Phòng, chống tham nhũng để xây dựng một hệ thống chính trị trong sạch, vững mạnh

Sự cần thiết của việc đẩy mạnh phòng, chống tham nhũng ở Việt Nam 

Sau hơn 10 năm thực hiện Quyết định số 162-QÐ/TW, ngày 1-2-2013, của Bộ Chính trị, “Về việc thành lập Ban Chỉ đạo Trung ương về phòng, chống tham nhũng” do cố Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng làm Trưởng ban, với tinh thần không khoan nhượng, không có vùng cấm, không có ngoại lệ, công tác phòng, chống tham nhũng, tiêu cực của nước ta đã có những bước tiến quan trọng, thu được nhiều kết quả to lớn, góp phần củng cố niềm tin của nhân dân đối với Ðảng và chế độ ta. Trong giai đoạn 2012 - 2022, cấp ủy và ủy ban kiểm tra các cấp đã thi hành kỷ luật hơn 2.700 tổ chức đảng, gần 168.000 đảng viên, trong đó có hơn 7.390 đảng viên bị kỷ luật do tham nhũng. Trung ương, Bộ Chính trị, Ban Bí thư, Ủy ban Kiểm tra Trung ương đã kỷ luật hơn 190 cán bộ cấp cao diện Trung ương quản lý, trong đó có 36 Ủy viên Trung ương, nguyên Ủy viên Trung ương Đảng, hơn 50 sĩ quan cấp tướng trong lực lượng vũ trang⁽¹⁾. Riêng trong năm 2023, cấp ủy, ủy ban kiểm tra các cấp đã thi hành kỷ luật 606 tổ chức đảng, hơn 24.160 đảng viên, trong đó, thi hành kỷ luật 459 đảng viên do tham nhũng. Tính từ đầu nhiệm kỳ Đại hội XIII đến hết năm 2023, đã thi hành kỷ luật 105 cán bộ diện Trung ương quản lý, trong đó có 22 Ủy viên, nguyên Ủy viên Trung ương Đảng⁽²⁾. Năm 2023, kết quả thi hành án dân sự đạt cao nhất từ trước đến nay, với hơn 575.000 việc, thu trên 89.000 tỷ đồng, trong đó có trên 20.000 tỷ đồng từ thu hồi tài sản bị chiếm đoạt, thất thoát trong các vụ án tham nhũng, kinh tế, tăng gần 4.500 tỷ so với năm 2022⁽³⁾. Các tòa án đã tuyên thu hồi tiền, tài sản với 69 vụ, với 216 bị cáo trong các vụ án kinh tế, tham nhũng với số tiền và tài sản trên 1.660 tỷ đồng⁽⁴⁾. Theo Báo cáo về công tác của các toà án mà Chánh án Tòa án nhân dân tối cao gửi tới Quốc hội, tính từ tháng 10-2023 đến hết tháng 3-2024, riêng về thụ lý, xét xử các vụ án kinh tế, tham nhũng, chức vụ, các tòa án đã thụ lý theo thủ tục sơ thẩm đối với 2.862 vụ với 6.451 bị cáo; đã xét xử 1.910 vụ với 3.754 bị cáo (so với cùng kỳ năm 2023, thụ lý tăng 841 vụ với 1.853 bị cáo, xét xử tăng 695 vụ với 1.394 bị cáo)⁽⁵⁾. Cũng trong thời gian này, Bộ Tư pháp đã thi hành xong 242.304 việc và trên 47.595 tỷ đồng; trong đó, kết quả thu hồi tài sản bị chiếm đoạt, thất thoát trong các vụ án hình sự về tham nhũng, kinh tế là 1.177 việc với hơn 10.000 tỷ đồng⁽⁶⁾. Theo Bộ Công an, trong quý I-2024, đã phát hiện 231 vụ, 491 đối tượng phạm tội về tham nhũng và chức vụ - tăng 10% số vụ, 26,55% số đối tượng so với quý IV-2023⁽⁷⁾.

Thời gian qua, các vụ án, vụ việc về tham nhũng đã được điều tra, xử lý nghiêm minh. Nhiều vụ việc, vụ án tham nhũng, kinh tế đặc biệt nghiêm trọng, phức tạp (trong đó có cả những vụ việc tồn đọng từ nhiều năm trước) bao gồm cả các vụ án xảy ra trong các ngành, các lĩnh vực thường được cho là “vùng cấm, nhạy cảm” cũng đã được điều tra, xử lý. Tính từ đầu nhiệm kỳ đến tháng 6-2024 đã có 5 ủy viên Bộ Chính trị xin nghỉ công tác do chịu trách nhiệm người đứng đầu khi để cấp dưới và cơ quan mình quản lý xảy ra các sai phạm. Cuộc chiến chống tham nhũng sau 10 năm thực sự đã cho thấy, không có đâu được gọi là “vùng cấm”, không có ai được phép đứng trên pháp luật. Mọi hành vi bao che, dung túng cho vi phạm pháp luật đều bị nghiêm trị cho dù đó là ai. 

Những nỗ lực phòng, chống tham nhũng của Việt Nam thời gian qua cũng được các tổ chức quốc tế đánh giá cao. Chỉ số CPI của Việt Nam trong các năm 2021, 2022 và 2023 lần lượt là 39/100, 42/100, 41/100 điểm⁽⁸⁾, xếp thứ 87/180, 77/180 và 83/180 quốc gia và vùng lãnh thổ⁽⁹⁾. Tuy những kết quả mà công tác phòng, chống tham nhũng đạt được trong thời gian qua là rất đáng trân trọng, nhưng càng đi sâu chống tham nhũng thì càng phát hiện ra nhiều vụ án tham nhũng lớn, nghiêm trọng, thậm chí là đặc biệt nghiêm trọng, có tổ chức, rất tinh vi, phức tạp và có phạm vi liên đới rất rộng. Thực trạng này cho thấy, tình trạng tham nhũng vẫn đang diễn biến rất phức tạp, là rào cản lớn cho việc xây dựng và phát triển đất nước, gây ra hậu quả nghiêm trọng đến mọi mặt của đời sống chính trị, kinh tế, văn hóa, xã hội, quốc phòng, an ninh và đối ngoại. Do đó, công cuộc đấu tranh phòng, chống tham nhũng tiếp tục được đặt ra cấp thiết, đòi hỏi phải tiếp tục được đẩy mạnh trong thời gian tới.  

Chống tham nhũng không phải là “thanh trừng phe phái nội bộ”

Thứ nhất, tham nhũng diễn ra ở mọi quốc gia, kể cả những quốc gia có thứ hạng cao trên bảng xếp hạng của các tổ chức quốc tế về minh bạch hay chống tham nhũng. Tham nhũng được coi là “khuyết tật bẩm sinh” của quyền lực, xuất hiện trong mọi hệ thống chính trị, không phân biệt đó là hệ thống một đảng, hai đảng hay đa đảng. Trong những thập kỷ qua, tham nhũng đã trở thành một trong những hiện tượng xã hội nghiêm trọng và nguy hiểm nhất. Việc phòng, chống tham nhũng cũng diễn ra ở mọi quốc gia, trong mọi hệ thống chính trị. Ở Việt Nam, mục đích của chống tham nhũng là bảo vệ lợi ích hợp pháp của Nhà nước, của các cơ quan, tổ chức và công dân, bảo đảm an ninh chính trị - xã hội, bảo đảm kinh tế - xã hội phát triển bền vững; góp phần xây dựng xã hội dân chủ, kỷ cương, liêm chính; giữ vững ổn định chính trị. Việc phòng, chống tham nhũng không phải là ý chí của một cá nhân mà dựa trên quyết tâm chính trị của cả hệ thống chính trị và sự tham gia của toàn xã hội. 

Thứ hai, tham nhũng cần được nhìn nhận là một loại tội phạm nguy hiểm, vì vậy, người phạm tội phải chịu trách nhiệm cá nhân trước pháp luật. Tham nhũng với tư cách là một loại tội phạm xảy ra dưới nhiều hình thức và biểu hiện khác nhau, với mức độ tiềm ẩn lớn và tính biến đổi cao. Tội phạm tham nhũng thường được thực hiện bởi những người có hiểu biết, có thẩm quyền ra quyết định, quản lý hoặc kiểm soát trong các lĩnh vực - tức những người có đủ năng lực hành vi để chịu trách nhiệm trước pháp luật. Ở Việt Nam, Nhà nước quản lý xã hội dựa trên hệ thống pháp luật và việc phòng, chống và xét xử tham nhũng cũng dựa trên chứng cứ và tuân thủ các quy định của luật pháp. Những người liên quan đến tham nhũng đều phải chịu trách nhiệm về hành vi của mình trước pháp luật, đó là điều hết sức bình thường ở mọi nhà nước pháp quyền. 

Thứ ba, liên quan đến tham nhũng, chưa bao giờ chúng ta xử lý nghiêm khắc nhiều cán bộ, kể cả cán bộ cấp cao, như thời gian vừa qua. Đây là điều không ai mong muốn, thậm chí rất đau xót; nhưng cũng là một nhiệm vụ phải thực hiện vì sự nghiệp chung; vì sự thượng tôn pháp luật của Nhà nước, sự nghiêm minh của kỷ luật, sự trong sạch, vững mạnh và uy tín của Đảng, và vì nguyện vọng của nhân dân⁽¹⁰⁾. Tham nhũng, nếu không bị chặn đứng, sẽ gây thêm tham nhũng. Vì vậy, số lượng các vụ án tham nhũng, số lượng cán bộ tham nhũng được đưa ra xét xử không thể là cơ sở để cho rằng “có sự đấu đá trong nội bộ”. Đó là minh chứng rằng công tác phát hiện và xử lý tham nhũng, tiêu cực của chúng ta đã được chỉ đạo và thực hiện một cách bài bản, đồng bộ, quyết liệt, hiệu quả, đúng quan điểm “không có vùng cấm, không có ngoại lệ và không chịu sức ép của bất kỳ cá nhân nào”; thể hiện nhận thức pháp luật của toàn xã hội được nâng lên, nguyên tắc đạo đức, tính liêm chính ngày càng được khẳng định. Đây cũng là cơ sở nhằm xây dựng cho được một cơ chế phòng ngừa chặt chẽ để “không thể tham nhũng”, một cơ chế răn đe, trừng trị nghiêm khắc để “không dám tham nhũng”, một cơ chế đãi ngộ để “không cần tham nhũng”⁽¹¹⁾.

Phòng, chống tham nhũng có vai trò vô cùng quan trọng đối với công cuộc đổi mới ở nước ta hiện nay. Việc chống tham nhũng góp phần quan trọng vào việc giữ vững thành quả cách mạng của Đảng và Nhà nước ta, làm cho Đảng và hệ thống chính trị thật sự trong sạch, vững mạnh, xây dựng được đội ngũ cán bộ, đảng viên xứng đáng với niềm tin của nhân dân.  

Chống tham nhũng không làm tổn hại đến các thể chế khác

Nghị quyết Đại hội XIII của Đảng nhấn mạnh: “Kiên quyết, kiên trì đấu tranh ngăn chặn, đẩy lùi tham nhũng, lãng phí, với quyết tâm chính trị cao hơn, hành động mạnh mẽ hơn, triệt để hơn, hiệu quả hơn”⁽¹²⁾. Việc chống tham nhũng diễn ra đồng thời với đổi mới hệ thống chính trị, để xây dựng Đảng và hệ thống chính trị liêm chính, vững mạnh; bảo vệ nền dân chủ xã hội chủ nghĩa; bảo vệ sự tôn nghiêm của pháp luật trong Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa và để bảo vệ nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa. 

Chống tham nhũng để xây dựng Đảng và hệ thống chính trị liêm chính. Trong sạch, vững mạnh là những điều kiện tiên quyết cho sự ổn định và phát triển bền vững của mọi tổ chức chính trị, trong đó có các đảng cầm quyền. Nghị quyết Đại hội XIII của Đảng tiếp tục khẳng định: “Tham nhũng vẫn là một trong những nguy cơ đe dọa sự tồn vong của Đảng và chế độ”⁽¹³⁾. Thực tiễn cho thấy, một bộ phận cán bộ, đảng viên, công chức đã làm ngơ, dung túng, bao che, tiếp tay, đồng phạm, thậm chí là chủ mưu trong một số vụ án tham nhũng. Nếu không hành động kịp thời và quyết liệt, tham nhũng sẽ làm bộ máy của Đảng và Nhà nước suy yếu, lòng tin của nhân dân đối với Đảng, đối với chế độ bị xói mòn. Vì vậy, chống tham nhũng góp phần siết chặt kỷ luật, kỷ cương, làm trong sạch các tổ chức đảng, không để lọt vào cấp ủy những người không đủ tiêu chuẩn chính trị, suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, vi phạm những điều đảng viên không được làm.

Chống tham nhũng để bảo vệ nền dân chủ xã hội chủ nghĩa. Một trong những mối nguy hại là tham nhũng tấn công và làm suy yếu các thể chế dân chủ. Một khi tình trạng tham nhũng diễn ra phổ biến, sẽ xuất hiện sự hoài nghi của người dân đối với chính quyền và làm xói mòn niềm tin của người dân vào các thể chế dân chủ, bao gồm các cơ quan lập pháp, cơ quan hành pháp và tòa án. Tham nhũng cũng làm lung lay gốc rễ của nền dân chủ khi nó kiềm chế các quyền dân chủ cơ bản, như làm giảm hiệu lực của lá phiếu, quyền tiếp cận công lý và quyền tự do bày tỏ quan điểm… Sự suy giảm niềm tin người dân có thể tạo cớ để các thế lực thù địch tăng cường các hoạt động chống phá Đảng, Nhà nước ta. Như vậy, ở Việt Nam, chống tham nhũng là để nâng cao chất lượng của nền dân chủ xã hội chủ nghĩa, thông qua các công cụ chính sách, nhằm nâng cao tính liêm chính, minh bạch, sự tham gia, trách nhiệm giải trình, tính độc lập và công bằng. Việc chống tham nhũng là cần thiết để bảo đảm nhà nước thực sự là của dân, do dân và vì dân; để bảo đảm quyền dân chủ và sự tham gia của người dân vào đời sống kinh tế, chính trị, xã hội của đất nước.

Chống tham nhũng để bảo vệ sự tôn nghiêm của pháp luật trong Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa. Xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa là nhiệm vụ trọng tâm của đổi mới, hoàn thiện hệ thống chính trị ở Việt Nam. Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa là sự bảo đảm quan trọng cho sự ổn định của nền dân chủ, là cơ sở cho niềm tin của người dân vào các thể chế nhà nước và những người đại diện. Trong khi đó, tham nhũng lại phá hoại sự tôn nghiêm của pháp luật và làm tha hóa bộ máy công chức nhà nước. Các nguồn lực của nhà nước có thể bị đục khoét, niềm tin vào các thể chế có thể bị xói mòn, các hệ thống trách nhiệm giải trình có thể bị cắt giảm. Ở tầm vĩ mô, tham nhũng có thể làm chệch quỹ đạo phát triển đất nước, làm giảm hiệu quả hoạt động của bộ máy nhà nước, thậm chí trở nên sai lầm. Tham nhũng không chỉ là vấn đề đạo đức, phẩm chất của người cán bộ mà còn là vấn đề vi phạm luật pháp. Minh bạch và trách nhiệm giải trình là mục tiêu của phát triển bền vững. Nhà nước pháp quyền yêu cầu mọi công dân đều phải tuân thủ luật pháp; người đứng đầu các cấp càng phải nghiêm túc tuân thủ. Vì vậy, tham nhũng chính là kẻ thù của pháp quyền. 

Chống tham nhũng để bảo vệ nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa. Tham nhũng kìm hãm sự phát triển của nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa. Các nỗ lực chống tham nhũng gắn liền với các mối quan tâm chính trị và kinh tế. Từ góc độ kinh tế, để có thể phát triển bền vững, chính phủ một mặt cần nỗ lực nâng cao năng lực quản trị của mình, mặt khác cần đánh giá được những tổn thất phát sinh do tham nhũng gây ra. Nền kinh tế không thể hoạt động một cách hiệu quả, thậm chí là bình thường nếu tham nhũng làm méo mó các quy luật của nền kinh tế, làm sai lệch các tiến trình kinh tế. Việt Nam thực hiện công cuộc đổi mới, tái cơ cấu nền kinh tế để tích cực hội nhập vào nền kinh tế thế giới. Cùng với sự tăng trưởng của nền kinh tế, ngày càng nhiều các công ty, tập đoàn kinh tế, thậm chí là các công ty đa quốc gia, xuất hiện và mở rộng hoạt động tại Việt Nam. Các nhà đầu tư trong nước và quốc tế đều tìm kiếm một môi trường kinh doanh cạnh tranh, bình đẳng và sẽ tránh đầu tư vào những quốc gia, khu vực có mức độ tham nhũng cao. Tham nhũng không chỉ làm mất đi các cơ hội kinh doanh, làm gia tăng các chi phí phi chính thức, gây hậu quả về kinh tế, mà còn kéo lùi tất cả các lĩnh vực của đời sống xã hội, làm giảm hiệu quả các chủ trương của Đảng, chính sách của Nhà nước về phát triển kinh tế. Vì vậy, chống tham nhũng là để tìm kiếm cơ hội phát triển một nền kinh tế bền vững, hài hòa, cạnh tranh trong bối cảnh toàn cầu hóa hiện nay, bảo vệ nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa. 

Chống tham nhũng không phải là nguyên nhân của sự đình trệ trong đời sống kinh tế - xã hội. Tham nhũng có hại cho sự phát triển và làm sai lệch nhiều quyết định chính trị khi nó khiến các chính phủ can thiệp không hợp lý vào sự vận hành của nền kinh tế, trì hoãn cải cách chính sách kinh tế vĩ mô và làm suy yếu khả năng ban hành và thực hiện các chính sách. Tham nhũng có thể làm các thể chế công yếu kém, làm giảm đáng kể đầu tư tư nhân và dẫn đến tăng trưởng chậm. Tham nhũng làm suy yếu sự phát triển, an ninh và quyền của người dân, làm xói mòn, thậm chí phá vỡ niềm tin của người dân vào các hệ thống và thể chế, cản trở tăng trưởng kinh tế mạnh mẽ, làm suy yếu nền pháp quyền và dân chủ, ảnh hưởng đến việc đạt được tất cả các mục tiêu phát triển bền vững. Trong khi đó, sự tuân thủ pháp luật, công khai, minh bạch, niềm tin của các nhà đầu tư và toàn xã hội là các yếu tố tạo ra hiệu quả năng động dài hạn, tăng trưởng kinh tế cao, sự công bằng và bình đẳng. Nói cách khác, tham nhũng là một nguyên nhân quan trọng dẫn đến sự đình trệ trong đời sống kinh tế - xã hội. Tuy nhiên, điều đó chỉ có thể được khắc phục khi công tác phòng, chống tham nhũng đạt hiệu quả.

Chống tham nhũng là chìa khóa để giải quyết nhiều vấn đề cấp bách của các quốc gia và của thế giới. Đây là việc làm thường xuyên của mọi hệ thống chính trị và cần được nhìn nhận một cách khách quan. Chống tham nhũng ở Việt Nam là sự khẳng định cam kết của Đảng và Chính phủ trong xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa, tăng cường nền dân chủ xã hội chủ nghĩa và phát triển nền kinh tế thị trường xã hội chủ nghĩa. Các vụ bê bối tham nhũng, một mặt là những viên thuốc đắng; nhưng mặt khác, có thể kích hoạt quá trình làm trong sạch và lành mạnh xã hội. Tuy nhiên, chống tham nhũng là một cuộc chiến lâu dài và đầy thử thách, vì vậy, bên cạnh những thành quả có thể đạt được từ chống tham nhũng, ý chí chính trị và tầm nhìn của các nhà lãnh đạo về vấn đề này, sự tham gia của toàn xã hội, việc rút ra những bài học cũng hết sức quan trọng và có ý nghĩa. Các biện pháp chống tham nhũng cần được cân nhắc kỹ lưỡng từ kinh nghiệm riêng của từng quốc gia và thông qua học hỏi kinh nghiệm và hợp tác quốc tế./.
-------------------------------
(1) Thu Hà: “10 năm phòng, chống tham nhũng: Quyết liệt, đột phá, đạt nhiều kết quả toàn diện”, Báo điện tử Đảng Cộng sản Việt Nam, ngày 30-6-2022, https://dangcongsan.vn/tieu-diem/10-nam-phong-chong-tham-nhung-quyet-liet-dot-pha-dat-nhieu-ket-qua-toan-dien-614124.html
(2) Xem Hiền Hòa: “Năm 2023, kỷ luật 19 cán bộ diện Bộ Chính trị, Ban Bí thư quản lý”, Báo điện tử Đảng Cộng sản, ngày 1-2-2024, https://dangcongsan.vn/xay-dung-dang/nam-2023-ky-luat-19-can-bo-dien-bo-chinh-tri-ban-bi-thu-quan-ly-658953.html
(3) LS: “Thu hồi hơn 20.000 tỷ đồng tài sản bị chiếm đoạt, thất thoát trong các vụ án tham nhũng”, Báo Chính phủ online, ngày 30-1-2024, https://baochinhphu.vn/thu-hoi-hon-20000-ty-dong-tai-san-bi-chiem-doat-that-thoat-trong-cac-vu-an-tham-nhung-102240130222031804.htm
(4), (5) Luân Dũng: “Xét xử sơ thẩm hơn 1.900 vụ án kinh tế, tham nhũng trong 6 tháng”, Báo Tiền phong online, ngày 7-5-2024, https://tienphong.vn/xet-xu-so-tham-hon-1900-vu-an-kinh-te-tham-nhung-trong-6-thang-post1635249.tpo
(6) Vương Trần: “6 tháng qua, thu hồi hơn 10.000 tỉ đồng trong các vụ án tham nhũng, kinh tế”, Báo Lao động online, ngày 12-4-2024, https://laodong.vn/thoi-su/6-thang-qua-thu-hoi-hon-10000-ti-dong-trong-cac-vu-an-tham-nhung-kinh-te-1326692.ldo
(7) Việt Dũng: “Tội phạm về tham nhũng bị phát hiện tăng trong 3 tháng đầu năm”, Báo Lao động online, ngày 26-3-2024, https://laodong.vn/phap-luat/toi-pham-ve-tham-nhung-bi-phat-hien-tang-trong-3-thang-dau-nam-1319638.ldo 
(8) Song Minh: “Việt Nam tăng điểm trong xếp hạng Chỉ số nhận thức tham nhũng 2021”, Báo Lao động online, ngày 26-1-2022, https://laodong.vn/thoi-su-quoc-te/viet-nam-tang-diem-trong-xep-hang-chi-so-nhan-thuc-tham-nhung-2021-998866.ldo 
(9) Xem Chỉ số nhận thức tham nhũng năm 2022, https://www.transparency.org/en/cpi/2022/index/vnm
(10) Nguyễn Phú Trọng: Kiên quyết, kiên trì đấu tranh phòng, chống tham nhũng, tiêu cực, góp phần xây dựng Đảng và Nhà nước ta ngày càng trong sạch, vững mạnh, Nxb Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2023, tr. 28
(11) Phát biểu của Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng tại Hội nghị toàn quốc về công tác phòng, chống tham nhũng ngày 12-12-2020, https://www.tapchicongsan.org.vn/web/guest/hoat-ong-cua-lanh-ao-ang-nha-nuoc/-/2018/820753/hoi-nghi-toan-quoc-tong-ket-cong-tac-phong%2C-chong-tham-nhung-giai-doan-2013---2020.aspx
(12) Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII, Nxb. Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2021, t. I, tr. 193
(13) Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII, Nxb. Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2021, t. II, tr. 213