Vai trò của thông tin đối ngoại

Trong thời gian qua, các hoạt động thông tin đối ngoại đã tập trung tuyên truyền chủ trương, chính sách hội nhập, hợp tác của Việt Nam; những đóng góp trên tinh thần là thành viên có trách nhiệm với cộng đồng quốc tế; giúp dư luận thế giới hiểu rõ hơn, đúng hơn, tạo ấn tượng tốt với bạn bè quốc tế. Việc quảng bá hình ảnh đất nước hòa bình, ổn định, đang phát triển năng động, là điểm đến an toàn và tin cậy của các nhà đầu tư cũng như về con người, lịch sử và nền văn hóa lâu đời hết sức phong phú, giàu bản sắc dân tộc của Việt Nam được tiến hành mạnh mẽ, thường xuyên thông qua nhiều kênh và bằng nhiều hình thức khác nhau. Đây cũng là một trong những cách để chúng ta cung cấp thông tin chính thống, có định hướng và đấu tranh chủ động, hiệu quả hơn với những luận điệu xuyên tạc về Việt Nam, nhất là trong những vấn đề dân chủ, nhân quyền, tôn giáo, biên giới lãnh thổ. Ngoài ra, trước những diễn biến phức tạp, đa chiều của quan hệ quốc tế, Việt Nam bày tỏ lập trường, thái độ và không làm ảnh hưởng đến quan hệ giữa nước ta với các nước, đến tiến trình hội nhập quốc tế, được bạn bè quốc tế hoan nghênh.

Không chỉ bó hẹp trong các cơ quan nhà nước, dùng ngân sách nhà nước, với những phương thức truyền thống, mà đến nay, nhiều tổ chức, doanh nghiệp và các cá nhân đều tiến hành thông tin đối ngoại để đáp ứng các nhu cầu của mình. Các cơ quan, đơn vị chủ động hợp tác với báo chí, truyền hình nước ngoài ra phụ trương, làm phóng sự về Việt Nam; đồng thời tích cực khai thác công nghệ hiện đại trong những sản phẩm nhằm tuyên truyền, quảng bá hình ảnh đất nước.

Hoạt động giao lưu văn hóa giúp bạn bè quốc tế hiểu, yêu mến Việt Nam hơn và những tình cảm đó được lan tỏa đến nhiều nơi trên thế giới. Qua đó, văn hóa nội sinh cũng phát triển, tiếp cận được nhiều dự án viện trợ, tiếp cận được nhiều phương pháp mới trong nghiên cứu, đào tạo, sáng tác văn hóa - nghệ thuật thế giới và đương đại; tạo điều kiện để Việt Nam tự tin giới thiệu và hội nhập nền văn hóa đặc sắc của dân tộc vào kho tàng văn hóa chung của nhân loại.

Bên cạnh những thành tựu trên, vẫn còn một số hạn chế cần khắc phục để đáp ứng được yêu cầu mới trong giai đoạn sắp tới. Cơ chế phối hợp giữa các cơ quan hữu quan về báo chí tuyên truyền có lúc, có nơi chưa được nhịp nhàng nên việc xử lý chưa linh hoạt và hiệu quả, nhất là đối với các vấn đề diễn biến nhanh, phức tạp, nhạy cảm. Nội dung thông tin đối ngoại còn chưa phong phú, thiếu hấp dẫn, sức thuyết phục chưa cao. Hình thức thông tin đối ngoại cần tăng cường ứng dụng các công nghệ mới. Cơ chế đầu tư kinh phí cho công tác thông tin đối ngoại còn nhiều vướng mắc, chưa đáp ứng được yêu cầu trong tình hình mới. Lực lượng thông tin đối ngoại còn thiếu và còn hạn chế về chuyên môn, ngoại ngữ.

Không ít thách thức

Trên cơ sở những kết quả đã đạt được, hoạt động thông tin đối ngoại của nước ta trong những năm tới đây có nhiều điều kiện để đẩy mạnh, tạo một sự chuyển biến mới. Điều này xuất phát từ một số thuận lợi căn bản:

- Sau gần 30 năm đổi mới, những thành tựu đạt được qua từng bước đổi mới và hội nhập quốc tế đã làm cho sức mạnh tổng hợp của Việt Nam tăng lên mạnh mẽ, được nhiều cá nhân và các tổ chức quốc tế đánh giá cao(1). Việt Nam được nhiều tổ chức kinh tế - tài chính, các công ty và tập đoàn lớn nhìn nhận là nơi đầu tư an toàn, hiệu quả.

- Đại hội lần thứ XI đã thông qua đường lối đối ngoại độc lập, tự chủ, hòa bình, hợp tác và phát triển; đa phương hóa, đa dạng hóa quan hệ, chủ động và tích cực hội nhập quốc tế; là bạn, đối tác tin cậy và thành viên có trách nhiệm trong cộng đồng quốc tế(2). Việt Nam có mối quan hệ ngoại giao với gần 180 quốc gia và quan hệ kinh tế thương mại, đầu tư với hơn 230 quốc gia và vùng lãnh thổ(3). Đa số các nước trên thế giới, đặc biệt là các nước lớn đều coi trọng thúc đẩy quan hệ với nước ta theo hướng sâu sắc và ngày càng chặt chẽ hơn. Đây là những tiền đề quan trọng cho công tác thông tin đối ngoại phát triển, môi trường và đối tượng được mở rộng hơn rất nhiều.

- Lực lượng tác nghiệp thông tin đối ngoại không ngừng được mở rộng với nhiều tuyến, nhiều phương tiện cả ở trung ương, địa phương. Đội ngũ những người làm công tác thông tin đối ngoại ngày nay hết sức hùng hậu, từ lực lượng báo chí cho đến các tổ chức, địa phương, doanh nghiệp. Đến cuối năm 2012, cả nước có 812 cơ quan báo chí in với 1.084 ấn phẩm(4). Đội ngũ phóng viên của các văn phòng đại diện các hãng thông tấn báo chí nước ngoài cũng như các nhà báo đến Việt Nam tác nghiệp đưa tin tình hình trong nước ra với thế giới. Nhiều nhà ngoại giao, nhà văn hóa, bạn bè của Việt Nam cũng đang góp phần quảng bá hình ảnh Việt Nam.

- Cộng đồng người Việt Nam ở nước ngoài là người nhận thông tin quảng bá, nhưng cũng là chủ thể, là đại sứ thông tin, văn hóa tiềm năng của Việt Nam ở nước sở tại. Thời gian qua, nhiều chủ trương, chính sách được ban hành, đặc biệt là việc cụ thể hóa Nghị quyết 36-NQ/TW của Bộ Chính trị khóa IX được đông đảo bà con kiều bào hoan nghênh, tạo nên bước chuyển biến quan trọng trong nhận thức, tình cảm của bà con về công cuộc xây dựng và phát triển đất nước, thu hút ngày càng nhiều cá nhân, doanh nghiệp Việt kiều hướng về Tổ quốc. Nhiều doanh nghiệp kiều bào hoạt động có hiệu quả trên các lĩnh vực khác nhau của nền kinh tế trong nước, góp phần thúc đẩy nền kinh tế Việt Nam hội nhập sâu hơn vào nền kinh tế khu vực và thế giới(5). Lượng kiều hối của kiều bào đã có bước tăng về quy mô qua các năm và đạt hơn 10 tỷ USD trong năm 2012(6).

- Sự phát triển mạnh mẽ, nhanh chóng của công nghệ thông tin tạo cơ hội tốt để Việt Nam nhanh chóng tiếp cận với công nghệ mới, các kỹ năng, các phương tiện thông tin, kỹ thuật truyền thông hiện đại, những kinh nghiệm tổ chức hoạt động, phương thức chuyển tải thông tin mới phong phú, đa dạng và hiệu quả. Hợp tác và giao lưu văn hóa, du lịch giữa nước ta với các nước được đẩy mạnh tạo thêm nhiều kênh thông tin đối ngoại, quảng bá hình ảnh Việt Nam.

Tuy nhiên, trong bối cảnh hội nhập hiện nay, các hoạt động thông tin đối ngoại gặp không ít khó khăn, thách thức:

Hiện nay, vẫn còn một số vướng mắc trong quá trình tổ chức quản lý, điều hành để phát huy được sức mạnh tổng hợp của cả hệ thống. Việc Thủ tướng Chính phủ ban hành Quy chế quản lý nhà nước về thông tin đối ngoại vào tháng 11-2010 được nhận định là sẽ góp phần khắc phục những bất cập trên, nhưng cần có thời gian và hơn nữa là phải tiếp tục hoàn thiện hệ thống văn bản pháp luật về quản lý, thì các hoạt động thông tin đối ngoại mới đạt được yêu cầu đặt ra.

Giao lưu quốc tế giữa các quốc gia hiện nay là một quá trình vừa hợp tác vừa đấu tranh, trong đó cuộc đấu tranh về tư tưởng, quan điểm và văn hóa ngày càng nổi lên, thậm chí là gay gắt. Một số nước có lợi thế vượt trội về kinh tế tìm cách áp đặt các quan điểm, tư tưởng, văn hóa cũng như lối sống lên các nước khác. Trong bối cảnh đó, công tác thông tin đối ngoại đứng trước những thách thức như phải giải quyết thỏa đáng mâu thuẫn giữa nhu cầu mở rộng, phát triển quan hệ đối ngoại, quảng bá hình ảnh quốc gia với việc bảo vệ lợi ích quốc gia, bản sắc văn hóa dân tộc.

Yêu cầu đối với thông tin ngày càng cao, cả về chất lượng, nội dung và hình thức thông tin. Thực tế này đặt ra đối với công tác thông tin đối ngoại phải luôn nâng cao tính chủ động, sáng tạo, tính linh hoạt, sự phong phú và sắc bén(7), nắm bắt, tiếp cận với những vấn đề mới để bảo đảm không bị tụt hậu, đồng thời vẫn giữ đúng định hướng.

Lợi dụng các phương tiện thông tin đại chúng, nhất là in-tơ-nét và các trang mạng xã hội, các hoạt động chống phá của các thế lực thù địch thể hiện rõ ngày càng tinh vi hơn. Hàng trăm trang web phản động được thành lập chủ yếu nhằm vào Việt Nam và cộng đồng người Việt trên thế giới, ra sức khai thác thông tin về mặt trái của đời sống kinh tế - xã hội nước ta, trong đó đặc biệt chú ý đến những thông tin về đời sống chính trị, tạo ra những dư luận tiêu cực về Việt Nam, làm xấu hình ảnh Việt Nam trên thế giới(8).

Tiếp tục quảng bá hình ảnh Việt Nam

Trước những thay đổi của tình hình thế giới và yêu cầu phát triển của đất nước, hoạt động thông tin đối ngoại thời gian tới cần tập trung thực hiện tốt một số vấn đề sau:

Thứ nhất, phục vụ đắc lực và hiệu quả cho việc triển khai chính sách đối ngoại rộng mở, đa phương hóa, đa dạng hóa các quan hệ quốc tế trên tinh thần Việt Nam là bạn, là đối tác tin cậy, là thành viên có trách nhiệm của các nước trong cộng đồng quốc tế, tham gia tích cực vào tiến trình hợp tác quốc tế và khu vực. Thông tin đối ngoại phải chủ động ứng phó với những tình huống phức tạp nảy sinh, xử lý thỏa đáng mối quan hệ giữa hợp tác và đấu tranh, xây dựng được sự đồng thuận trong nước và tranh thủ được sự ủng hộ của cộng đồng quốc tế, tạo môi trường hòa bình, ổn định cho phát triển, góp phần giữ vững độc lập, chủ quyền, toàn vẹn lãnh thổ của đất nước.

Thứ hai, tập trung xây dựng và tiếp tục quảng bá hình ảnh Việt Nam từ những thành tựu của gần 30 năm đổi mới và hội nhập thành công, trên nền tảng văn hóa, đậm đà bản sắc dân tộc, tinh thần độc lập tự chủ, ý chí quật cường vươn lên, sự hòa hiếu, thủy chung của con người Việt Nam. Các lực lượng tiến hành thông tin đối ngoại cần nâng cao tinh thần chủ động, bởi trong điều kiện hiện nay, đây là tiền đề quan trọng để đưa chất lượng hoạt động nâng lên một tầm cao mới. “Hữu xạ tự nhiên hương” là quan trọng, nhưng cần phải làm cho những thành tựu mà Việt Nam đạt được trong thời gian qua lan tỏa rộng rãi đến với dư luận thế giới.

Thứ ba, tích cực và chủ động tham gia cuộc đấu tranh chống các quan điểm sai trái, thù địch hiện nay. Sự chủ động góp phần chiếm lĩnh được “trận địa” thông tin trong cả hoạt động đối nội và đối ngoại, nhất là đối với những thông tin quan trọng, phức tạp, nhạy cảm. Cung cấp thông tin một cách kịp thời, thường xuyên, chính xác, đầy đủ là sự phản bác có hiệu quả nhất đối với những luận điệu xuyên tạc, chống phá và cũng là cơ sở quan trọng để đẩy mạnh thế “tấn công” trên lĩnh vực thông tin đối ngoại.

Thứ tư, theo mục tiêu, nội dung trong Quyết định số 368/QĐ-TTg ngày 28-02-2013 Phê duyệt Chương trình hành động của Chính phủ về thông tin đối ngoại giai đoạn 2013 - 2020 được Thủ tướng Chính phủ thông qua, cần chú trọng gắn kết chặt chẽ hoạt động thông tin đối ngoại với công tác về người Việt Nam ở nước ngoài. Nâng cao chất lượng các hoạt động thông tin, văn hóa đối ngoại; mở các chương trình, chiến dịch thông tin đối ngoại quan trọng nhân dịp các sự kiện lớn ở trong nước và quốc tế. Cung cấp thông tin văn hóa đầy đủ, kịp thời, đáp ứng các nhu cầu đời sống tinh thần của người Việt Nam ở nước ngoài. Tận dụng tối đa thế mạnh của các phương tiện truyền thông. Tiếp tục sửa đổi, bổ sung, hoàn thiện các quy định luật pháp, chế độ, chính sách; đồng thời cần giám sát việc thực thi pháp luật để tránh tình trạng “trên thoáng mà dưới chưa thông”(9). Củng cố, tổ chức và động viên, khuyến khích các hội đoàn người Việt Nam ở nước ngoài xác định quảng bá hình ảnh Việt Nam là nhiệm vụ lớn, thường xuyên và quan trọng, gắn với nhiệm vụ giữ gìn bản sắc văn hóa, truyền thống dân tộc, duy trì, truyền bá tiếng Việt và với các hoạt động cộng đồng khác. Chủ động tiếp cận, đối thoại với những đối tượng có thái độ thù địch trong cộng đồng.

Thứ năm, tổ chức lực lượng nòng cốt và chuyên nghiệp trong xây dựng nội dung và triển khai các hoạt động thông tin đối ngoại. Lực lượng này cần được thường xuyên trau dồi kiến thức, nâng cao trình độ lý luận, chuyên môn, bồi dưỡng nghiệp vụ, trước hết là được trang bị đầy đủ, vững chắc lý luận chủ nghĩa Mác - Lê-nin, tư tưởng Hồ Chí Minh, nắm vững đường lối, chính sách của Đảng và Nhà nước. Trong quá trình tác nghiệp, cá nhân và tổ chức phải chủ động thông tin, chịu trách nhiệm chính trị về nguồn tin, cách thông tin; thông tin khi đưa ra đòi hỏi phải trung thực, thông tin mang tính chất xây dựng, nói cái xấu để khắc phục, nêu cái tốt để khuyến khích phát triển; cách tiếp cận sự kiện, cách nêu vấn đề phải đứng trên lợi ích lâu dài của đất nước, dân tộc.

Trong giai đoạn hiện nay, vấn đề quảng bá, khuếch trương các giá trị của quốc gia sẽ là thước đo quan trọng trong việc khẳng định vị trí của quốc gia đó trong cộng đồng quốc tế. Thông tin đối ngoại trở thành một phương thức nhằm thực thi “sức mạnh mềm” vì những mục tiêu đối ngoại. Trong khi đó, một số nước tiếp tục chính sách tuyên truyền mang tính áp chế nhiều nước khác. Thông tin đối ngoại của nước ta sẽ phải đối diện với những vấn đề hết sức phức tạp, khó khăn, chỉ có thường xuyên đổi mới, tăng cường, mới có thể đáp ứng được những biến đổi nhanh chóng, đa dạng của tình hình trong khu vực và trên thế giới./.

------------------------------------

(1) UNDP (năm 2010): Tổng quan Báo cáo phát triển con người năm 2010; Đại học Harvard: Lựa chọn thành công - Bài học từ Đông Á và Đông Nam Á cho tương lai của Việt Nam, năm 2008

(2) Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XI, Nxb. Chính trị quốc gia, H, 2011, tr. 235 - 236

(3) Nguồn: Cổng thông tin điện tử Bộ Ngoại giao Việt Nam, http://www.mofa.gov.vn/

(4) Nguồn: Cục Báo chí, Bộ Thông tin và Truyền thông

(5) Ủy ban Nhà nước về người Việt Nam ở nước ngoài: Tài liệu phục vụ Hội nghị tổng kết 6 năm thực hiện Nghị quyết số 36-NQ/TW của Bộ Chính trị về công tác đối với người Việt Nam ở nước ngoài, H, 2010

(6) Nguồn: Vụ Quản lý ngoại hối, Ngân hàng Nhà nước

(7) Ban Chấp hành Trung ương Đảng: Chỉ thị số 26-CT/TW ngày 10-9-2008 của Ban Bí thư về tiếp tục đổi mới và tăng cường công tác thông tin đối ngoại trong tình hình mới

(8) Xem Nguyễn Chí Thảo: Đấu tranh chống các quan điểm sai trái, thù địch trên internet trong giai đoạn hiện nay, Tạp chí Lý luận chính trị, số tháng 11-2012, tr. 80

(9) http://www.quehuongonline.vn/VietNam/Home/Thoi-su/Chinh-tri/2013/02/4D9B6E63/