đền Mẫu,...), đặc biệt là Lễ hội Đền Hùng, thực hành “Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương ở Phú Thọ”. Có cơ chế khuyến khích các hoạt động trao truyền di sản phi vật thể, nhất là Hát xoan Phú Thọ và các hình thức diễn xướng dân gian, tri thức dân gian, trang phục, ngôn ngữ của đồng bào dân tộc thiểu số...; tiếp tục đẩy mạnh công tác nghiên cứu, sưu tầm, ghi chép lại các dạng thức văn hóa phi vật thể, tổng kiểm kê, phân loại để xác định giá trị, sức sống của di sản, lập hồ sơ bảo tồn; nghiên cứu phục dựng các lễ hội truyền thống, hoạt động sinh hoạt văn hóa có giá trị trong tỉnh,…/.

---------------------

(1) Giới thiệu tỉnh Phú Thọ: Trang Thông tin điện tử Đoàn thanh niên cộng sản Hồ Chí Minh tỉnh Phú Thọ, https://tinhdoanphutho.vn/gioi-thieu-tinh-phu-tho/

(3) Giới thiệu tỉnh Phú Thọ: Trang Thông tin điện tử Đoàn thanh niên cộng sản Hồ Chí Minh tỉnh Phú Thọ, https://tinhdoanphutho.vn/gioi-thieu-tinh-phu-tho/

(4) Giới thiệu tỉnh Phú Thọ: Trang Thông tin điện tử Đoàn thanh niên cộng sản Hồ Chí Minh tỉnh Phú Thọ, tlđd

(4) Như: Vườn quốc gia Xuân Sơn (huyện Tân Sơn), Đầm Ao Châu (huyện Hạ Hòa), mỏ nước khoáng nóng Thanh Thủy (huyện Thanh Thủy), đồi chè Long Cốc (huyện Tân Sơn)...; nhiều làng nghề thủ công truyền thống, như làng nghề sản xuất nón lá Sai Nga (huyện Cẩm Khê), làng nghề sản xuất nón lá Gia Thanh (huyện Phù Ninh), làng nghề mây, tre, đan Đỗ Xuyên (thị xã Phú Thọ), làng nghề Mộc Minh Đức (huyện Tam Nông), làng nghề Mỳ gạo Hùng Lô (thành phố Việt Trì),...

(5) Lễ tết nhảy của dân tộc Dao Quần Chẹt (xã Nga Hoàng, huyện Yên Lập), lễ hội thổi khèn lá của người H’Mông (xã Mỹ Lương, huyện Yên Lập); lễ hội múa Mỡi dân tộc Mường (xã Tân Lập, huyện Thanh Sơn); lễ hội của dân tộc Cao Lan (xã Ngọc Tân, huyện Đoan Hùng),...

(6) Xem: Báo cáo số 49/BC-UBND, ngày 7-4-2021, của Ủy ban nhân dân tỉnh Phú Thọ, “Về tổng kết hoạt động của Ủy ban nhân dân tỉnh Phú Thọ khóa XVIII, nhiệm kỳ 2016 - 2021”

(7) Chương trình hành động số 24-CTr/TU, ngày 4-4-2017, của Tỉnh ủy Phú Thọ thực hiện Nghị quyết số 08-NQ/TW, ngày 16-1-2017, của Bộ Chính trị, “Về phát triển du lịch trở thành ngành kinh tế mũi nhọn”

(8) “Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương ở Phú Thọ” và “Hát xoan Phú Thọ”

(9) Xem: Nghị quyết Đại hội đại biểu Đảng bộ tỉnh Phú Thọ lần thứ XIX, nhiệm kỳ 2020 - 2025, Trang thông tin điện tử Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch Phú Thọ, http://svhttdl.phutho.gov.vn/tin/nghi-quyet-dai-hoi-dai-bieu-dang-bo-tinh-phu-tho-lan-thu-xix-nhiem-ky-2020-2025_2004.html, ngày 17-6-2021