Công tác phát triển đảng một quy trình bao gồm nhiều khâu, trong đó nội dung bồi dưỡng, rèn luyện đảng viên dự bị là một trong những khâu quan trọng. Là nhiệm vụ của tổ chức đảng mà trực tiếp là các chi bộ. Là điều kiện bảo đảm cho đảng viên dự bị có đủ phẩm chất và năng lực để trở thành đảng viên chính thức, góp phần trực tiếp nâng cao chất lượng đội ngũ đảng viên và năng lực lãnh đạo, sức chiến đấu của Đảng. Chủ tịch Hồ Chí Minh và Đảng ta luôn quan tâm đến công tác đảng viên trong đó có công tác giáo dục, bồi dưỡng đảng viên mới. Chính Người đã cùng một số đồng chí lãnh đạo khác của Đảng trực tiếp giảng bài trong lớp huấn luyện đảng viên mới, Người căn dặn: “Đảng ta luôn luôn phát triển, phải có đảng viên cũ, cũng phải có đảng viên mới. Có như vậy, Đảng mới ngày càng mạnh, mới làm trọn nhiệm vụ to lớn và vẻ vang của mình. Cho nên nhiệm vụ của mỗi đảng viên cũ là phải thương yêu dìu dắt và giúp đỡ đảng viên mới cùng tiến bộ. Đảng viên mới thì cần phải thương yêu đảng viên cũ, học tập kinh nghiệm công tác và tinh thần phấn đấu của đảng viên cũ, để ngày càng tiến bộ thành người đảng viên tốt. Cũ và mới phải thật thà đoàn kết nhất trí, cùng nhau ra sức phục vụ Đảng, phục vụ nhân dân”⁽¹⁾.

Trong những năm gần đây (từ 2001 - 2006), số quần chúng có nguyện vọng vào Đảng liên tục tăng, so với năm 2001, số quần chúng học cảm tình Đảng trong năm 2006 tăng gấp 2,4 lần; số lượng đảng viên mới được kết nạp ngày cũng tăng tương ứng cả về số lượng và chất lượng, với tỷ lệ tăng bình quân mỗi năm khoảng 5,4% so với tổng số đảng viên. Trong đó, tỷ lệ bình quân số đảng viên trẻ (có độ tuổi từ 18 đến 30) đạt 58,74%; đảng viên là công nhân trong các thành phần kinh tế đạt 6,65%; đảng viên có trình độ trung học phổ thông đạt 76,22%; đảng viên có trình độ cao đẳng, đại học đạt 29,62% so với tổng số đảng viên mới được kết nạp. Điều đó cho thấy, tổ chức đảng các cấp đã nhận thức đúng ý nghĩa, tầm quan trọng của công tác phát triển đảng viên và tạo được bước chuyển biến tích cực. Sự quan tâm đó cũng đã tạo điều kiện thuận lợi về môi trường để quần chúng ưu tú phấn đấu thực hiện nguyện vọng của mình, thông qua đó tổ chức đảng sẽ lựa chọn được những người ưu tú đủ tiêu chuẩn để xem xét kết nạp vào Đảng. Tuy nhiên, vẫn có một bộ phận đảng viên phai nhạt lý tưởng cộng sản, cơ hội về chính trị, thoái hóa về đạo đức, lối sống (tỷ lệ đảng viên bị kỷ luật chiếm khoảng 0,56%). Một trong những nguyên nhân dẫn đến thực trạng nêu trên là do ý thức phấn đấu tu dưỡng, rèn luyện của một số đảng viên mới được kết nạp kém. Họ coi việc được kết nạp Đảng là đã hoàn thành “mục tiêu”, bằng lòng với kết quả đã có, ý thức tiếp tục tự rèn luyện, phấn đấu giảm, do vậy đã vi phạm các nguyên tắc của Điều lệ Đảng, không được chuyển Đảng chính thức, bị xóa tên. Mặt khác, là do “Cấp ủy và chi bộ chưa nắm chắc tình hình tư tưởng và phẩm chất của cán bộ, đảng viên; chưa chủ động dự báo và chuẩn bị tư tưởng cho cán bộ, đảng viên trước những diễn biến phức tạp và những vấn đề mới; chưa có biện pháp hữu hiệu ngăn ngừa, phát hiện, đấu tranh và xử lý kịp thời những đảng viên vi phạm... Công tác kết nạp đảng viên còn chú ý nhiều đến số lượng, chưa chú trọng đúng mức đến chất lượng”⁽²⁾.

Về nguyên tắc, Đảng chỉ kết nạp những người ưu tú, có đủ phẩm chất chính trị, đạo đức và năng lực thực hiện các nhiệm vụ của Đảng. Do đó, việc bảo đảm chất lượng đảng viên là yêu cầu bao trùm xuyên suốt quá trình thực hiện công tác phát triển đảng viên. Đây là một chuỗi các công đoạn đòi hỏi tổ chức đảng mà trực tiếp là các tổ chức cơ sở đảng và chi bộ phải quan tâm chỉ đạo chặt chẽ, công phu, từ các khâu tạo nguồn, tuyên truyền, giáo dục, lựa chọn đối tượng, đến kết nạp và tiếp tục rèn luyện, bồi dưỡng giúp đảng viên dự bị trở thành đảng viên chính thức. Từ thực tiễn công tác bồi dưỡng, rèn luyện đảng viên dự bị của một số tổ chức đảng, chi bộ trong những năm gần đây, xin nêu một số ý kiến như sau:

Một là, tăng cường sự lãnh đạo, chỉ đạo, hướng dẫn, kiểm tra chặt chẽ, thường xuyên và kịp thời của các cấp ủy đảng

Sự lãnh đạo, chỉ đạo, hướng dẫn, kiểm tra thường xuyên của đảng ủy các cấp, của cơ quan chức năng, đặc biệt của đảng ủy cơ sở đối với công tác giáo dục, bồi dưỡng, rèn luyện đảng viên dự bị luôn giữ vai trò quan trọng. Cấp ủy đảng các cấp khi có nhận thức đúng về tầm quan trọng của công tác này sẽ là điều kiện bảo đảm cho công tác bồi dưỡng, rèn luyện, đảng viên dự bị thực sự được quan tâm đúng mức, chất lượng ngày càng được nâng cao, tránh hiện tượng hình thức hoặc xem nhẹ công tác này.

Trên cơ sở các chỉ thị, nghị quyết, hướng dẫn và chỉ đạo của cấp ủy cấp trên, nhận rõ mục tiêu, yêu cầu, nhiệm vụ theo tính chất đặc thù của từng loại hình cơ sở, các chi bộ xây dựng chương trình, kế hoạch phù hợp. Kế hoạch bồi dưỡng, rèn luyện đảng viên dự bị của chi bộ phải bảo đảm tính khoa học, liên tục và phân công thực hiện cụ thể gắn với nhiệm vụ chính trị của cơ quan, đơn vị.

Để công tác bồi dưỡng, rèn luyện đảng viên dự bị có hiệu quả, các tổ chức đảng cần chú ý đến một vấn đề quan trọng hiện nay là hiểu và đánh giá đúng đảng viên dự bị. Đây là nhiệm vụ thường xuyên của tổ chức đảng và đảng viên chính thức được phân công bồi dưỡng, giúp đỡ đảng viên dự bị, là một “mắt khâu” tưởng như đơn giản, nhưng nếu làm không tốt, việc đánh giá không công tâm có thể sẽ nảy sinh những khuynh hướng tư tưởng phức tạp trực tiếp tác động tới sự phấn đấu của đảng viên dự bị. Bởi, nếu việc theo dõi, giúp đỡ, đánh giá đúng sẽ tạo ra động lực thúc đẩy sự phấn đấu tích cực; ngược lại, nếu việc theo dõi, giúp đỡ, đánh giá không chính xác sẽ gây ra những phản ứng tiêu cực, làm triệt tiêu tính tích cực trong quá trình phấn đấu của đảng viên dự bị.

Hai là, bồi dưỡng, rèn luyện đảng viên dự bị thông qua hoạt động thực tiễn trong phong trào quần chúng thực hiện nhiệm vụ ở cơ sở.

Kết quả hoạt động thực tiễn vừa là mục đích, vừa là tiêu chí đánh giá quá trình phấn đấu của từng đảng viên dự bị. Bồi dưỡng, rèn luyện đảng viên dự bị phải gắn chặt với quá trình hoạt động, với nhiệm vụ của đơn vị và chức trách, nhiệm vụ của từng đảng viên. Lấy kết quả hoàn thành nhiệm vụ làm cơ sở xem xét, đánh giá và bồi dưỡng, rèn luyện đảng viên. Do đó, bồi dưỡng, rèn luyện đảng viên dự bị thông qua hoạt động thực tiễn là một biện pháp cơ bản, thường xuyên trực tiếp góp phần giúp cho đảng viên dự bị thực sự có đủ tiêu chuẩn trở thành đảng viên chính thức – cơ sở chính trị quan trọng để họ trở thành người cán bộ của Đảng. Vì vậy, nội dung bồi dưỡng, rèn luyện, kiểm tra đảng viên dự bị phải được tiến hành đồng thời với việc thực hiện nhiệm vụ theo chức trách, với việc chấp hành đường lối, chính sách của Đảng và tuân thủ pháp luật của Nhà nước.

Để đưa đảng viên dự bị vào hoạt động thực tiễn có chất lượng, chi bộ, chi ủy phải có biện pháp gắn với việc phát động phong trào thực hiện các nhiệm vụ, với yêu cầu, chỉ tiêu, biện pháp phấn đấu rèn luyện của từng đảng viên trong mỗi nhiệm vụ cụ thể. Đồng thời, thường xuyên kiểm tra, đôn đốc, giúp đỡ kịp thời về mọi mặt để đảng viên hoàn thành nhiệm vụ được giao. Sau mỗi nhiệm vụ, công tác lớn, hoặc sau 6 tháng, 1 năm kết hợp với sơ kết, tổng kết công tác lãnh đạo, chi bộ cần đánh giá, rút kinh nghiệm về nội dung bồi dưỡng, rèn luyện đảng viên dự bị, thông qua đó mà nâng cao chất lượng giáo dục đảng viên. Như vậy, quá trình “dưỡng - rèn” của người đảng viên dự bị không chỉ là quá trình thực hiện nhiệm vụ chuyên môn theo chức trách được giao mà còn là quá trình tôi luyện tư cách của người đảng viên cộng sản.

Ba là, thường xuyên phát huy vai trò trách nhiệm của tập thể chi ủy, đội ngũ chi ủy viên và đảng viên chính thức trong bồi dưỡng, rèn luyện đảng viên dự bị.

Sự gương mẫu của tập thể chi ủy, đội ngũ chi ủy viên và đảng viên chính thức về mọi mặt (nhất là đảng viên được phân công trực tiếp hướng dẫn, giúp đỡ đảng viên dự bị) chính là những tấm gương có giá trị thực tiễn “lôi cuốn” đảng viên dự bị phấn đấu vươn lên. Điều đó đòi hỏi tập thể chi ủy, từng chi ủy viên và đảng viên chính thức phải nỗ lực rất cao, thường xuyên sâu sát, đề cao trách nhiệm trong vai trò “người hướng dẫn”, từ việc xác định chủ trương, biện pháp, kế hoạch đến phân công trách nhiệm cụ thể trong tổ chức thực hiện, đôn đốc, kiểm tra chu đáo; đặt ra yêu cầu cao đối với mỗi đảng viên dự bị và kịp thời có biện pháp giải quyết những vấn đề mới nảy sinh.

Chi bộ, chi ủy cần chú trọng việc lựa chọn, giao nhiệm vụ cho các đảng viên chính thức trực tiếp kèm cặp, giúp đỡ đảng viên dự bị trong thực hiện nhiệm vụ phù hợp với khả năng, nhiệm vụ của từng người, tạo điều kiện cho đảng viên dự bị tự tin ở bản thân, nỗ lực phấn đấu, phát huy ưu điểm, khắc phục triệt để các điểm yếu còn tồn tại.

Thực tiễn cho thấy, những chi bộ nào có tập thể chi ủy, đội ngũ chi ủy viên và đảng viên chính thức gương mẫu, quan tâm chăm lo và tận tụy với công tác bồi dưỡng, rèn luyện đảng viên dự bị thì ở đó mỗi đảng viên dự bị đều trưởng thành nhanh chóng, chi bộ đoàn kết, năng lực lãnh đạo, sức chiến đấu được nâng lên. Ngược lại, chi bộ nào thiếu quan tâm, đảng viên thiếu trách nhiệm để cho đảng viên dự bị tự thân “rèn – dưỡng” thì ở đó có tình trạng sự phấn đấu của đảng viên dự bị dừng lại, kết quả công tác, học tập, rèn luyện giảm sút.

Bốn là, tổ chức cho các đoàn thể quần chúng tham gia góp ý kiến trong công tác bồi dưỡng, rèn luyện đảng viên dự bị.

Quần chúng tham gia xây dựng Đảng là một nguyên tắc, thể hiện mối quan hệ máu thịt giữa đảng viên, tổ chức đảng với quần chúng. Thể hiện sự kết hợp giữa công tác quản lý, kiểm tra, giám sát đảng viên của tổ chức đảng với sự kiểm tra, giám sát của quần chúng; làm cho công tác quản lý, giáo dục, rèn luyện đảng viên dự bị càng chặt chẽ, có hiệu quả.

Các đoàn thể quần chúng ở cơ sở cần được phát huy tối đa trong việc tham gia công tác xây dựng Đảng nói chung, công tác bồi dưỡng, rèn luyện đảng viên dự bị nói riêng. Cần phát huy vai trò trách nhiệm, tính chủ động, tích cực thường xuyên của các đoàn thể quần chúng, nhất là tổ chức Đoàn thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh trong quản lý, giáo dục, rèn luyện nguồn phát triển đảng và đảng viên dự bị. Sự phối hợp chặt chẽ giữa tổ chức đảng với các đoàn thể quần chúng, đội ngũ đảng viên tham gia xây dựng Đảng, bồi dưỡng, rèn luyện đảng viên dự bị sẽ tạo ra sức mạnh và kết quả tổng hợp, nâng cao chất lượng đội ngũ đảng viên dự bị, góp phần xây dựng chi bộ, tổ chức đảng trong sạch, vững mạnh.

Phát động quần chúng giám sát, đóng góp ý kiến với tổ chức đảng là một hình thức hữu hiệu trong công tác xây dựng Đảng nói chung và công tác bồi dưỡng, phát triển đảng nói riêng. Nếu có quy chế chặt chẽ và thực hiện một cách thường xuyên việc lấy ý kiến của quần chúng về tổ chức đảng, đảng viên và đối tượng kết nạp đảng thì bản thân tổ chức đảng, từng cá nhân đảng viên sẽ nâng cao ý thức trách nhiệm, tu dưỡng, rèn luyện tốt hơn. Sự nhận định đánh giá của quần chúng về tổ chức đảng, đảng viên, tuy chưa hẳn đã hoàn toàn chính xác, nhưng chắc chắn sẽ nêu được vấn đề, phát hiện những biểu hiện không bình thường của đảng viên, những sơ hở trong công tác quản lý đảng viên cần được chấn chỉnh.

Trong từng thời gian cụ thể, đảng ủy các cấp cần xác định chủ trương, biện pháp lãnh đạo và hiện thực hóa bằng kế hoạch, nội dung lãnh đạo về công tác phát triển đảng viên, công tác bồi dưỡng, rèn luyện đảng viên dự bị, có thể ra các nghị quyết chuyên đề. Định kỳ 6 tháng, 1 năm hoặc khi xét chuyển đảng chính thức cho đảng viên dự bị, chi bộ tổ chức cho quần chúng tham gia đóng góp ý kiến cho đảng viên dự bị được xét chuyển đảng chính thức. Việc tổ chức lấy ý kiến của quần chúng cần có sự lãnh đạo chặt chẽ, tiến hành dân chủ rộng rãi, tạo điều kiện thuận lợi để quần chúng tích cực tham gia đóng góp nhiều ý kiến có chất lượng, các ý kiến phải được ghi chép đầy đủ, trung thực và tổng hợp báo cáo chi ủy, chi bộ.

Năm là, chú trọng phát huy vai trò tự bồi dưỡng, rèn luyện của đảng viên dự bị nhằm phát huy tính năng động chủ quan của mỗi người.

Tổ chức học tập và tự học tập, bồi dưỡng, rèn luyện là một biện pháp quan trọng đặc biệt đối với công tác giáo dục, rèn luyện đảng viên dự bị; là một yêu cầu cơ bản về tư cách đảng viên nhằm không ngừng bồi dưỡng, nâng cao bản chất giai cấp công nhân, lập trường quan điểm của Đảng; xây dựng phẩm chất cách mạng, nâng cao kiến thức toàn diện, năng lực lãnh đạo, công tác cho mỗi đảng viên dự bị.