Sự phân tích, đánh giá dự báo - những kết quả đạt được

Lý thuyết về cơ hội và thách thức, thời cơ và nguy cơ là cơ sở lý luận về dự báo “cơ hội, thời cơ”, cảnh báo “nguy cơ, thách thức” đối với sự chuyển biến của các sự vật, hiện tượng theo quan điểm duy vật biện chứng Mác - Lê-nin. Lý thuyết này đặt các sự vật, hiện tượng trong trạng thái chuyển động không ngừng theo quy luật khách quan; đồng thời, xem xét sự vận động theo quy luật thống nhất và đấu tranh giữa các mặt đối lập; sự chuyển hóa theo quy luật lượng chất… Ở Việt Nam, Lý thuyết được vận dụng cho nghiên cứu đánh giá tình hình và dự báo xu hướng đối với công cuộc đấu tranh giành độc lập thống nhất đất nước trong lịch sử và sự phát triển kinh tế, chính trị, văn hóa, xã hội, quốc phòng - an ninh, đối ngoại của nước ta hiện nay càng có ý nghĩa lý luận, thực tiễn sâu sắc.

Trong lịch sử nước ta từ khi Đảng Cộng sản Việt Nam ra đời năm 1930 đến nay, công tác đánh giá, phân tích, dự báo nắm bắt thời cơ, tranh thủ cơ hội, đẩy lùi nguy cơ, giảm thiểu thách thức đã lập nên nhiều chiến công vĩ đại, như Cách mạng Tháng Tám năm 1945, chiến dịch Điện Biên Phủ năm 1954 và Chiến dịch Hồ Chí Minh lịch sử năm 1975 đều dựa trên cơ sở phân tích, đánh giá, dự báo chính xác “thời cơ, cơ hội”, cảnh báo “nguy cơ, thách thức” của tình hình khách quan và chủ quan, mối liên hệ trong nước, quốc tế.

Hiện nay, công tác nghiên cứu dự báo được Đảng ta đánh giá, tổng kết là một trong năm bài học kinh nghiệm. Việc tận dụng mọi cơ hội, thời cơ, thuận lợi, tranh thủ mọi mặt để chuyển hóa “nguy cơ, thách thức” thành tiềm lực, thế mạnh của đất nước càng có ý nghĩa thực tiễn hơn nữa, nhằm khơi dậy khát vọng phát triển đất nước, phát huy ý chí, sức mạnh đại đoàn kết toàn dân tộc với sức mạnh thời đại không ngừng đưa đất nước phát triển. Sự thành công qua 35 năm đổi mới đất nước, vị thế của Việt Nam đã có sự thay đổi rõ rệt trên trường quốc tế. Đất nước ta đã nắm bắt thuận lợi, thời cơ, vượt qua khó khăn, thách thức, nhất là thiên tai, dịch bệnh như đại dịch COVID-19 hiện nay.

Việc vận dụng lý thuyết về cơ hội và thách thức, thời cơ và nguy cơ đối với nghiên cứu đánh giá tình hình và dự báo xu hướng trên cơ sở kiên định và vận dụng, phát triển chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh; kiên định mục tiêu độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội; kiên định đường lối đổi mới của Đảng; kiên định các nguyên tắc xây dựng Đảng để xây dựng và bảo vệ vững chắc Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước trong tình hình mới. Do đó, việc tận dụng mọi thời cơ chuyển “nguy cơ, thách thức” thành “lợi thế, thời cơ” để ổn định phát triển kinh tế - xã hội, bảo đảm quốc phòng - an ninh.

Những tồn tại, hạn chế trong công tác dự báo

Tuy nhiên, công tác dự báo có lúc, có vấn đề, nội dung còn hạn chế, ảnh hưởng đến sự lãnh đạo, chỉ đạo kịp thời của Đảng, Nhà nước. Đảng ta đã chỉ rõ: “Công tác nắm tình hình, dự báo chiến lược về quốc phòng, an ninh có lúc chưa thật chủ động; tội phạm và tệ nạn xã hội còn diễn biến phức tạp; an ninh trên một số địa bàn chưa thật vững chắc, nhất là an ninh mạng, an ninh trong đầu tư nước ngoài^”(1). Công tác dự báo của ta thời gian qua đã tốt, song cũng bộc lộ không ít bất cập, hạn chế, như chưa dự báo chính xác tình trạng hạn hán, xâm nhập mặn năm 2016 ở đồng bằng sông Cửu Long và dịch bệnh COVID-19 vừa qua… đã tác động nghiêm trọng đến sự phát triển kinh tế, xã hội của đất nước. Đội ngũ cán bộ làm công tác dự báo chưa được bồi dưỡng thường xuyên, nâng cao trình độ chuyên môn nghiệp vụ, nhất là ở đơn vị cấp tỉnh nên chất lượng dự báo còn hạn chế.

Các giải pháp đặt ra cho nghiên cứu dự báo trong thời gian tới

Để việc áp dụng lý thuyết về cơ hội và thách thức, thời cơ và nguy cơ - những vấn đề đặt ra cho nghiên cứu dự báo đáp ứng yêu cầu lãnh đạo, quản lý của các cơ quan Đảng, Nhà nước, cần thực hiện một số giải pháp sau:

Một là, đổi mới công tác nghiên cứu dự báo về “cơ hội và thách thức, thời cơ và nguy cơ” mang tính khoa học, khách quan, chính xác, có tầm nhìn là cơ sở vững chắc đối với hoạch định các quyết sách chính trị đúng đắn. Những tác động của tình hình thế giới đến nước ta ngày một khó lường, tích cực và tiêu cực đan xen ảnh hưởng trực tiếp đến phát triển kinh tế - xã hội, giữ vững quốc phòng - an ninh nên lý thuyết về cơ hội và thách thức, thời cơ và nguy cơ đối với nghiên cứu đánh giá tình hình và dự báo xu hướng giữ vai trò rất quan trọng trong giai đoạn hiện nay.

Hai là, nâng cao chất lượng đội ngũ cán bộ làm công tác nghiên cứu dự báo ở Trung ương và cấp tỉnh là nhiệm vụ cấp thiết hiện nay. Trong bối cảnh hội nhập quốc tế, cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư và sự ảnh hưởng của an ninh phi truyền thống (dịch bệnh COVID-19, tranh chấp thương mại, biến đổi khí hậu, tội phạm công nghệ cao…) nên công tác nghiên cứu dự báo có ý nghĩa thiết thực hơn đối với sự linh hoạt, nhạy bén, kịp thời điều chỉnh đường lối, chủ trương của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước trong giai đoạn mới.

Ba là, tăng cường hợp tác quốc tế trong lĩnh vực thông tin, dự báo. Nắm bắt kịp thời các vấn đề mang tính vĩ mô toàn cầu và khu vực từ sớm, từ xa để tham mưu, dự báo nhanh nhạy, chính xác cho Đảng, Nhà nước nhằm chủ động, kịp thời ban hành các chủ trương, chính sách phù hợp, phát huy lợi thế nội lực, đẩy lùi nguy cơ, thách thức. Do đó, công tác nghiên cứu dự báo trở thành vấn đề cốt lõi, sâu sát, thường xuyên đáp ứng yêu cầu quản lý, điều hành đất nước thời kỳ kỷ nguyên số, xây dựng Chính phủ điện tử, hướng tới Chính phủ số, xã hội số và nền kinh tế số để tạo ra những nền móng vững chắc cho việc chuyển đổi số toàn diện trong giai đoạn 2021-2030 theo tinh thần Nghị quyết số 52-NQ/TW, ngày 27-9-2019 của Bộ Chính trị về một số chủ trương, chính sách chủ động tham gia cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư; đồng thời “chủ động nghiên cứu, nắm bắt dự báo đúng tình hình, không để bị động bất ngờ^”(10).

Bốn là, đối với các cơ quan Đảng, Nhà nước ở Trung ương, lý thuyết về cơ hội và thách thức, thời cơ và nguy cơ - vận dụng cho nghiên cứu phân tích, đánh giá, dự báo xu hướng có ý nghĩa chiến lược mang tầm vĩ mô quốc gia. Trong thời gian qua, đại dịch COVID-19 là phép thử của thực tiễn sát thực công tác dự báo đối với sự điều chỉnh công tác lãnh đạo của Đảng, điều hành của Chính phủ và các cơ quan Nhà nước. Trên cơ sở các vấn đề mang tính vĩ mô toàn cầu, khu vực như chiến tranh thương mại giữa các cường quốc, an ninh truyền thống, nhất là an ninh phi truyền thống như chiến tranh trên không gian mạng, dịch bệnh nguy hiểm, biến đổi khí hậu… các cơ quan nghiên cứu dự báo Trung ương, các bộ, ban ngành cần có sự phân tích, đánh giá, đề xuất kịp thời hơn nữa những giải pháp tối ưu tận dụng “lợi thế, thời cơ, cơ hội” của nội lực, giảm sự tác động tiêu cực của “nguy cơ, thách thức” từ bên ngoài nhằm tăng cường sức đề kháng, chống chịu các tác động từ tình hình thế giới đến nước ta, trở thành chỗ dựa vững chắc cho địa phương cấp tỉnh chủ động thích ứng trong tình hình mới đáp ứng yêu cầu hội nhập khu vực và thế giới.

Năm là, đối với các cơ quan Đảng, Nhà nước ở cấp tỉnh cần chủ động, kịp thời tổ chức thực hiện nghiêm túc sự lãnh đạo của Đảng, quản lý của Nhà nước để sớm đưa các quan điểm, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật Nhà nước đi vào cuộc sống. Các địa phương cấp tỉnh là đơn vị hành chính trung gian của Trung ương nên giữ vai trò cực kỳ quan trọng trong thực hiện các chính sách của Đảng, Nhà nước bảo đảm thực hiện đạt kết quả tốt. Do đó, ngoài việc thực hiện các dự báo, phân tích, đánh giá những lợi thế, điều kiện thuận lợi khách quan, chủ quan cũng như nguy cơ, thách thức ở tầm vĩ mô đất nước, thì các đơn vị cấp tỉnh cần quan tâm hơn nữa tầm quan trọng của nghiên cứu dự báo ở địa phương, để kịp thời, chủ động, sáng tạo, sâu sát đưa quan điểm, chủ trương của Đảng sát thực tế, phát huy lợi thế cạnh tranh của địa phương theo phương châm “thiên thời, địa lợi, nhân hòa” và triết lý “dĩ bất biến, ứng vạn biến”.

Việc áp dụng lý thuyết về cơ hội và thách thức, thời cơ và nguy cơ - những vấn đề đặt ra cho nghiên cứu dự báo trong các cơ quan lãnh đạo Đảng và quản lý Nhà nước có giá trị lý luận, thực tiễn sâu sắc. Đồng thời, trong cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư, vấn đề này trở thành cốt lõi đối với sự lãnh đạo của Đảng, chỉ đạo của Nhà nước từ Trung ương đến cơ sở để chủ động thích ứng, tăng cường sức chống chịu đối với các vấn đề cấp bách của toàn cầu về an ninh truyền thống và an ninh phi truyền thống…mà nó sẽ tác động đến tất cả các nước trên thế giới, trong đó có Việt Nam.

Việc áp dụng lý thuyết về cơ hội và thách thức, thời cơ và nguy cơ - những vấn đề đặt ra cho nghiên cứu dự báo trong cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư mang lại cả cơ hội và thách thức. Do đó, các cơ quan Đảng, Nhà nước “phải nắm bắt kịp thời, tận dụng hiệu quả các cơ hội để nâng cao năng suất lao động, hiệu quả, sức cạnh tranh của nền kinh tế, hiệu lực, hiệu quả quản lý xã hội thông qua nghiên cứu, chuyển giao và ứng dụng mạnh mẽ các thành tựu tiên tiến của cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư cho các lĩnh vực của đời sống kinh tế - xã hội, nhất là một số ngành, lĩnh vực trọng điểm, có tiềm năng, lợi thế để làm động lực cho tăng trưởng theo tinh thần bắt kịp, tiến cùng và vượt lên ở một số lĩnh vực so với khu vực và thế giới. Chủ động phòng ngừa, ứng phó để hạn chế các tác động tiêu cực, bảo đảm quốc phòng, an ninh, an toàn, công bằng xã hội và tính bền vững của quá trình phát triển đất nước./.

--------------------------

(1) Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII, Nxb. Chính trị quốc gia sự thật, Hà Nội, 2021, t1, tr.87