Thực trạng và định hướng phát triển đô thị thông minh tại Việt Nam

Năm 1998, tỷ lệ đô thị hóa của Hà Nội mới chỉ đạt khoảng 24%, năm 2013 đạt khoảng 32%, năm 2016 là 36,8%, năm 2017 là 37,5% và đến tháng 12-2018 đã đạt mức 38,4%. Hệ thống hạ tầng xã hội, hạ tầng kỹ thuật đô thị, kể cả khu vực nông thôn được quan tâm đầu tư xây dựng theo hướng đồng bộ, hiện đại. Nhìn chung, diện mạo kiến trúc, đô thị, nông thôn Việt Nam đã có nhiều thay đổi theo hướng hiện đại nhưng vẫn có bản sắc.

Tuy nhiên, các xu hướng mới phát triển đô thị, như phát triển đô thị thích ứng với biến đổi khí hậu; sử dụng năng lượng tiết kiệm, hiệu quả, thân thiện với môi trường; đô thị sinh thái; phát triển theo hướng tăng trưởng xanh; đô thị thông minh; phát triển bền vững… còn nhiều hạn chế. Đặc biệt, đối với mô hình đô thị thông minh, Việt Nam mới ở giai đoạn tiếp cận, xây dựng thí điểm, chưa triển khai trên diện rộng.

Phát triển đô thị thông minh ở Việt Nam chính thức được khởi động khi Chính phủ ban hành Quyết định số 1819/QĐ-TTg, ngày 26-10-2015, phê duyệt Chương trình quốc gia về ứng dụng công nghệ thông tin trong hoạt động của cơ quan nhà nước giai đoạn 2016 - 2020; Quyết định số 950/QĐ-TTg, ngày 1-8-2018, phê duyệt “Đề án phát triển đô thị thông minh bền vững Việt Nam giai đoạn 2018 - 2025 và định hướng đến năm 2030”; đồng thời, yêu cầu Bộ Thông tin và Truyền thông chủ trì, phối hợp với Bộ Xây dựng cùng các cơ quan liên quan xây dựng, ban hành tiêu chí đánh giá, công nhận đô thị thông minh và hướng dẫn các địa phương thực hiện. Theo đó, mục tiêu phát triển đô thị thông minh ở Việt Nam hướng tới tăng trưởng xanh, phát triển bền vững, khai thác, phát huy tối đa các tiềm năng và lợi thế, nâng cao hiệu quả sử dụng nguồn lực; khai thác tối ưu hiệu quả tài nguyên, con người, nâng cao chất lượng cuộc sống, đồng thời bảo đảm tạo điều kiện cho các tổ chức, cá nhân, người dân tham gia vào công tác nghiên cứu, đầu tư xây dựng, quản lý phát triển đô thị thông minh; góp phần nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước và các dịch vụ đô thị; nâng cao sức cạnh tranh của nền kinh tế, hội nhập quốc tế. 

Xây dựng đô thị thông minh là một phần của quá trình chuyển đổi mô hình tăng trưởng số ở Việt Nam. Quan điểm và mục tiêu phát triển đô thị thông minh ở Việt Nam đã được nêu rõ trong “Đề án phát triển đô thị thông minh bền vững Việt Nam giai đoạn 2018 - 2025 và định hướng đến năm 2030”. Trong đó nhấn mạnh, đối với mỗi đô thị cụ thể, việc xây dựng đô thị thông minh cần khai thác được tiềm năng của đô thị, sử dụng tài nguyên tiết kiệm, hiệu quả dựa trên hiện trạng, định hướng phát triển của đô thị và chiến lược, kế hoạch phát triển đô thị thông minh của địa phương.

Định hướng phát triển đô thị thông minh tại Việt Nam được xác định gồm 3 giai đoạn:

- Giai đoạn đến năm 2020: Xây dựng nền tảng cơ sở pháp lý phát triển đô thị thông minh, tiến hành công tác chuẩn bị đầu tư triển khai thí điểm ở cấp khu đô thị và đô thị.

- Giai đoạn đến năm 2025: Thực hiện giai đoạn 1 thí điểm phát triển đô thị thông minh.

- Định hướng đến năm 2030: Hoàn thành thí điểm giai đoạn 1, từng bước triển khai nhân rộng theo từng lĩnh vực, khu vực, hình thành mạng lưới liên kết các đô thị thông minh có khả năng lan tỏa.

Một đô thị thông minh sẽ là giải pháp góp phần giải quyết thách thức gia tăng dân số tốt hơn so với một đô thị truyền thống. Bằng cách sử dụng tài nguyên hiệu quả, hợp lý hơn, chính quyền các đô thị có thể tiết kiệm ngân sách, cải thiện chất lượng cuộc sống, đồng thời đáp ứng nhu cầu của thế hệ tương lai.

Định hướng phát triển đô thị thông minh tại Thủ đô Hà Nội

Nghị quyết số 15-NQ/TW, ngày 5-5-2022, của Bộ Chính trị, “Về phương hướng, nhiệm vụ phát triển Thủ đô Hà Nội đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045” xác định phát triển đô thị Hà Nội thông minh, hiện đại, có bản sắc, tạo hiệu ứng lan tỏa, liên kết vùng đô thị phía Bắc và cả nước, là một trong những nhiệm vụ, giải pháp chủ yếu nhằm hướng tới mục tiêu đến năm 2030, đưa Thủ đô Hà Nội trở thành thành phố “Văn hiến - Văn minh - Hiện đại”. Quy hoạch Thủ đô Hà Nội thời kỳ 2021 - 2030, tầm nhìn đến năm 2050 xác định hướng tới xây dựng Thủ đô Hà Nội cơ bản trở thành thành phố thông minh, hiện đại, từng bước kết nối với mạng lưới đô thị thông minh trong khu vực và thế giới. Điều chỉnh Quy hoạch chung Thủ đô Hà Nội đến năm 2045, tầm nhìn 2065 xác định: xây dựng và phát triển Thủ đô thực sự xứng đáng là trung tâm đầu não chính trị - hành chính quốc gia, trái tim của cả nước; trung tâm lớn về kinh tế, văn hóa, giáo dục và đào tạo, khoa học và công nghệ và hội nhập quốc tế; xây dựng Thủ đô Hà Nội trở thành đô thị thông minh, hiện đại, xanh, sạch, đẹp, an ninh, an toàn; phát triển nhanh, bền vững, có sức lan tỏa để thúc đẩy vùng đồng bằng sông Hồng, vùng kinh tế trọng điểm Bắc Bộ và cả nước cùng phát triển.

Ngày 30-12-2022, Thành ủy Hà Nội ban hành Nghị quyết số 18-NQ/TU về chuyển đổi số, xây dựng thành phố Hà Nội thông minh đến năm 2025, định hướng đến năm 2030. Trong đó nhấn mạnh rõ quan điểm thống nhất nhận thức, đổi mới tư duy và hành động về thực hiện chuyển đổi số, xây dựng thành phố Hà Nội thông minh là trách nhiệm, là nhiệm vụ có ý nghĩa chiến lược đặc biệt quan trọng, vừa cấp bách, vừa lâu dài của cả hệ thống chính trị, các cấp, các ngành và của toàn xã hội, coi đó là giải pháp đột phá với bước đi và lộ trình phù hợp nhằm xây dựng, phát triển Thủ đô “Văn hiến - Văn minh - Hiện đại”.

Theo đó, Ủy ban nhân dân thành phố Hà Nội tiếp tục chỉ đạo các sở, ban, ngành, cơ quan liên quan và ủy ban nhân dân quận, huyện, thị xã đầu tư xây dựng hệ thống cơ sở dữ liệu hợp nhất về quản lý quy hoạch, kiến trúc, xây dựng, phát triển đô thị trên địa bàn, tạo điều kiện thuận lợi để phát triển đô thị thông minh. Tuy nhiên, để xây dựng thành phố Hà Nội thông minh theo các chiến lược đã đề ra, cần thực hiện một số giải pháp:

Thứ nhất, nhận thức thấu đáo về đô thị thông minh, tránh tâm lý phong trào, chủ nghĩa hình thức. Đô thị thông minh phải được hình thành trên các tiêu chí cơ bản: 1- Quy hoạch đô thị thông minh; 2- Nền kinh tế thông minh; 3- Giao thông thông minh; 4- Năng lượng thông minh; 5- Cư dân thông minh; 6- Cộng đồng thông minh; 7- Quản trị đô thị thông minh và 8- Xã hội thông minh. Trong đó, quy hoạch đô thị thông minh được coi là trụ cột trong phát triển đô thị thông minh. Tuy nhiên, tùy vào thực tế, nhu cầu, khả năng, nguồn lực của đô thị trong từng giai đoạn mà lựa chọn cấp đô thị thông minh theo lĩnh vực hoặc tổng thể mang tính bao trùm.

Thứ hai, để thực hiện chiến lược xây dựng đô thị thông minh, trong quá trình lập quy hoạch, thông qua cách tiếp cận quy hoạch tích hợp (mang tính đa ngành), Hà Nội cần phát triển các đơn vị đô thị thông minh - mô hình đơn vị nâng cao theo hướng thông minh (gồm khu vực xây dựng mới, khu vực hiện hữu, khu vực cải tạo chỉnh trang hoặc các khu vực tái thiết phát triển) là hạt nhân kết nối và thúc đẩy phát triển đô thị thông minh, tạo thành hệ thống mạng lưới kết nối phát triển không gian tổng thể đô thị thông minh. Vì vậy, cần đổi mới mô hình cấu trúc đô thị, xây dựng mô hình đơn vị đô thị thông minh làm hạt nhân cho xây dựng tổng thể đô thị thông minh bền vững, tích hợp công nghệ. Bên cạnh đó, xây dựng, phát triển mô hình đô thị gắn với hệ thống giao thông công cộng đô thị hiện đại, tiện ích, tích hợp công nghệ thông minh, khuyến khích sử dụng năng lượng tái tạo (xe điện, tàu điện…), phù hợp với Luật Thủ đô năm 2024 và Định hướng điều chỉnh Quy hoạch chung Thủ đô Hà Nội đến năm 2045, tầm nhìn 2065…

Thứ ba, để tận dụng các cơ hội mang lại từ cuộc Cách mạng công nghệ lần thứ tư, cần tích hợp các nội dung về chuyển đổi số, thông minh vào tất cả các lĩnh vực quy hoạch trong phát triển kinh tế - xã hội và quy hoạch xây dựng. Xây dựng Thủ đô Hà Nội thông minh bảo đảm phù hợp với tình hình thực tiễn, bám sát định hướng quy hoạch Thủ đô Hà Nội và điều chỉnh Quy hoạch chung Thủ đô Hà Nội đã được phê duyệt.

Thứ tư, rà soát, đề xuất sửa đổi, bổ sung hệ thống văn bản pháp quy thuộc phạm vi, thẩm quyền gắn các mục tiêu, nhiệm vụ về phát triển chính quyền số, kinh tế số và xã hội số với quy hoạch Thủ đô; xây dựng chính sách hỗ trợ, khuyến khích các doanh nghiệp khởi nghiệp phát triển các sản phẩm, dịch vụ, mô hình phát triển kinh tế trên nền tảng công nghệ số, internet và không gian mạng…

Thứ năm, triển khai các chương trình đào tạo, bổ sung kỹ năng lãnh đạo, quản lý về chuyển đổi số, về an ninh, an toàn thông tin mạng cho các sở, ban, ngành của thành phố; đào tạo, tập huấn kiến thức về kinh tế số, kỹ năng ứng dụng công nghệ số cho người dân và doanh nghiệp, ưu tiên triển khai đào tạo, tập huấn qua các nền tảng dạy và học trực tuyến.

Đô thị thông minh là một đô thị sáng tạo, có sử dụng công nghệ thông tin, truyền thông (ICT) và các phương tiện khác để nâng cao chất lượng cuộc sống, hiệu quả hoạt động và dịch vụ đô thị, đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững. Để phát triển đô thị thông minh theo hướng bền vững, ngoài nhu cầu đầu tư nhiều về nguồn vốn, nguồn lực con người và công nghệ thì việc xác định chiến lược lâu dài, bền vững đóng vai trò quan trọng, nhằm đáp ứng các nhu cầu phát triển hiện tại, đồng thời không ảnh hưởng đến các thế hệ tương lai. Những định hướng đó cần bảo đảm mục đích ban đầu đúng đắn, đề cao và phát huy được bản sắc của từng địa phương, qua đó khẳng định đặc trưng tiêu biểu, tính duy nhất của địa phương mình và góp phần nâng cao chất lượng sống cho người dân.

Đến năm 2030, xây dựng Thủ đô Hà Nội cơ bản trở thành đô thị thông minh, hiện đại, từng bước kết nối với mạng lưới đô thị thông minh trong khu vực và thế giới. Theo đó, Hà Nội cần duy trì và phấn đấu vị trí cao trong nhóm địa phương dẫn đầu cả nước về chuyển đổi số; hình thành nền tảng dữ liệu cho các ngành kinh tế trọng điểm dựa trên dữ liệu của các cơ quan nhà nước, phát triển các dịch vụ sáng tạo dựa trên dữ liệu phục vụ người dân, doanh nghiệp, khai thác dữ liệu như một nguồn tài nguyên mới để phát triển kinh tế - xã hội. Hướng tới mục tiêu đến năm 2045, Thủ đô Hà Nội trở thành đô thị thông minh, hiện đại, xanh, sạch, đẹp, an ninh, an toàn; phát triển nhanh, bền vững, có sức lan tỏa để thúc đẩy vùng đồng bằng sông Hồng, vùng kinh tế trọng điểm Bắc Bộ và cả nước cùng phát triển./.