1. Để thực hiện tốt các nhiệm vụ trên đòi hỏi phải tập trung các nguồn lực nâng cao chất lượng các ấn phẩm của Tạp chí Cộng sản, mà cụ thể là chất lượng các chuyên mục và tin, bài trên các ấn phẩm. Để có đánh giá sát hợp, trong bài viết này sẽ tập trung khảo sát các chuyên mục: Nghiên cứu - trao đổi, Thông tin lý luận, Diễn đàn - đối thoại trên Tạp chí Cộng sản ra ngày 1 hằng tháng, Tạp chí Cộng sản - Chuyên đề cơ sơ và Tạp chí Cộng sản điện tử.

Các chuyên mục trên đăng tải các tin, bài phản ánh các hoạt động sinh hoạt lý luận của Đảng, các hoạt động nghiên cứu, tổng kết thực tiễn và đáng chú ý đây là những mục thu hút những ý kiến tâm huyết, trao đổi để làm sáng tỏ hơn, đồng thời cũng để xây dựng luận cứ khoa học cho phát triển đường lối chính trị khoa học của Đảng Cộng sản Việt Nam.

Chúng ta biết rằng, đi lên chủ nghĩa xã hội bỏ qua chế độ tư bản chủ nghĩa là sự lựa chọn sáng suốt, đúng đắn của Đảng ta, phù hợp với xu thế phát triển và với nguyện vọng của các tầng lớp nhân dân Việt Nam. Tuy nhiên, đây cũng là con đường phát triển đi lên văn minh hiện đại chưa có tiền lệ trong lịch sử. Đảng và nhân dân ta vừa phấn đấu thực hiện xây dựng chủ nghĩa xã hội, vừa phải tự rút kinh nghiệm trên chính con đường phát triển để có thể phát triển nhanh và bền vững.

Để làm tốt nhiệm vụ trên, việc nghiên cứu, trao đổi, đối thoại về những vấn đề đặt ra trên con đường xây dựng một xã hội mới, xã hội xã hội chủ nghĩa là vô cùng quan trọng. Do vậy, việc tổ chức tốt 3 chuyên mục nói trên, qua đó nâng cao chất lượng nội dung các tin, bài trong các chuyên mục này, là đóng góp thiết thực vào công tác tuyên truyền và hoàn thiện quan điểm, đường lối của Đảng.

2. Về thực trạng chuyên mục “Nghiên cứu - trao đổi, “Thông tin lý luận”, “Diễn đàn - đối thoại” trên các ấn phẩm của Tạp chí Cộng sản trong thời gian qua có thể thấy qua khảo sát cụ thể như sau:

Mục Nghiên cứu - trao đổi trên Tạp chí Cộng sản số ra ngày 1 hằng tháng trong năm 2011 có 63 bài. Nhìn chung số lượng các bài trong mục này bằng hoặc nhiều hơn 1-2 bài/số so với các mục khác trong Tạp chí ra ngày 1. Năm 2012 tổng số bài trong mục Nghiên cứu - trao đổi là 59, tính trung bình 5 bài/số. Về số lượng có giảm, nhưng nếu tính toàn bộ những bài trong mục Hội thảo khoa học thì số lượng tăng lên nhiều hơn. Điều này là do trong năm 2012 số lượng các cuộc Hội thảo khoa học cũng được tổ chức nhiều hơn. Năm 2013 chuyên mục này đăng 65 bài trong tổng số 258 bài. Năm 2014 có 54 bài trong tổng số 214 bài, tính trung bình gần 5 bài trong một số, ít hơn so với năm trước. Số ít nhất là 2 bài, số nhiều nhất là 7 bài.

Căn cứ theo nội dung các bài nghiên cứu đề cập trong 4 năm khảo sát, có thể thấy, nhìn chung các bài nghiên cứu đã đề cập các chủ đề được giới nghiên cứu lý luận và chính trị quan tâm, bám sát theo các nội dung các vấn đề được bàn thảo tại các hội nghị Trung ương và được đăng tải trước và sau các hội nghị Trung ương.

Về cơ cấu tác giả cũng khá đa dạng. Tuy nhiên, đại đa số là các học giả công tác ở các cơ quan, đơn vị miền Bắc, học giả ở miền Trung và miền Nam còn quá ít.

Khảo sát mục Diễn đàn - đối thoại trên Tạp chí Cộng sản - Chuyên đề cơ sở, cho thấy: năm 2011, mục Diễn đàn cơ sở và từ tháng 5 năm 2011 đổi thành Diễn đàn - đối thoại có 37 bài, tính trung bình 3 bài/số. Năm 2012 có 62 bài, tính trung bình có 5 bài/số. Như vệy, sau khi đổi mới số lượng bài trong mục Diễn đàn - đối thoại tăng lên 40%. Năm 2013 mục này có 44 bài trong tổng số 223 bài trong tạp chí. Năm 2014 số bài tăng lên 64 trong tổng số 232 bài. Điều đó có nghĩa số bài của chuyên mục có chiều hướng tăng và cũng cho thấy ngày càng có sự quan tâm hơn đến chuyên mục Diễn đàn - đối thoại.

Về nội dung đề cập rất đa dạng, hầu như tất cả những vấn đề của đời sống xã hội. Tuy nhiên, tính diễn đàn và đối thoại còn có mức độ, thậm chí tính đối thoại còn mờ nhạt. Đây là hạn chế cần có phương hướng và giải pháp khắc phục nhằm nâng cao chất lượng bài trong chuyên mục này. Về đội ngũ những người viết cơ bản vẫn tập trung ở các địa phương phía Bắc.

Mục Thông tin lý luận trên Tạp chí Cộng sản điện tử từ giữa năm 2011 đã có sự đổi mới, tạo điều kiện đăng những tin bài về mảng lý luận chính trị một cách tập trung. Từ ngày 18-5-2011 bắt đầu cập nhật thông tin đến tháng 12-2011 đạt 45 tin, bài, trong đó phần bài chiếm tỷ lệ cao. Trong năm 2012 cập nhật 155 tin, bài, trong đó chủ yếu là tin, tin về các hội thảo. Như vậy, khối lượng thông tin đã có sự tăng lên đáng kể, tính trung bình cả năm tăng lên 50%. Trong điều kiện nguồn nhân lực còn hạn chế, đây là sự cố gắng rất lớn của Tạp chí Cộng sản điện tử. Năm 2013 cập nhật 120 tin, bài và năm 2014 là 160 tin, bài.

Đi sâu phân tích các tin bài đã đăng, ta thấy tính thông tin lý luận cũng đã được chú ý quan tâm. Song, thông tin mới dừng ở mức nêu sự kiện, trong đó chủ yếu là thông tin về sự kiện hội thảo khoa học. Điểm hạn chế chính là chưa nêu được nội dung thông tin lý luận. Muốn vậy phải có tin sâu, những bài tổng thuật hội thảo theo hướng nêu được các vấn đề khoa học và thực tiễn được thảo luận và quan trọng hơn cần biên tập những bài có chất lượng trong hội thảo để công bố trên Tạp chí.

Để hoàn thành tốt nhiệm vụ thông tin lý luận, mà tập trung thông tin lý luận chính trị, ngoài các hội thảo cần có những bài viết khảo sát tổng kết trên phương diện lý luận và thực tiễn về các vấn đề lý luận chính trị, những kết quả nghiên cứu mới, hay những vấn đề đang cần có sự tập trung nghiên cứu làm rõ.

3. Để nâng cao chất lượng nội dung các chuyên mục, theo chúng tôi, trước mắt cần tập trung vào những giải pháp cơ bản sau:

Thứ nhất, cần xác định đúng các chủ đề để xây dựng tin, bài

Để nâng cao chất lượng nội dung các chuyên mục trên cần bám sát chức năng, nhiệm vụ của Tạp chí Cộng sản để xác định hệ các vấn đề phù hợp với tôn chỉ mục đích, đồng thời bám sát được các vấn đề đang cần có sự trao đổi, thảo luận. Điều này tránh được sự dàn trải, đồng thời tạo nét riêng của các chuyên mục.

Trong hệ các vấn đề lý luận chính trị, cần tập trung nghiên cứu và truyền tải trên Tạp chí Cộng sản theo chúng tôi có các nhóm nội dung sau:

- Nhóm nội dung liên quan đến chủ nghĩa Mác - Lê-nin, bảo vệ và phát triển chủ nghĩa Mác - Lê-nin trong thời đại ngày nay; về tư tưởng Hồ Chí Minh và việc học tập và làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh.

- Nhóm vấn đề gắn với nội dung, chương trình làm việc toàn khóa của Ban Chấp hành Trung ương. Trên cơ sở này để xây dựng kế hoạch biên tập theo hai ý nghĩa, thứ nhất là góp phần tạo lập cơ sở khoa học cho những quyết sách quan trọng của Đảng và Nhà nước; và thứ hai là góp phần tuyên truyền triển khai thực hiện các chủ trương, đường lối của Đảng và chính sách, pháp luật của Nhà nước.

- Nhóm nội dung thứ ba cần được truyền tải và tham gia thúc đẩy với tư cách là một diễn đàn, là các nghiên cứu, tổng kết cơ bản trong lĩnh vực lý luận chính trị của các cơ sở khoa học và bản thân các chuyên gia, các nhà khoa học trong lĩnh vực lý luận chính trị.

- Nhóm nội dung thứ tư là kết quả nghiên cứu của thế giới có thể tham khảo với Việt Nam. Đây là những vấn đề rất cần được thông tin, nhất là đối với những người làm công tác quản lý, lãnh đạo, có vai trò quan trọng trong điều hành và soạn thảo chính sách.

- Nhóm nội dung thứ năm là đấu tranh phản bác các quan điểm sai trái, bảo vệ đường lối, chủ trương, pháp luật của Đảng và Nhà nước.

Trên cơ sở nhóm các nội dung trên, gắn với các sự kiện trọng đại của đất nước để xây dựng nội dung các số tạp chí với các bài viết phù hợp.

Thứ hai, chú trọng xây dựng đội ngũ cán bộ biên tập

Để nâng cao chất lượng tin, bài phải có đội ngũ cán bộ biên tập viên có trình độ không chỉ về chuyên môn nghiệp vụ mà còn cần có trình độ khoa học thực sự. Muốn vậy phải có sự tuyển chọn và đào tạo. Là tạp chí lý luận chính trị nên Tạp chí Cộng sản cần tuyển lựa những cán bộ được đào tạo cơ bản về khoa học xã hội sau đó bồi dưỡng những kiến thức nghiệp vụ. Trong lộ trình xây dựng đội ngũ cán bộ yêu cầu đặt ra bắt buộc các cán bộ biên tập phải tham gia học tập nâng cao trình đô chuyên môn. Cần nâng cao tiêu chí với các cán bộ lãnh đạo ở các ban chuyên môn. Đối với trưởng ban chuyên môn trở lên dứt khoát phải có trình độ tiến sĩ chuyên ngành.

Bên cạnh việc tuyên dụng, đào tạo từ đầu, cần chú trọng tuyển dụng những cán bộ đã có kinh nghiệm công tác. Theo tôi nên xem đây là hướng quan trọng, nếu không nói là quan trọng hơn với việc tuyển dụng từ đầu.

Cùng với đào tạo nâng cao trình độ cũng phải coi trọng nghiệp vụ biên tập và tổ chức tin, bài. Có thể thấy rằng khâu tổ chức tin, bài của cán bộ hiện nay còn rất hạn chế. Muốn có bài tốt, biên tập viên và trên nữa là đội ngũ cán bộ lãnh đạo cần xác định được các chủ đề, vấn đề cần đầu tư xây dựng bài, nói cách khác, biên tập viên cần vươn lên là người tổ chức các bài viết. Nhiệm vụ này càng đòi hỏi biên tập viên có trình độ chuyên môn vững vàng, có phổ kiến thức chuyên ngành rộng.

Muốn có bài tốt cần xây dựng Quy trình đặt bài chủ động. Chủ động về chủ đề, về thời gian và dự định chuyên gia viết. Việc này đòi hỏi nâng cao hơn nữa năng lực của Ban Thư ký. Ban Thư ký không chỉ biên tập ngôn ngữ mà phải thực sự tham mưu về nội dung các ấn phẩm cho Thường trực Ban Biên tập.

Thứ ba, bám sát các chương trình đề tài khoa học xã hội

Các chương trình đề tài khoa học xã hội cấp Nhà nước được xây dựng trên cơ sở nhằm giải quyết các vấn đề khoa học xã hội và nhân văn đặt ra trong quá trình xây dựng và phát triển đất nước đi lên chủ nghĩa xã hội do Đảng Cộng sản Việt Nam lãnh đạo. Do vậy, cùng với những vấn đề chung của quá trình hiện đại hóa, có những vấn đề riêng thuộc về bản chất chế độ và con đường đi lên chủ nghĩa xã hội của Việt Nam cần có nghiên cứu, trao đổi và thông tin tuyên truyền. Nắm bắt kịp thời vấn đề và kết quả nghiên cứu để công bố (trong giới hạn cho phép) sẽ nâng cao chất lượng và hiệu quả thông tin, chất lượng chuyên mục, góp phần quan trọng thực hiện chức năng, nhiệm vụ của Tạp chí.

Trước hết là bám sát các chương trình đề tài khoa học xã hội do Hội đồng Lý luận Trung ương và Bộ Khoa học - Công nghệ quản lý. Các chương trình thường là 5 năm theo các nhiệm kỳ Đại hội và các chương trình đề tài độc lập cấp Nhà nước hằng năm. Có thể giao cho Ban Thư ký hoặc các ban chuyên môn theo dõi tiến độ thông qua các bộ phận chuyên trách ở các cơ quan quản lý hệ đề tài chương trình cấp Nhà nước, qua đó nắm bắt các kết quả nghiên cứu mới, thông tin kịp thời.

Hai là, cần theo dõi thông tin kịp thời thành tựu và xu hướng phát triển của nghiên cứu lý luận chính trị trên thế giới, nhất là với các đảng anh em. Thực hiện điều này cần mở rộng hợp tác quốc tế và phối hợp với các đơn vị nghiên cứu và thông tin lớn trong nước.

Ba là, cần quan tâm đến các nghiên cứu cơ bản của các nhà khoa học, các nhà nghiên cứu. Chính các nghiên cứu tổng kết, các phát hiện của các nhà nghiên cứu cũng là cơ sở rất quan trọng đóng góp vào việc xây dựng và hoàn thiện chủ trương, đường lối, chính sách của Đảng và Nhà nước. Chẳng hạn như phát hiện về nhân khẩu học, về các tư liệu và cứ liệu khẳng định chủ quyền đất nước…

Thứ tư, xây dựng đội ngũ cộng tác viên

Bất kỳ cơ quan thông tấn báo chí nào đều cần có đội ngũ cộng tác viên. Bản thân đội ngũ công tác viên thường đóng góp khoảng 60-70% các tin, bài được công bố trên các ấn phẩm của các cơ quan thông tấn báo chí. Tạp chí Cộng sản cũng không phải là ngoại lệ. Do vậy, xây dựng đội ngũ cộng tác viên là việc làm tất yếu.

Ban Biên tập đã có chủ trương xây dựng các cộng tác viên chiến lược. Đây là hướng đi rất đúng. Tuy nhiên, trên thực tế thời gian quan triển khai công việc này chưa hiệu quả. Vấn đề ở đây cần có cơ chế ràng buộc về nghĩa vụ, quyền lợi và trách nhiệm.

Trên thực tế những người được lựa chọn vào diện cộng tác viên chiến lược là những cây viết có uy tín, được không ít báo chí quan tâm và “săn đón”. Tất nhiên, không hẳn họ vì lợi ích kinh tế, song nếu không có chế độ và sự quan tâm, chắc khó xây dựng đội ngũ cộng tác viên chiến lược hiệu quả. Do vậy, cần phải đề nghị với trên, xây dựng cơ chế cụ thể. Và trong khi chờ đợi cơ chế bên trên, Tạp chí có thể từ nguồn lực của mình tổ chức, xây dựng một số qui định như: Báo biếu, sinh hoạt thường kỳ, thẻ cộng tác viên, hình thành câu lạc bộ cộng tác viên, có sự quan tâm ngày lễ, tết và sinh nhật…

Bên cạnh đội ngũ cộng tác viên chiến lược, các ban chuyên môn và bản thân mỗi biên tập viên cần có các quan hệ, xây dựng tốt các quan hệ với các cơ sở nghiên cứu, với các nhà nghiên cứu trong lĩnh vực chuyên môn mình phụ trách. Trong điều kiện cạnh tranh thông tin hiện nay nếu không có mạng lưới cộng tác viên chất lượng, khó có bài và chuyên mục chất lượng, khó đảm nhận tốt vai trò hướng dẫn, định hướng dư luận.

Thứ năm, tổ chức các hội thảo, tọa đàm khoa học có chất lượng

Các hội thảo, tọa đàm không chỉ là hoạt động nghiên cứu khoa học, một hình thức góp phần tuyên truyền, làm rõ các cơ sở khoa học và nội dung các văn bản, nghị quyết của Trung ương, mà còn là nguồn quan trọng cung cấp các bài viết có chất lượng cho các ấn phẩm của Tạp chí. Đây là hình thức trong những năm gần đây đã được phát huy góp phần quan trọng tạo nguồn bài.

Trên thực tế trong thời gian gần đây, các hội thảo, tọa đàm do Tạp chí Cộng sản tổ chức hoặc phối hợp với các cơ quan đơn vị khác tổ chức đều gắn với các nội dung mà Trung ương đang chuẩn bị bàn thảo. Do vậy, các bài viết của các nhà khoa học và hoạt động thực tiễn tham gia hội thảo không chỉ có chất lượng mà còn có tính thời sự.

Tuy nhiên, để các bài viết từ hội thảo thực sự có chất lượng cao cần có sự lựa chọn các chuyên gia khi đặt bài và cần xây dựng cụ thể các chủ đề và yêu cầu đặt ra cho mỗi chủ đề. Hơn nữa chính qua hội thảo nhiều vấn đề được bàn thảo, đề cập và cũng từ đó gợi mở những vấn đề cần tiếp tục có các bài viết chuyên sâu hơn.

Thông thường mỗi cơ sở khoa học đều có Tạp chí đăng tải những công trình phản ánh kết quả nghiên cứu khoa học. Tạp chí Cộng sản là cơ quan lý luận và chính trị của Trung ương Đảng, nên các cán bộ các cấp, các ngành đều có trách nhiệm viết bài cho Tạp chí và điều này đã được Bộ Chính trị, Ban Bí thư khẳng định trong Chỉ thị về công tác của Tạp chí Cộng sản. Tuy nhiên, để có những loạt bài theo chủ đề Tạp chí cần chủ động tổ chức các hội thảo, tọa đàm thu hút các nhà khoa học, các cán bộ quản lý ở các bộ, ngành. Việc tổ chức hội thảo cũng cần tính toán hết sức năng động về quy mô, thời gian và địa điểm. Song có lẽ hình thức phù hợp hơn là gắn kết Tạp chí với một cơ quan nghiên cứu khoa học (viện, trường) và một đơn vị thực tiễn (bộ, ngành, tỉnh). Theo hướng này, Tạp chí vừa huy động được các nguồn lực tài chính, vừa bảo đảm có điều kiện trao đổi sâu cả trên phương diện lý luận và thực tiễn.
Thứ sáu, nâng cao tính diễn đàn, trao đổi

Để tạo sự sinh động và đúng với tính chất diễn đàn, trao đổi, nên chăng ở các chuyên mục này cho đăng những kiến giải khác nhau, những lập luận khác nhau về một số vấn đề cần có sự nghiên cứu làm rõ. Tất nhiên, những sự khác nhau này nằm trong khuôn khổ xây dựng, hướng đến làm rõ chân lý. Chủ đề trao đổi cần được lựa chọn bởi Ban Biên tập. Việc đặt bài, biên tập các loạt bài này cần có kế hoạch, cần đầu tư các nguồn lực.

Việc nâng cao tính diễn đàn, trao đổi sẽ thu hút được sự quan tâm của bạn đọc, cũng như sự quan tâm của các nhà nghiên cứu lý luận muốn đóng góp vào sự phát triển nghiên cứu lý luận, đồng thời cũng tạo ra động lực cho sự nghiên cứu trao đổi nhiều vấn đề cần có sự nghiên cứu tổng kết.

Nguyên tắc của diễn đàn, trao đổi trong các vấn đề lý luận chính trị phải bảo đảm tính đảng. Dù có tranh luận, thảo luận vấn đề gì đều phải hướng tới sự phát triển của đất nước theo định hướng xã hội chủ nghĩa, bảo đảm sự lãnh đạo tuyệt đối của Đảng và phát huy được quyền làm chủ của người dân.

Tóm lại, để nâng cao chất lượng các chuyên mục, phải nâng cao chất lượng các bài viết. Các bài viết phải đúng, chính xác, lựa chọn trúng vấn đề và với cách viết sinh động phù hợp với các đối tượng hướng đến. Và đương nhiên để thực hiện tốt các yêu cầu đó phải có hệ giải pháp, từ việc tổ chức đến tạo lập các nguồn lực, nhất là nguồn nhân lực chất lượng cao./.