Chương mới trong câu chuyện dài nhiều tập về chương trình hạt nhân của I-ran

TCCSĐT - Ngày 21-1-2011, tại I-xtan-bun (Thổ Nhĩ Kỳ), bắt đầu các cuộc đàm phán mới về chương trình hạt nhân của I-ran với sự tham gia của đại diện “Nhóm 5+1”, gồm 5 thành viên Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc (Nga, Trung Quốc, Mỹ, Pháp, Anh) và Đức. Dư luận đánh giá, đây là chương mới trong “câu chuyện dài nhiều tập” về chương trình hạt nhân của I-ran, bởi không biết đến bao giờ mới hóa giải được vấn đề vô cùng phức tạp này trong nền chính trị đương đại của thế giới.

Trong hai ngày 21 và 22-1-2011, tại I-xtan-bun đã diễn các cuộc đàm phán gồm đại diện của “Nhóm 5+1” và đại diện của Cao ủy EU về đối ngoại, an ninh, bà Ca-trin Ét-tôn với người dẫn đầu đoàn I-ran là Thư ký Hội đồng tối cao về an ninh quốc gia, ông Xa-ít Gia-li-li. Câu hỏi là các cuộc đàm phán lần này nhằm vào việc xác định liệu I-ran có đang tìm cách chế tạo vũ khí hạt nhân không hay chỉ nhằm đáp ứng nhu cầu năng lượng vì mục đích hòa bình như Tê-hê-ran lâu nay vẫn khẳng định?!

Một động thái tích cực từ phía I-ran

Từ năm 2003, “Nhóm 5+1” cùng với Cơ quan năng lượng nguyên tử quốc tế (IAEA) đã đạt được tiến bộ là thuyết phục I-ran ngừng các hoạt động làm giàu u-ra-ni vì quá trình đó có thể đe dọa chế độ không phổ biến vũ khí hạt nhân.

Năm 2009, các cuộc đàm phán bị gián đoạn khi Hội đồng quản trị của IAEA lên án I-ran xây dựng nhà máy thứ hai làm giàu u-ra-ni và buộc Tê-hê-ran không được xây dựng thêm một cơ sở hạt nhân nào nữa. Mỹ và các nước phương Tây cáo buộc I-ran núp dưới chiêu bài chương trình hạt nhân vì mục đích hòa bình để chế tạo vũ khí. Trong khi đó, Tê-hê-ran một mực khẳng định chương trình hạt nhân của họ chỉ nhằm sản xuất điện phục vụ các nhu cầu dân sinh.

Tháng 6-2010, Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc thông qua nghị quyết cấm vận gay gắt nhất từ trước tới nay với hiện tượng chưa từng có là lần đầu tiên Mỹ nhận được sự đồng thuận của Nga và Trung Quốc nhằm buộc I-ran phải minh bạch hóa chương trình hạt nhân của họ. Đây là nghị quyết thứ 4 của Liên hợp quốc đối với I-ran do Tê-hê-ran không thực hiện các yêu cầu của IAEA và không chịu giải thích rõ những vấn đề liên quan tới mục đích quân sự của chương trình hạt nhân mà họ đang xúc tiến triển khai.

Cuộc đàm phán gần đây nhất về chương trình hạt nhân của I-ran giữa Tê-hê-ran và “Nhóm 5+1” được tiến hành vào ngày 7-12-2010 tại Giơ-ne-vơ (Thụy Sỹ) sau một năm gián đoạn. Rõ ràng, việc I-ran chấp nhận trở lại bàn đàm phán đã là một tín hiệu tích cực từ phía Tê-hê-ran. Tình hình quốc tế căng thẳng thời gian qua liên quan tới chương trình hạt nhân của I-ran và Nghị quyết cấm vận của Liên hợp quốc đối với Tê-hê-ran trong năm 2010 đã gây khó khăn đáng kể cho nền kinh tế nước này, buộc lãnh đạo I-ran phải thể hiện sự linh hoạt về chính trị và quay trở lại bàn đàm phán.

Trong điều kiện hiện nay, lãnh đạo nhà nước Hồi giáo I-ran nhận thấy tầm quan trọng đặc biệt của việc vừa tiếp tục thực hiện chương trình hạt nhân, vừa phải tiếp tục các cuộc đối thoại với cộng đồng quốc tế. Biểu hiện của sách lược mềm dẻo đó là ngày 15-1-2011 vừa qua, Tê-hê-ran đã có một động thái chưa từng có là mời các nhà ngoại giao nhiều nước tới thăm các cơ sở hạt nhân của I-ran trong hai ngày. Trong số các nhà ngoại giao tới thăm I-ran có lãnh đạo ba nước thuộc Tổ chức không liên kết là Ai-cập, Cu-ba, I-rắc; các nước thuộc “Nhóm 77” các nước đang phát triển (G77); Liên đoàn các nước A-rập; đại sứ của Vê-nê-du-ê-la và Xy-ri. Đại diện của các nước trong “Nhóm 5+1” đối thoại với I-ran tỏ ra không mấy mặn mà với lời mời của Tê-hê-ran nên đã không có mặt trong đoàn ngoại giao này. Mặc dù vậy, Tê-hê-ran vẫn tích cực có các cuộc tiếp xúc với đại diện nhóm 6 nước, đặc biệt là với Mát-xcơ-va, trước khi diễn ra các cuộc đàm phán ở I-xtan-bun ngày 21-1-2011.

Trước khi diễn ra hội nghị tại I-xtan-bun, Tổng thống Nga Đ.Mét-vê-đép và Tổng thống I-ran Ma-hơ-mút A-ma-di-nê-dát đã có cuộc điện đàm để thảo luận về quan hệ giữa Nga với I-ran và khẳng định hai bên sẽ tiếp tục hợp tác trên nhiều lĩnh vực vì lợi ích song phương. Trước đó, đại diện thường trực của I-ran tại IAEA, ông A-li Ác-ga, đã tới Mát-xcơ-va và hội đàm với Thứ trưởng Ngoại giao Nga Xéc-gây Xôn-ta-ni-e. Với các động thái ngoại giao tích cực đó, Tê-hê-ran hy vọng sẽ đạt đựơc tiến bộ trong các cuộc đàm phán ở I-xtan-bun.

Chưa có tiến bộ đột phá

Liên quan tới các cuộc đàm phán tại I-xtan-bun trong hai ngày 21 và 22-1-2011, Bộ trưởng Ngoại giao Nga Xéc-gây La-vrốp tuyên bố rằng, tại Thổ Nhĩ Kỳ lần này, chương trình hạt nhân của I-ran và các vấn đề liên quan còn tồn đọng phải là trọng tâm đàm phán. Một khi Tê-hê-ran đã tỏ rõ thiện chí hợp tác với IAEA, thì các bên không chỉ cần đàm phán về chương trình hạt nhân của I-ran, mà cần bàn đến các vấn đề khác như dỡ bỏ lệnh cấm vận đối với I-ran, hợp tác kinh tế và nhiều vấn đề khu vực.

Không một chuyên gia phân tích chính trị quốc tế nào, cũng như chính các bên tham gia đối thoại hy vọng cuộc gặp tại I-xtan-bun lần này đem lại kết quả mang tính đột phá. Điều mà các bên có thể mong đợi là phía I-ran “sẽ tiến hành đàm phán với tinh thần xây dựng” như lời tuyên bố của quyền Bộ trưởng Ngoại giao I-ran A-li Ác-ba Xa-lê-khi. Hai ngày đàm phán đã thể hiện điều đó. Bộ trưởng Bộ Ngoại giao Nga Xéc-gây La-vrốp cũng không hy vọng có tiến bộ đột phá. Theo ông, kết quả thực tế có thể đạt được lần này là các bên thống nhất được một chương trình đối thoại tiếp theo trong thời gian tới trên tinh thần xây dựng và đạt được điều đó đã là một tiến bộ đáng ghi nhận trong bối cảnh I-ran và cộng đồng quốc tế thời gian qua đã ở vào trạng thái “đóng băng” đáng lo ngại.

Người phát ngôn Bộ Ngoại giao Mỹ, ông Phi-líp Crâu-li, tuyên bố hôm 20-1-2011 rằng, Oa-sinh-tơn muốn nhìn thấy một tiến trình có ý nghĩa và thiết thực trong việc giải quyết chương trình hạt nhân nghi vấn của I-ran. Bộ Ngoại giao Mỹ không hy vọng các cuộc đàm phán ở I-xtan-bun sẽ tạo ra đột phá lớn nhưng sẵn sàng thảo luận về một đề xuất có sửa đổi xung quanh việc trao đổi nhiên liệu hạt nhân cho I-ran.

Trong khi đó, ông A-li Át-ha Xôn-tây-nơ (Ali Asghar Soltanieh), đại diện của I-ran tại IAEA, tuyên bố trong chuyến thăm Nga ngày 20-1-2011 rằng, I-ran sẽ tiếp tục và hoàn toàn có thể làm giàu u-ra-ni ngay cả khi các cơ sở hạt nhân của nước này bị tiến công quân sự. Theo ông A-li Át-ha Xôn-tây-nơ, I-ran đang đối mặt với mối đe dọa rất nghiêm trọng và vì thế họ phải có biện pháp để bảo vệ các cơ sở hạt nhân của mình. Theo những nguồn tin mới nhất thì I-ran đã ra tuyên bố cáo buộc Mỹ đang thực hiện âm mưu sử dụng vi-rút máy tính mang tên “Stuxnet” để tiến công phá hoại các cơ sở làm giàu u-ra-ni của I-ran, trước mắt là phá hoại tiến trình khởi động nhà máy điện hạt nhân tại Bu-se-ra do Nga giúp xây dựng.

Xem ra, các cuộc đàm phán về chương trình hạt nhân của I-ran sẽ còn kéo dài. Vấn đề đặt ra hiện nay là sẽ kéo dài trong bao lâu, hay sẽ giống như câu chuyện “Nghìn lẻ một đêm” nổi tiếng trong xứ sở Ba-tư đầy bí ẩn này./.