Chủ trương của Đảng, chính sách, pháp luật Nhà nước về đào tạo, bồi dưỡng nguồn nhân lực của các hợp tác xã

Phát triển nguồn nhân lực của các hợp tác xã là chủ trương, chính sách nhất quán của Đảng và Nhà nước ta trong những năm qua. Nghị quyết số 13-NQ/TW, ngày 18-3-2002, của Hội nghị Trung ương 5 khóa IX, “Về tiếp tục đổi mới, phát triển và nâng cao hiệu quả kinh tế tập thể” khẳng định: “Chủ động xây dựng quy hoạch đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ cán bộ quản lý và nghiệp vụ cho khu vực kinh tế tập thể. Nhà nước hỗ trợ một phần hoặc toàn bộ kinh phí đào tạo, bồi dưỡng cán bộ cho hợp tác xã. Ngoài ra, các địa phương cần quan tâm, có chính sách thu hút cán bộ quản lý và khoa học - kỹ thuật về công tác tại hợp tác xã”⁽¹⁾. Tiếp đó, tại Đại hội đại biểu toàn quốc lần X (năm 2006), Đảng ta nhấn mạnh phải sớm có chính sách, cơ chế cụ thể để khuyến khích phát triển mạnh hơn các loại hình kinh tế tập thể, hợp tác xã, nhất là chính sách về đào tạo, bồi dưỡng, phát triển nguồn nhân lực.

Sau 5 năm thực hiện Nghị quyết số 13-NQ/TW, Ban Bí thư Trung ương Đảng ban hành Chỉ thị số 20-CT/TW, ngày 2-1-2008, đánh giá những kết quả đạt được về phát triển kinh tế tập thể, hợp tác xã, đồng thời yêu cầu rà soát những chính sách đã ban hành, trong đó có công tác đào tạo, bồi dưỡng nguồn nhân lực hợp tác xã. Đặc biệt, Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XI của Đảng (năm 2011) xác định, phát triển nhanh nguồn nhân lực, nhất là nguồn nhân lực chất lượng cao là một trong ba khâu đột phát, nhằm tạo nền tảng để nước ta cơ bản trở thành nước công nghiệp theo hướng hiện đại. Chiến lược phát triển kinh tế - xã hội 2011 - 2020 xác định: “Tạo điều kiện thuận lợi để kinh tế tập thể phát triển đa dạng, mở rộng quy mô; có cơ chế, chính sách hợp lý trợ giúp các tổ chức kinh tế hợp tác đào tạo, bồi dưỡng cán bộ”⁽²⁾. Ngoài ra, trong Kết luận số 56-KL/TW, ngày 21-2-2013, “Về đẩy mạnh thực hiện Nghị quyết Trung ương 5 khóa IX về tiếp tục đổi mới, phát triển và nâng cao hiệu quả kinh tế tập thể”, Bộ Chính trị yêu cầu phải chú trọng công tác đào tạo, bồi dưỡng và có chính sách cán bộ phù hợp, nhằm nâng cao chất lượng và sử dụng hiệu quả nguồn nhân lực trong phát triển kinh tế tập thể, hợp tác xã.

Để kinh tế tập thể, hợp tác xã ngày càng phát triển, khắc phục được những hạn chế, yếu kém trước đó, Đại hội XII của Đảng chủ trương tiếp tục đổi mới nội dung và phương thức hoạt động của kinh tế tập thể, hợp tác xã; đồng thời, “Nhà nước có cơ chế, chính sách hỗ trợ về tiếp cận nguồn vốn, đào tạo nguồn nhân lực, chuyển giao kỹ thuật, công nghệ”, tạo điều kiện thúc đẩy hợp tác xã ngày càng phát triển.

Đánh giá về thực trạng nguồn nhân lực hợp tác xã trong những năm gần đây, Kết luận số 70-KL/TW, ngày 9-3-2020, của Bộ Chính trị, “Về tiếp tục thực hiện Nghị quyết Trung ương 5 khoá IX về tiếp tục đổi mới, phát triển và nâng cao hiệu quả kinh tế tập thể” chỉ rõ: “Đội ngũ cán bộ của nhiều hợp tác xã còn yếu, chưa được bồi dưỡng, cập nhật kiến thức quản lý kinh tế thị trường”; từ đó, chủ trương “Đưa nội dung phát triển kinh tế, hợp tác xã vào giảng dạy trong hệ thống các trường chính trị, các cơ sở đào tạo trọng hệ thống giáo dục quốc dân… Chú trọng nâng cao năng lực, trình độ cán bộ hợp tác xã và cán bộ làm công tác quản lý nhà nước về kinh tế tập thể, hợp tác xã”⁽³⁾.

Trước sự phát triển mạnh mẽ của kinh tế - xã hội đất nước trong những năm gần đây, sự tác động của cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư đến mọi mặt đời sống xã hội, Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII (năm 2021) của Đảng khẳng định: “Đổi mới, nâng cao chất lượng, hiệu quả hoạt động của các tổ chức kinh tế tập thể, hợp tác xã gắn với phát huy vai trò làm chủ, tăng cường lợi ích của các thành viên”⁽⁴⁾; đồng thời đề ra phương hướng, nhiệm vụ là, thực hiện đồng bộ các cơ chế, chính sách, giải pháp phát triển nguồn nhân lực, nhất là nhân lực chất lượng cao đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội nói chung và phát triển kinh tế tập thể, hợp tác xã nói riêng, trong điều kiện cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư và kinh tế số, xã hội số phát triển nhanh chóng.

Nhằm cụ thể hóa các quan điểm, chủ trương của Đảng về phát triển hợp tác xã, phát triển nguồn nhân lực hợp tác xã, Nhà nước đã ban hành nhiều chính sách cụ thể:

Năm 2003, Quốc hội khóa XI ban hành Luật Hợp tác xã năm 2003, trong đó quy định Nhà nước ban hành và thực hiện các chính sách, các chương trình hỗ trợ phát triển hợp tác xã về đào tạo cán bộ; phát triển nguồn nhân lực. Nhằm khắc phục những điểm bất cập và tạo điều kiện cho hợp tác xã phát triển phù hợp với tình hình mới, Quốc hội khóa XIII ban hành Luật Hợp tác xã năm 2012, trong đó tiếp tục quy định Nhà nước có chính sách hỗ trợ đào tạo, bồi dưỡng nguồn nhân lực cho hợp tác xã, liên hiệp hợp tác xã. Đặc biệt, Luật Hợp tác xã năm 2012 quy định rõ hơn về quản lý nhà nước đối với hợp tác xã, liên hiệp hợp tác xã, trong đó Bộ Kế hoạch và Đầu tư là cơ quan giúp Chính phủ quản lý nhà nước về hợp tác xã, liên hiệp hợp tác xã.

Cùng với đó, chính sách đào tạo, bồi dưỡng, phát triển nguồn nhân lực cho hợp tác xã được Chính phủ và các bộ, ngành ban hành và quy định tại nhiều văn bản khác nhau, như: Quyết định số 782/QĐ-TTg, ngày 8-7-2004, của Thủ tướng Chính phủ, “Về triển khai đề án đào tạo, bồi dưỡng cán bộ giai đoạn 2003 - 2005”; Nghị định số 88/2005/NĐ-CP, ngày 11-7-2005, của Chính phủ, “Về một số chính sách hỗ trợ, khuyến khích phát triển hợp tác xã”; Nghị định số 193/2013/NĐ-CP, ngày 21-11-2013, của Chính phủ, “Quy định chi tiết một số điều của Luật Hợp tác xã”; Quyết định số 2261/QĐ-TTg, ngày 15-12-2014, của Thủ tướng Chính phủ “Phê duyệt Chương trình hỗ trợ phát triển hợp tác xã giai đoạn 2015 - 2020”…

Những kết quả đạt được

Với những chủ trương, chính sách đúng đắn, công tác đào tạo, bồi dưỡng nguồn nhân lực hợp tác xã trong những năm qua đã đạt được những kết quả nổi bật, cụ thể là:

Một là, công tác đào tạo, bồi dưỡng nguồn nhân lực hợp tác xã được Đảng, Nhà nước, các bộ, ngành quan tâm lãnh đạo, chỉ đạo và triển khai thực hiện. Trên cơ sở Nghị quyết số 13-NQ/TW, Bộ Chính trị, Ban Bí thư định kỳ 5 năm, 10 năm, 15 năm đều có chỉ thị, kết luận đẩy mạnh phát triển kinh tế tập thể, hợp tác xã, trong đó có chính sách đào tạo, bồi dưỡng, phát triển nguồn nhân lực của các hợp tác xã. Quốc hội tiến hành sửa đổi, bổ sung Luật Hợp tác xã cho phù hợp tình hình mới. Các bộ, ngành, địa phương theo chức năng tham mưu, ban hành các văn bản để tổ chức thực hiện đạt hiệu quả cao. Giai đoạn từ năm 2013 đến năm 2021, có hơn 362.093 lượt cán bộ, thành viên hợp tác xã được hỗ trợ đào tạo, bồi dưỡng (trong đó có hơn 22.816 cán bộ hợp tác xã được hỗ trợ đào tạo trình độ từ sơ cấp đến đại học)⁽⁵⁾. Số lượt người được tham gia đào tạo và bồi dưỡng có xu hướng ngày càng tăng dần qua các năm.

Hai là, cơ chế, chính sách đào tạo, bồi dưỡng từng bước được hoàn thiện và đáp ứng yêu cầu phát triển nguồn nhân lực hợp tác xã, tập trung vào các chính sách về tài chính trong đào tạo, bồi dưỡng, như: Hỗ trợ tiền vé đi lại; kinh phí mua tài liệu; chi phí tổ chức, quản lý lớp học; thuê hội trường; thù lao giảng viên, kinh phí tham quan, khảo sát thực tế... Ngoài ra, một số địa phương xây dựng kế hoạch triển khai thí điểm chính sách thu hút cán bộ trẻ về công tác tại hợp tác xã, như: Miễn học phí cho sinh viên đại học theo các ngành kinh tế, kỹ thuật với điều kiện ra trường về làm việc cho các hợp tác xã tối thiểu 5 năm; hỗ trợ học phí cho cán bộ, thành viên, con em thành viên của hợp tác xã được cử đi học đại học, cao đẳng có cam kết về phục vụ cho hợp tác xã tối thiểu 5 năm. Một số nơi có chính sách hỗ trợ lương cho cán bộ trẻ có trình độ về làm việc cho hợp tác xã trong thời hạn 3 - 5 năm… Đến hết năm 2021, đã có 858 cán bộ được thu hút về làm việc có thời hạn trong các hợp tác xã với tổng kinh phí hỗ trợ là 254 tỷ đồng.

Ba là, đối tượng, nội dung, hình thức đào tạo, bồi dưỡng ngày càng được mở rộng, phong phú và thiết thực. Đối tượng bồi dưỡng bao gồm cán bộ quản lý nhà nước về hợp tác xã ở các địa phương và các chức danh cán bộ chủ chốt của hợp tác xã, thành viên làm công việc chuyên môn kỹ thuật, nghiệp vụ của các hợp tác xã. Nội dung đào tạo, bồi dưỡng khá đa dạng, đáp ứng được một phần yêu cầu tổ chức, quản lý và hoạt động sản xuất, kinh doanh của hợp tác xã, được điều chỉnh phù hợp với điều kiện kinh tế của địa phương, như: hướng dẫn nội dung các văn bản quy phạm pháp luật về hợp tác xã, các văn bản pháp luật liên quan, các vấn đề về tài chính, kế toán, tổ chức quản lý hợp tác xã, hướng dẫn xây dựng kế hoạch, phương án sản xuất, kinh doanh... Hình thức đào tạo, bồi dưỡng tập trung vào tổ chức tập huấn, bồi dưỡng cấp chứng chỉ, đến các hội thảo, hội nghị, tọa đàm trao đổi kinh nghiệm, học tập kết hợp tham quan mô hình, điển hình thực tế. Phương pháp bồi dưỡng linh hoạt, lý luận đi đôi với thực tiễn, gắn thực hành, hướng dẫn trực quan, cầm tay chỉ việc để đem lại hiệu quả cao nhất.

Bốn là, chất lượng đội ngũ cán bộ quản lý nhà nước về hợp tác xã và cán bộ, thành viên trong các hợp tác xã ngày càng được nâng lên. Thông qua đào tạo, bồi dưỡng góp phần giúp cho đội ngũ cán bộ chuyên trách nâng cao trình độ, kiến thức về loại hình kinh tế hợp tác xã, đáp ứng ngày càng tốt hơn công tác quản lý nhà nước về hợp tác xã. Cán bộ, thành viên trong các hợp tác xã cải thiện về công tác tổ chức điều hành, từng bước kinh doanh hiệu quả, nâng cao chất lượng hợp tác xã yếu kém, trung bình, tăng số lượng hợp tác xã khá, giỏi, với mô hình đa dạng, ngành nghề kinh doanh phù hợp, đáp ứng nhu cầu thị trường. Chính sách đào tạo, bồi dưỡng nguồn nhân lực có tác động tích cực trong việc nâng cao trình độ của cán bộ, thành viên hợp tác xã. Tỷ lệ cán bộ quản lý hợp tác xã có trình độ cao ngày càng tăng. Tính đến cuối năm 2021, tỷ lệ cán bộ đạt trình độ sơ, trung cấp trong tổng số cán bộ quản lý hợp tác xã chiếm 48,7% (tăng 20,84% so với cuối năm 2001); tỷ lệ cán bộ đạt trình độ cao đẳng, đại học chiếm 22,7% (tăng 15,77% so với cuối năm 2001).

Bên cạnh những thành tựu đạt được, công tác đào tạo, bồi dưỡng phát triển nguồn nhân lực các hợp tác xã trong những năm qua vẫn còn một số hạn chế, bất cập:

Chính sách đào tạo, bồi dưỡng nguồn nhân lực cho khu vực kinh tế tập thể, hợp tác xã đã có nhiều chuyển biến tích cực nhưng số lượng cán bộ, thành viên hợp tác xã được đào tạo, bồi dưỡng còn chiếm tỷ lệ thấp (khoảng 5,3%) so với tổng số gần 6,8 triệu cán bộ, thành viên hợp tác xã cả nước, trong khi nhu cầu đào tạo, bồi dưỡng là rất lớn⁽⁶⁾; đối tượng là cán bộ quản lý nhà nước về hợp tác xã và thành viên hợp tác xã chưa được tập huấn, bồi dưỡng thường xuyên. Kinh phí bố trí cho các hoạt động đào tạo, bồi dưỡng mặc dù đã được quan tâm nhưng vẫn còn hạn chế so với nhu cầu thực tế.

Nội dung đào tạo, bồi dưỡng thường nặng về lý thuyết, ít nội dung về kinh nghiệm thực tiễn của các hợp tác xã. Đội ngũ giảng viên chưa thực sự chuyên nghiệp, phần lớn là cán bộ kiêm nhiệm, thiếu hệ thống đào tạo chính quy, bài bản, thống nhất trong cả nước. Nội dung về hợp tác xã chưa được đưa vào giảng dạy ở các trường đại học, cao đẳng, trung học chuyên nghiệp và dạy nghề.

Trình độ một số cán bộ quản lý hợp tác xã còn thấp, năng lực quản trị, điều hành còn hạn chế, thiếu nhạy bén với sự phát triển mạnh mẽ của khoa học - công nghệ, cơ chế thị trường, xu thế toàn cầu hóa, hội nhập quốc tế. Năng lực tham mưu, tổng hợp, chỉ đạo, hướng dẫn của một số cán bộ quản lý nhà nước về hợp tác xã còn hạn chế, chưa đáp ứng được yêu cầu, nhiệm vụ được giao.

Một số giải pháp nâng cao hiệu quả đào tạo, bồi dưỡng nguồn nhân lực của các hợp tác xã

Hiện nay, cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư đang phát triển mạnh mẽ, nước ta đang hội nhập kinh tế quốc tế sâu rộng, đặt ra yêu cầu phải phát triển nhanh nguồn nhân lực chất lượng cao trong tất cả các thành phần kinh tế, trong đó có thành phần kinh tế tập thể, hợp tác xã. Từ thực trạng công tác đào tạo, bồi dưỡng nguồn nhân lực trong những năm qua, để xây dựng, phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao cho hợp tác xã, cần thực hiện tốt một số giải pháp:

Thứ nhất, tăng cường sự lãnh đạo, chỉ đạo của Đảng, Chính phủ, phát huy vai trò của các bộ, ngành, địa phương trong đào tạo, bồi dưỡng nguồn nhân lực hợp tác xã. Bộ Chính trị, Ban Bí thư chỉ đạo tiến hành tổng kết 20 năm thực hiện Nghị quyết Trung ương 5 khóa IX, về phát triển kinh tế tập thể, hợp tác xã và 10 năm thực hiện Luật Hợp tác xã năm 2012, xác định những chủ trương, biện pháp đột phá nâng cao chất lượng công tác đào tạo, bồi dưỡng nguồn nhân lực hợp tác xã trong những năm tới. Đối với Chính phủ, cần quy định rõ chức năng, trách nhiệm cụ thể về quản lý nhà nước của các bộ, ngành, ủy ban nhân dân các cấp đối với khu vực kinh tế tập thể, hợp tác xã. Các bộ, ngành, địa phương cụ thể hóa theo chức năng, nhiệm vụ, ban hành các chính sách đào tạo, bồi dưỡng nguồn nhân lực và nâng cao chất lượng, hiệu quả công tác quản lý nhà nước về kinh tế tập thể, hợp tác xã.

Thứ hai, củng cố, nâng cao chất lượng các cơ sở đào tạo, bồi dưỡng và đội ngũ cán bộ, giảng viên làm công tác giảng dạy về kinh tế tập thể, hợp tác xã. Tập trung nâng cao chất lượng các cơ sở đào tạo, bồi dưỡng hiện có và các trường dạy nghề do Liên minh Hợp tác xã Việt Nam quản lý. Đầu tư nâng cao chất lượng kết cấu hạ tầng, chuẩn hóa hệ thống giáo trình, tài liệu đáp ứng yêu cầu giảng dạy, học tập. Nghiên cứu thành lập Học viện Hợp tác xã Việt Nam trên cơ sở các trung tâm, viện, các trường hiện có; từ đó có quy hoạch, đào tạo, bồi dưỡng cán bộ quản lý hợp tác xã, dạy nghề cho thành viên một cách bài bản, từ khâu tuyển sinh, đào tạo, bồi dưỡng cho đến khi ra trường.

Đối với đội ngũ cán bộ, giảng viên làm công tác giảng dạy về kinh tế tập thể, hợp tác xã cần được đào tạo bài bản và được chuẩn hóa theo quy định. Thường xuyên tổ chức các lớp tập huấn, bồi dưỡng, cập nhật kiến thức về tình hình kinh tế - xã hội, kiến thức chuyên sâu về kinh tế tập thể, hợp tác xã; tổ chức tham quan, nghiên cứu thực tế, học tập kinh nghiệm các mô hình hợp tác xã điển hình cả ở trong và ngoài nước, góp phần nâng cao trình độ, kiến thức, đáp ứng yêu cầu công tác giảng dạy.

Thứ ba, mở rộng đối tượng, đổi mới nội dung, hình thức đào tạo, bồi dưỡng nguồn nhân lực của các hợp tác xã. Theo đó, ngoài việc bồi dưỡng đội ngũ cán bộ liên quan đến hợp tác xã, cần mở rộng ra cả đối tượng đào tạo là cán bộ phụ trách lĩnh vực phát triển kinh tế tập thể, hợp tác xã ở các bộ, ngành và đội ngũ cán bộ công tác ở chính quyền địa phương trong cả nước. Nội dung bồi dưỡng toàn diện nhưng có trọng tâm, trọng điểm, chuyên sâu gắn với từng ngành, nghề, lĩnh vực sản xuất, kinh doanh, dịch vụ và đặc thù của vùng, miền, địa phương, đáp ứng với yêu cầu phát triển hợp tác xã trong điều kiện mới, nhất là sự phát triển mạnh mẽ của khoa học - công nghệ và môi trường cạnh tranh, hội nhập quốc tế sâu rộng. Hình thức đào tạo, bồi dưỡng linh hoạt, sáng tạo, vận dụng phù hợp với từng đối tượng, loại hình hợp tác xã, điều kiện, khả năng hiện có của cả đơn vị tổ chức và cả đối tượng được đào tạo, bồi dưỡng.

Thứ tư, thiết lập và mở rộng hợp tác đào tạo nguồn nhân lực về kinh tế tập thể, hợp tác xã với các cơ sở đào tạo ở trong và ngoài nước. Đa dạng hóa các hình thức liên kết, hợp tác đào tạo với các trường cao đẳng, đại học, viện nghiên cứu. Đưa chương trình đào tạo về kinh tế tập thể, hợp tác xã vào một số trường đại học, một số cơ sở đào tạo, bồi dưỡng cán bộ tại các tỉnh, thành phố; đưa nội dung kinh tế tập thể, hợp tác xã giảng dạy chính thức tại các lớp lý luận chính trị, lớp bồi dưỡng quản lý nhà nước cho đội ngũ cán bộ, công chức.

Tăng cường hợp tác với các nước, đặc biệt là tổ chức hợp tác xã của các nước có điều kiện phát triển tương đồng với Việt Nam; hằng năm, cử cán bộ trẻ đi đào tạo chính quy về kinh tế tập thể, hợp tác xã tại một số quốc gia có phong trào hợp tác xã phát triển mạnh và có cơ sở đào tạo tốt. Ngoài ra, thường xuyên phối hợp với các nước tổ chức hội thảo, tọa đàm, trao đổi kinh nghiệm trong lĩnh vực kinh tế tập thể, hợp tác xã nói chung và trong lĩnh vực đào tạo, bồi dưỡng, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực của các hợp tác xã nói riêng./.

-------------------

(1) Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XII, Văn phòng Trung ương Đảng, Hà Nội, 2016, t. 61, tr. 223
(2) Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XI, Nxb. Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2011, tr. 110
(3) Kết luận số 70-KL/TW, ngày 9-3-2020, của Bộ Chính trị “Về tiếp tục thực hiện Nghị quyết Trung ương 5 khóa IX về tiếp tục đổi mới, phát triển, nâng cao hiệu quả kinh tế tập thể”
(4) Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII, Nxb. Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2021, t.1, tr. 240
(5) Bộ Kế hoạch và Đầu tư: Báo cáo tổng kết 20 năm thực hiện Nghị quyết số 13-NQ/TW, ngày 18-3-2002, Hội nghị lần thứ 5, Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa IX “Về tiếp tục đổi mới, phát triển và nâng cao hiệu quả kinh tế tập thể”, Hà Nội, ngày 16-12-2021
(6) Bộ Kế hoạch và Đầu tư: Dự thảo Báo cáo tổng kết 10 năm thi hành Luật Hợp tác xã năm 2012 (giai đoạn 2013 - 2021), Hà Nội, ngày 16-12-2021