Bảo vệ môi trường biển, bảo tồn tài nguyên thiên nhiên - nền tảng cho phát triển kinh tế biển bền vững ở tỉnh Quảng Ninh

Bảo vệ môi trường biển là nhiệm vụ cấp bách

Trong mọi giai đoạn, Tỉnh ủy Quảng Ninh luôn quán triệt chủ trương “không đánh đổi môi trường lấy tăng trưởng kinh tế”. Quảng Ninh đã ban hành nhiều văn bản chỉ đạo về công tác bảo vệ môi trường biển và hải đảo, như: Nghị quyết số 12-NQ/TU, ngày 12-3-2018, “Về bảo vệ môi trường tỉnh Quảng Ninh giai đoạn 2018 - 2022”; Chương trình hành động số 68/CTr-UBND, ngày 12-4-2018, của Ủy ban nhân dân tỉnh, “Thực hiện Nghị quyết số 12-NQ/TU, ngày 12-3-2018 của Ban chấp hành Đảng bộ tỉnh “Về bảo vệ môi trường tỉnh Quảng Ninh giai đoạn 2018 - 2022””; Nghị quyết số 10-NQ/TU, ngày 26-9-2022, “Về tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với quản lý tài nguyên, bảo vệ môi trường, phòng tránh và giảm nhẹ thiên tai, ứng phó với biến đổi khí hậu, bảo đảm an ninh nguồn nước giai đoạn 2022 - 2030”...  Trong đó, Nghị quyết số 10-NQ/TU thể hiện chủ trương, quyết sách mạnh mẽ của tỉnh trong giai đoạn mới, trên cơ sở kế tiếp các đề án, quy hoạch bảo vệ môi trường trước đây cũng như định hình cho giai đoạn 2022 - 2030, đáp ứng các tiêu chí phát triển môi trường biển bền vững.

Ủy ban nhân dân tỉnh đã ban hành Quyết định số 3739/QĐ-UBND, ngày 5-9-2019, “Về việc phê duyệt đề cương xây dựng quy chuẩn kỹ thuật địa phương về sử dụng làm phao nổi trong nuôi trồng thủy sản lợ, mặn tại Quảng Ninh”, qua đó, các địa phương tích cực giám sát tàu du lịch và đơn vị kinh doanh dịch vụ trong việc không sử dụng và bán sản phẩm từ nhựa sử dụng một lần cho khách du lịch; yêu cầu các tàu du lịch có các giải pháp bảo vệ môi trường như thu gom nước thải, rác thải sinh hoạt từ tàu du lịch hoạt động trên vịnh...

Bên cạnh đó, Quảng Ninh đẩy mạnh tuyên truyền phổ biến, giáo dục pháp luật nhằm nâng cao nhận thức cho người dân chung tay bảo vệ môi trường nói chung, bảo vệ môi trường biển, hải đảo nói riêng; phát động hưởng ứng các sự kiện, ngày lễ quan trọng về môi trường, như Ngày Môi trường thế giới, Chiến dịch làm cho thế giới sạch hơn, Tháng hành động về môi trường…; xây dựng, nhân rộng các mô hình bảo vệ môi trường. Đồng thời, Tỉnh ủy Quảng Ninh chỉ đạo các cơ quan, đơn vị, địa phương tập trung triển khai các dự án cải tạo, phục hồi và trồng mới rừng ngập mặn ven biển; quản lý, giám sát việc tái sử dụng, tái chế, xử lý và giảm thiểu chất thải nhựa ở nhiều khu vực; phối hợp cùng Tổ chức Bảo tồn thiên nhiên thế giới triển khai các hoạt động giám sát rác thải nhựa bãi biển và rác thải nhựa san hô để thu thập dữ liệu về sự biến động rác thải nhựa biển… Tại các điểm có hệ thống quản lý nước thải tập trung, tỉnh triển khai lắp đặt hệ thống quan trắc nước thải tự động, liên tục và truyền số liệu trực tiếp về Sở Nông nghiệp và Môi trường tỉnh.

Các doanh nghiệp ở Quảng Ninh cơ bản đã chủ động bố trí kinh phí đầu tư các hạng mục giám sát quan trắc tự động; thu gom, xử lý chất thải, cải tạo, phục hồi môi trường; chủ động sắm trang thiết bị, đổi mới công nghệ sản xuất thân thiện vớ môi trường... Công tác xã hội hóa lĩnh vực môi trường được thúc đẩy, nhiều mô hình cộng đồng chung tay bảo vệ môi trường được phát triển. Trong thời gian qua, tỉnh Quảng Ninh tiếp tục xúc tiến thành công các nguồn vốn hợp tác quốc tế về bảo vệ môi trường; trong đó, Nhật Bản là đối tác cung cấp ODA nhiều nhất thông qua việc tài trợ, hỗ trợ thực hiện các dự án. Nhờ có các nguồn lực trên, tỉnh Quảng Ninh đã giải quyết một số vấn đề môi trường đáp ứng nhu cầu về phát triển kinh tế - xã hội bền vững của tỉnh.

Kết quả những năm gần đây cho thấy, Chỉ số Quản trị môi trường của tỉnh Quảng Ninh luôn trong top đầu của cả nước. Đây là một trong 8 chỉ số góp phần giúp Quảng Ninh trong 3 năm (năm 2020, 2022, 2024) dẫn đầu bảng xếp hạng Chỉ số Hiệu quả quản trị và Hành chính công cấp tỉnh (PAPI) cao nhất toàn quốc.

Để nâng cao hiệu quả quản lý phòng ngừa, ứng phó, khắc phục sự cố tràn dầu, hóa chất độc trên biển, Quảng Ninh đã kiện toàn Ban Chỉ đạo phòng, chống thiên tai, tìm kiếm cứu nạn và phòng thủ dân sự tỉnh; trong đó, giao Sở Nông nghiệp và Môi trường phụ trách công tác ứng phó sự cố môi trường (bao gồm cả ứng phó sự cố tràn dầu). Trên cơ sở quy định pháp luật, Sở Nông nghiệp và Môi trường ban hành văn bản hướng dẫn và đôn đốc các cơ quan, đơn vị, cá nhân có hoạt động về khai thác, vận chuyển, chuyển tải, sử dụng dầu; các cơ sở kinh doanh xăng dầu, các tàu chở dầu lập kế hoạch ứng phó sự cố tràn dầu theo quy định. Hầu hết các đơn vị có hoạt động xăng dầu trên địa bàn đã có ý thức quan tâm, chú trọng đào tạo tập huấn cho cán bộ, nhân viên các kỹ năng ứng phó với sự cố tràn dầu. Năm 2021 trên địa bàn tỉnh xảy ra 1 sự cố tràn dầu, song đã được các đơn vị liên quan tiến hành ứng phó kịp thời, xử lý, khắc phục triệt để, không ảnh hưởng đến môi trường khu vực.

Quảng Ninh còn tăng cường giải pháp hạn chế ô nhiễm từ các hoạt động sản xuất, kinh doanh, đánh bắt, nuôi trồng, vận tải trên biển. Theo đó, tỉnh đã hoàn thành xây dựng, lồng ghép các phương án bảo vệ môi trường, đa dạng sinh học vào Quy hoạch tỉnh Quảng Ninh thời kỳ 2021 - 2030, tầm nhìn đến năm 2050. Công tác quản lý, bảo vệ môi trường Vịnh Hạ Long tiếp tục được quan tâm, tăng cường. Với những chủ trương xuyên suốt trong bảo vệ môi trường, đến nay Quảng Ninh đã có môi trường và vùng biển trong sạch hơn. Tỷ lệ chuyển đổi từ phao xốp sang phao nhựa theo quy chuẩn đối với cơ sở nuôi biển được quy hoạch trên địa bàn đạt 100%. Nhiều doanh nghiệp, hộ kinh doanh tàu du lịch; dịch vụ thuyền kayak, đò chèo tay và doanh nghiệp, hộ nuôi trồng thủy sản ký cam kết không sử dụng sản phẩm từ nhựa dùng một lần trong các hoạt động dịch vụ du lịch trên Vịnh Hạ Long; 100% số tàu du lịch lắp đặt thiết bị phân ly dầu - nước. Bên cạnh đó, tại các điểm tham quan trên Vịnh Hạ Long đã tổ chức thu gom, xử lý rác thải tại các luồng, tuyến, khu vực dịch vụ, chân đảo, bãi cát. Ngoài ra, tỉnh còn duy trì công tác giám sát chất lượng môi trường biển; tăng cường quản lý hoạt động các trạm quan trắc môi trường tự động để giám sát các nguồn phát thải, kịp thời cảnh báo hiện tượng ô nhiễm môi trường biển tại các địa phương, doanh nghiệp.

Nhiều hoạt động thiết thực với sự tham gia của cộng đồng được tổ chức, như Chiến dịch ra quân làm vệ sinh môi trường biển, thu gom, xử lý rác thải dọc các bờ biển, bãi tắm ven biển; triển khai Đề án “Hạn chế việc sử dụng túi nilon trên địa bàn huyện Cô Tô giai đoạn 2017 - 2020”... Đặc biệt, Chiến dịch “Hãy làm sạch biển” do Tỉnh đoàn và Bộ Chỉ huy Bộ đội Biên phòng tỉnh phối hợp phát động từ đầu năm 2018, đến nay đã trở thành hoạt động thường xuyên, duy trì đều đặn tại các địa phương vùng ven biển trong tỉnh.

Hiện nay, môi trường biển ở Quảng Ninh được cải thiện rõ rệt, tỷ lệ rừng ngập mặn sinh trưởng tốt, những đàn cò, đàn chim trời trở về cư ngụ ở vùng đất, vùng nước tự nhiên có hệ sinh thái phù hợp trên địa bàn; những đàn cá heo, cá voi, rùa biển quý hiếm xuất hiện liên tục trên vùng biển Quảng Ninh. Đây thực sự là những tín hiệu tốt về môi trường, đặc biệt là môi trường biển.

Bảo tồn, phát triển bền vững đa dạng sinh học

Với quyết tâm bảo vệ nguồn lợi thủy sản, chống đánh bắt tận diệt, góp phần tái tạo các loài thủy sản tự nhiên, Ban Thường vụ Tỉnh ủy Quảng Ninh ban hành Chỉ thị số 18-CT/TU, ngày 1-9-2017, “Về tăng cường công tác quản lý khai thác, bảo vệ và phát triển nguồn lợi thủy sản trên địa bàn tỉnh Quảng Ninh”. Đồng thời, Quảng Ninh ban Quy hoạch bảo tồn đa dạng sinh học tỉnh Quảng Ninh đến năm 2020, tầm nhìn đến năm 2030, nhằm bảo tồn các hệ sinh thái tự nhiên quan trọng, các loài và nguồn gen nguy cấp, quý hiếm. Thực hiện chủ trương đó, các địa phương, sở, ban, ngành liên quan, đặc biệt là Bộ đội Biên phòng tỉnh đã triển khai nhiều giải pháp quyết liệt, tăng cường kiểm tra, xử lý nghiêm tình trạng tàu sử dụng nghề, ngư cụ cấm, tận diệt trong khai thác thủy sản. Kết quả đã kiểm tra, phát hiện và xử phạt hàng nghìn vụ vi phạm trong khai thác, bảo vệ nguồn lợi thủy sản. Tỉnh cũng đã triển khai Dự án điều tra, đánh giá, xác định ranh giới các khu bảo vệ sá sùng trên địa bàn tỉnh và điều tra nguồn lợi thủy sản; Dự án tạo dựng bãi rạn nhân tạo vùng biển đảo Cô Tô nhằm bảo vệ, tái tạo và phát triển nguồn lợi thủy sản. Mặt khác, tỉnh chú trọng hoạt động bảo tồn và phát huy giá trị của Di sản thiên nhiên thế giới Vịnh Hạ Long; tổ chức các nhiệm vụ bảo tồn đa dạng sinh học…

Quảng Ninh triển khai Kế hoạch quản lý Di sản thiên nhiên thế giới Vịnh Hạ Long giai đoạn 2020 - 2025, tầm nhìn đến năm 2040; tập trung rà soát, đánh giá việc thực hiện Quy hoạch bảo tồn và phát huy giá trị Di sản Vịnh Hạ Long đến năm 2025; phối hợp với Tổ chức bảo tồn thiên nhiên quốc tế - IUCN để triển khai các chương trình giám sát một số loài trên cạn tại ở Vịnh Hạ Long; tập huấn giám sát đa dạng sinh học; ban hành phương án bảo tồn và phát triển nguồn gen một số loài thủy sản nguy cấp, quý, hiếm, các loài có giá trị kinh tế cao trong vùng đất ngập nước của Vườn quốc gia Bái Tử Long; bảo tồn, phục hồi và phát huy giá trị đa dạng sinh học phục vụ phát triển nghiên cứu khoa học, giáo dục, du lịch phù hợp với các quy hoạch phát triển kinh tế - xã hội, an ninh - quốc phòng; tăng cường vai trò của cộng đồng trong quản lý khai thác và sử dụng tài nguyên thiên nhiên khu vực biển Cô Tô, đảo Trần theo Quyết định số 1614/QĐ-UBND, ngày 19-5-2020 của Ủy ban nhân dân tỉnh. Tỉnh cũng thực hiện khoanh vùng các khu bảo vệ nguồn lợi thủy sản quý hiếm, đặc thù có giá trị kinh tế và dinh dưỡng cao. Theo đó, Quảng Ninh đã thực hiện khoanh vùng khu vực bảo vệ nguồn lợi sá sùng và giao quyền quản lý cho tổ chức cộng đồng khai thác và bảo vệ nguồn lợi sá sùng với tổng diện tích hàng nghìn ha, khoanh vùng các khu vực bảo vệ nguồn lợi ngán, rươi…; thả hàng chục nghìn con giống tôm, cua, cá về môi trường tự nhiên nhằm bổ sung tái tạo nguồn lợi thủy sản.

Quảng Ninh thành lập Khu rừng đặc dụng bảo vệ cảnh quan Vịnh Hạ Long, nhằm bảo vệ rừng ngập mặn, đa dạng sinh học biển; thực hiện điều tra, quy hoạch, lập hồ sơ đề nghị công nhận khu bảo tồn đất ngập nước có tầm quan trọng quốc tế (RAMSAR) cho khu đất ngập nước Đồng Rui; thực hiện xong việc Quy hoạch chi tiết khu bảo tồn biển Cô Tô, đảo Trần…; trồng mới và trồng bổ sung được hàng trăm héc ta rừng ngập mặn, trở thành một trong những địa phương có diện tích trồng rừng ngập mặn lớn nhất khu vực phía Bắc.

Quảng Ninh thực hiện bảo vệ môi trường, tài nguyên thiên nhiên song song với chủ động ứng phó với biến đổi khí hậu, nước biển dâng và phòng, chống thiên tai. Tỉnh đã xây dựng Đề án bảo vệ môi trường, sử dụng hiệu quả tài nguyên thiên nhiên, phòng tránh và giảm nhẹ thiên tai, ứng phó với biến đổi khí hậu giai đoạn 2021 - 2025, định hướng đến năm 2030; phát triển mạng lưới quan trắc khí tượng thủy văn chuyên dùng; nâng cao năng lực, cảnh báo, dự báo sớm thiên tai, lũ lụt, sạt lở, ưu tiên trước hết cho lưu vực sông; tăng cường triển khai các hoạt động kiểm kê và giải pháp giảm nhẹ khí nhà kính; xây dựng và cập nhật kế hoạch hành động ứng phó với biến đổi khí hậu tỉnh Quảng Ninh giai đoạn 2021 - 2030 được Ủy ban nhân dân tỉnh phê duyệt tại Quyết định số 5535/QĐ-UBND, ngày 30-12-2019; ban hành và triển khai phương án thực hiện kế hoạch hành động quốc gia về phòng ngừa, phát hiện và chuẩn bị ứng phó nguy cơ, sự cố hóa, sinh học, bức xạ hạt nhân trên Vịnh Hạ Long giai đoạn 2020 - 2025 và Phương án phòng, chống thiên tai, cháy nổ, cứu hộ, cứu nạn, đảm bảo an toàn vệ sinh lao động và ứng phó sự cố tràn dầu trên Vịnh Hạ Long; lập kế hoạch ứng phó sự cố tràn dầu tỉnh Quảng Ninh giai đoạn năm 2021 - 2025 trình Ủy ban quốc gia phòng, chống thiên tai và tìm kiếm cứu nạn phê duyệt tại Quyết định số 524/QĐ-UB, ngày 30-11-2021; tổ chức trực ban 24/24h, kêu gọi các tàu cá của tỉnh về tránh, trú bão, hướng dẫn neo đậu… khi có bão và áp thấp nhiệt đới xảy ra. Triển khai nâng cấp và cải tạo hệ thống đê biển, tập trung xây dựng, nâng cấp các đoạn đê xung yếu để bảo vệ tính mạng và tài sản của nhân dân trước thách thức về nguy cơ của nước biển dâng cao do biến đổi khí hậu.

Một số giải pháp bảo vệ môi trường, tài nguyên thiên nhiên ở Quảng Ninh trong thời gian tới

Thứ nhất, tăng cường công tác tuyên truyền, giáo dục, nâng cao nhận thức xã hội, nhất là cho người dân và doanh nghiệp về tác hại nghiêm trọng do ô nhiễm môi trường biển cũng như trách nhiệm của mỗi người dân trong việc bảo vệ môi trường biển, các quy định về bảo vệ môi trường biển. Thống nhất nhận thức, coi nhiệm vụ bảo vệ môi trường biển là hành động tự giác, thường xuyên trong nếp sống văn hóa của mỗi người, gắn kết chặt chẽ an ninh môi trường với các hoạt động kinh tế - xã hội.

Thứ hai, thúc đẩy chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo yêu cầu phát triển xanh, thân thiện với môi trường. Khuyến khích ứng dụng khoa học, công nghệ hiện đại trong sản xuất, kinh doanh nhằm tiết kiệm nhiên liệu, giảm phát thải ô nhiễm môi trường; xử lý rác thải, nước thải, khí thải gây ô nhiễm; có chiến lược quy hoạch, phát triển ngành du lịch biển phù hợp để giảm tác động tiêu cực đến môi trường.

Thứ ba, các hoạt động khai thái tài nguyên biển cần được quản lý sát sao; ban hành các quy định về khai thái biển bền vững, từ đó xử lý nghiêm những trường hợp vi phạm, khai thác quá mức. Quy hoạch vấn đề khai thác cần có kế hoạch hợp lý và khoa học, đặt vấn đề bảo vệ đa dạng sinh học và hệ sinh thái biển lên hàng đầu. 

Thứ tư, hợp tác quốc tế đóng vai trò then chốt trong việc bảo vệ môi trường và tài nguyên biển. Với mục tiêu nâng cao hiệu quả hợp tác quốc tế về vấn đề này, cần thay đổi tư duy từ thụ động tiếp nhận viện trợ sang chủ động tham gia, chia sẻ trách nhiệm và quyền lợi.

Thứ năm, xây dựng các khu bảo tồn biển được coi là phương thức hiệu quả nhất để bảo vệ môi trường sinh thái biển. Tuy nhiên, cùng với việc xây dựng các khu bảo tồn, cần phải thực hiện tốt công tác bảo vệ sự đa dạng sinh học và giải quyết triệt để các nguyên nhân gây ô nhiễm môi trường biển từ đất liền./.