Khủng hoảng tài chính, suy giảm kinh tế nghiêm trọng, thiên tai dữ dội, các cuộc tranh giành quyền lực trong nước, khủng bố gây mâu thuẫn giữa quốc gia... là hình ảnh xuyên suốt năm 2008 của châu Á. Trong gam màu tối của bức tranh châu Á, có le lói một vài điểm sáng như hội nhập sâu và hợp tác chặt chẽ hơn.

Kinh tế suy giảm và các biện pháp kích cầu

Năm 2008, châu Á - khu vực được cho là phát triển năng động nhất về kinh tế với hai nền kinh tế lớn của thế giới là Trung Quốc và Nhật Bản - được kỳ vọng là tấm bình phong giúp kinh tế toàn cầu trụ vững trước những trận cuồng phong - cũng đã không thoát khỏi cơn bão tài chính bắt nguồn từ phố Uôn. Thị trường chứng khoán châu Á giảm mạnh. Chỉ số Nikkei của Nhật Bản mất 1/3 giá trị kể từ ngày 1-9, trong khi chỉ số Hang Seng của Hồng Công giảm 1/4. Sự sụt giảm cầu toàn cầu kéo theo sự “giảm tốc” tăng trưởng tại hàng loạt các nước châu Á.

Xin-ga-po là nước đầu tiên trong khu vực rơi vào suy thoái kể từ khi cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu bắt đầu, với việc nền kinh tế giảm tới 6,3% trong quý 3 năm 2008. Trung Quốc, đang trên đường vượt Đức trở thành nền kinh tế lớn thứ 3 thế giới sau Mỹ và Nhật Bản, thông báo tăng trưởng quý 3 năm 2008 giảm xuống mức 9% thay vì mức tăng trưởng liên tục 11% trước đây. Trong khi đó, nền kinh tế thứ 2 thế giới là Nhật Bản cũng đang lún nhanh vào suy thoái. Bộ Tài chính Nhật Bản vừa công bố số liệu chính thức cho thấy, thâm hụt thương mại của Nhật Bản trong tháng 11 là 223,4 tỉ Yên (tương đương 2,5 tỉ USD). Đây là mức thâm hụt cao kỷ lục nếu so với 67,7 tỉ yên trong tháng 10, và là tháng thứ hai liên tiếp, Nhật Bản bị thâm hụt thương mại kể từ cuối năm 1980.

Ngày 19-12, Chính phủ Nhật Bản đã dự báo về triển vọng kinh tế của nước này ngày càng ảm đạm, khi cho rằng tổng sản phẩm quốc nội (GDP) sẽ giảm 0,8% trong tài khóa 2008 (kết thúc vào tháng 3-2009), và tăng trưởng GDP trong tài khóa 2009 chỉ ở mức 0%. Ước tính, tỷ lệ tăng trưởng trung bình của các nền kinh tế đang trỗi dậy tại Đông Á (gồm 10 thành viên ASEAN, Hàn Quốc và Trung Quốc) - vốn phụ thuộc rất nhiều vào trao đổi mậu dịch quốc tế- chỉ đạt 6,9% năm 2008, và năm 2009 còn ảm đảm hơn với mức dự kiến là 5,7%.

Tình hình suy thoái buộc chính phủ các nước châu Á thay đổi chính sách bằng cách giảm lãi suất ngân hàng, chi nhiều tỉ USD để kích cầu. Chính phủ Trung Quốc thông qua gói kích thích kinh tế trị giá 4.000 tỉ nhân dân tệ (tương đương 586 tỉ USD) nhằm thúc đẩy kinh tế phát triển và kích thích tiêu dùng trong nước. Các ngân hàng Trung Quốc tiến hành 4 lần cắt giảm lãi suất kể từ tháng 9 năm 2008 nhằm kích thích tăng trưởng kinh tế.

Tại Nhật Bản, Chính phủ đã thông qua ngân sách cao kỷ lục 980 tỉ USD cho tài khóa 2009 nhằm giúp Nhật Bản thoát khỏi những tác động xấu nhất từ cuộc suy thoái kinh tế thế giới hiện nay. Thủ tướng Ta-rô A-sô, tại cuộc họp nội các, cam kết nhanh chóng thực hiện các gói kích thích kinh tế nhằm bảo đảm đời sống của người dân bằng cách soạn thảo dự thảo ngân sách bổ sung thứ hai cho tài khóa 2008 và ngân sách tài khóa 2009. Một loạt các nước châu Á cũng công bố các gói cứu trợ và áp dụng các biện pháp khẩn cấp nhằm kích cầu như giảm lãi suất...

Thiên tai, khủng bố, khủng hoảng chính trị

Cùng với suy giảm kinh tế, châu Á cũng là nơi hứng chịu thiên tai nặng nề nhất trong năm 2008. Cơn bão Na-rít (Nargis) ập xuống My-an-ma (Myanmar) hồi đầu tháng 5 làm hơn 63.000 chết và mất tích. Chỉ hơn 1 tuần sau, một trận động đất cường độ 8,0 độ rích-te tàn phá tỉnh Tứ Xuyên của Trung quốc, làm hơn 80.000 người chết, gần 375.000 người bị thương. Thiệt hại về vật chất từ 2 trận thiên tai này lên đến hàng nghìn tỉ USD.

Năm 2008, châu Á cũng là nơi xảy ra nhiều vụ khủng bố trong đó phải kể đến vụ khủng bố kinh hoàng ở Mum-bai (Ấn Độ), đêm 26-11, làm 172 người thiệt mạng. Sau vụ khủng bố này, tờ Telegraph của Anh, công bố danh sách 20 địa điểm được cho là nguy hiểm nhất trên thế giới hiện nay, trong đó 1/3 là các nước ở châu Á như Áp-ga-nít-xtan, Thái Lan, Pa-kít-xtan, I-rắc....

Trong khi tại Pa-kít-xtan, các vụ tấn công khủng bố nhằm vào quan chức địa phương, người nước ngoài và các cuộc đọ súng giữa quân đội với lực lượng ly khai nổ ra khắp nơi, thì tình hình an ninh ở I-rắc vẫn bất ổn, mối đe doạ tấn công khủng bố và khả năng người nước ngoài bị bắt cóc vẫn ở mức cao trên toàn quốc, dù cho Oa-sinh-tơn và Bát-đa vừa ký Hiệp định an ninh Mỹ - I-rắc và một số nước tiến hành rút quân, như một minh chứng cho tình hình an ninh được cải thiện.

Còn tại Áp-ga-nít-xtan, không có nơi nào ở nước này không có bạo lực, nguy cơ bị bắt cóc, bị tấn công liều chết vẫn ở mức cao. Năm 2008 bị đánh giá là năm đẫm máu nhất ở Áp-ga-nít-xtan kể từ khi chính quyền Ta-li-ban bị lật đổ năm 2001, với hơn 2.000 dân thường và hàng nghìn nhân viên an ninh Áp-ga-nít-xtan, binh lính nước ngoài bị thiệt mạng. Theo báo cáo của Hội đồng quốc tế về An ninh và Phát triển (ICOS), sau 7 năm bị lật đổ, Ta-li-ban vẫn tỏ ra rất mạnh và "hiện diện thường trực" tại 72% lãnh thổ Áp-ga-nít-xtan.

Về khủng hoảng chính trị, có lẽ Thái lan là nước có nhiều biến động chính trị nhất khi những người biểu tình phản đối chính phủ suốt nhiều tháng đã chiếm trụ sở chính phủ, rồi bao vây, làm tê liệt hai sân bay quan trọng ở thủ đô Băng-cốc. Chỉ trong vòng vài tháng, đất nước này đã phải thay 3 thủ tướng. Kinh tế và du lịch vì thế bị thiệt hại nghiêm trọng.

Những mâu thuẫn láng giềng

Vụ khủng bố ở Mum-bai khiến quan hệ giữa hai nước láng giềng Nam Á là Ấn Độ và Pa-kít-xtan vốn đã bất hòa càng trở nên căng thẳng, do Niu Đê-hi cáo buộc Ít-xla-ma-bát chưa nỗ lực loại trừ các nhóm khủng bố. Ấn Độ thông báo, có bằng chứng tác giả vụ khủng bố tại Mum-bai mang quốc tịch Pa-kít-xtan. Khủng bố, bạo lực đang làm xói mòn niềm tin giữa hai cường quốc sở hữu vũ khí hạt nhân ở khu vực Nam Á này, đẩy hai quốc gia đến bên bờ của vũ lực khi cả Ít-xla-ma-bát lẫn Niu Đê-li không ngừng nhắc đến từ "chiến tranh" và "phòng vệ".

Tại Đông Nam Á, quan hệ Thái Lan và Cam-pu-chia cũng trở nên căng thẳng sau vụ đụng độ của binh lính hai nước tại khu vực quanh ngôi đền cổ Prít Vơ-hia (Preah Vihear) được UNESCO công nhận là di sản thế giới.

Còn tại Đông Bắc Á, những tháng cuối năm 2008 chứng kiến bán đảo Triều Tiên bước vào chu kỳ căng thẳng mới khi tuyến đường sắt xuyên biên giới của hai miền Triều Tiên ngừng hoạt động, dẫn tới việc hạn chế đi lại tới khu công nghiệp Kaesong và khu du lịch núi Kim Cương - vốn được coi là biểu tượng xích lại gần nhau của hai miền. Những biện pháp mà CHDCND Triều Tiên áp dụng là để trả đũa chính sách cứng rắn của Tổng thống Hàn Quốc Li Mi-ung-pắc (Lee Myung-bak). Vấn đề phi hạt nhân hoá bán đảo Triều Tiên, những tưởng sang năm 2008 sẽ được khai thông, lại bất ngờ đảo cực. Nguyên nhân chính là những bất đồng liên quan đến vấn đề viện trợ mà các bên tham gia đàm phán cam kết với Bình Nhưỡng và phương thức thanh tra các hoạt động hạt nhân của CHDCND Triều Tiên.

Liên kết, hợp tác chặt chẽ hơn

Bức tranh châu Á năm 2008 cũng có những điểm sáng. Đó là sự liên kết và xích lại gần nhau của các quốc gia. Có lẽ sắc màu rực rỡ nhất chính là Hiến chương ASEAN có hiệu lực từ ngày 15-12, đánh dấu tiến trình hội nhập, liên kết sâu rộng của khu vực Đông Nam Á. Hiến chương là khung pháp lý để các nước ASEAN có thể phối hợp chặt chẽ, hiệu quả hơn nhằm đối phó với những thách thức mang tính toàn cầu như biến đổi khí hậu, khủng hoảng năng lượng, gia tăng liên kết khu vực, nhằm tiến tới mục tiêu xây dựng cộng đồng ASEAN vào năm 2015. Tổng thư ký Liên hợp quốc Ban Ki-Mun, lãnh đạo các nước đối tác lớn, nhiều nước trên thế giới, đánh giá Hiến chương ra đời là "bước ngoặt lớn", "một mốc lịch sử" đánh dấu sự trưởng thành của ASEAN.

Một điểm sáng nữa là ở chỗ, cuộc khủng hoảng tài chính thế giới đã làm các nước châu Á bỏ qua bất đồng, đồng tâm, hiệp lực vượt qua khó khăn. Điển hình là kế hoạch thiết lập hệ thống hối đoái đa phương trị giá 80 tỉ USD cho khu vực châu Á của ASEAN+3 và Hội nghị cấp cao ba nền kinh tế Nhật Bản, Hàn Quốc, Trung Quốc. Tại Hội nghị này, lãnh đạo Nhật Bản, Trung Quốc và Hàn Quốc nhất trí tiếp tục kích thích kinh tế và đề ra các biện pháp hợp tác chặt chẽ hơn trong việc đối phó với khủng hoảng tài chính toàn cầu.

Năm 2008 cũng chứng kiến mối quan hệ xích lại gần nhau giữa hai bờ eo biển Đài Loan. Tổng Bí thư Đảng Cộng sản Trung Quốc Hồ Cẩm Đào đã có hai cuộc tiếp xúc lịch sử lần đầu tiên trong gần 60 năm qua với lãnh đạo Đài Loan. Đó là cuộc gặp với Chủ tịch Quỹ Thị trường chung hai bờ eo biển Đài Loan Tiêu Vạn Tường và với Chủ tịch Quốc Dân Đảng Ngô Bá Hùng tại Bắc Kinh. Cùng với hai cuộc tiêp xúc nói trên là một loạt các hoạt động giao lưu khác góp phần tạo bước đột phá trong quan hệ hai bờ eo biển Đài Loan.

Nếu như năm 2007, châu Á được coi là châu lục năng động về kinh tế và được kỳ vọng là sẽ phát triển mạnh hơn, hướng tới ổn định chính trị, hội nhập và hòa hợp, thì sang năm 2008 này, những kỳ vọng đó đã không thành hiện thực. Hy vọng rằng, những điểm sáng về liên kết, hợp tác vào nửa cuối năm sẽ lan rộng để châu Á có thể vượt qua những thách thức về kinh tế - tài chính đang hiện hữu, khiến bức tranh của châu Á chuyển sang gam màu tươi sáng hơn trong những năm tới./.