Vai trò của nhiệm vụ giáo dục truyền thống lịch sử đối với thế hệ trẻ trong bối cảnh hiện nay

Trước tác động đa chiều của quá trình toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế, hoạt động giáo dục truyền thống lịch sử, bản sắc văn hóa dân tộc cho thế hệ trẻ là nhiệm vụ quan trọng, cấp thiết. Sinh thời, Chủ tịch Hồ Chí Minh luôn chú trọng công tác chăm lo, bồi dưỡng thế hệ trẻ, không ngừng đề cao vai trò của đội ngũ thanh niên trong công cuộc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc; Người cho rằng: “Một năm khởi đầu từ mùa Xuân. Một đời khởi đầu từ tuổi trẻ. Tuổi trẻ là mùa xuân của xã hội”⁽¹⁾. Có thể nói, chính tấm lòng yêu thương, rộng mở, bao dung và niềm tin thiết tha, mãnh liệt từ Chủ tịch Hồ Chí Minh chính là lời hiệu triệu, khích lệ to lớn đối với lớp lớp thế hệ trẻ của dân tộc, rằng: “Non sông Việt Nam có trở nên tươi đẹp hay không, dân tộc Việt Nam có bước tới đài vinh quang để sánh vai với các cường quốc năm châu được hay không, chính là nhờ một phần lớn ở công học tập của các em”⁽²⁾. Người cũng nhấn mạnh, thế hệ trẻ là “đại biểu cái tinh thần tự tôn tự lập của dân tộc ta mấy nghìn năm để lại, cái tinh thần quật cường đó đã kinh qua Hai Bà Trưng, Lý Thường Kiệt, Trần Hưng Đạo, Lê Lợi, Quang Trung, Phan Đình Phùng, Hoàng Hoa Thám, truyền lại cho các em”⁽³⁾, bởi vậy, phải hoàn thành nhiệm vụ “gan góc tiếp tục cái tinh thần bất diệt đó, để truyền lại cho nòi giống Việt Nam muôn đời về sau”⁽⁴⁾. Tinh thần quật cường, lòng tự tôn, tự lập cũng là giá trị văn hóa, đạo đức xã hội cao quý xuất phát từ truyền thống dựng nước và giữ nước của dân tộc ta, chính “Sự hy sinh anh dũng của các liệt sĩ đã chuẩn bị cho đất nước ta nở hoa độc lập, kết quả tự do”⁽⁵⁾; nhiều tấm gương mang trong mình tinh thần vượt khó vươn lên chiếm lĩnh tri thức của “tuổi trẻ thế hệ Bác Hồ” đã trở thành bằng chứng sinh động thể hiện rõ vai trò, đóng góp của tuổi trẻ cho sự tươi đẹp của quốc gia Việt Nam.  

Đất nước Việt Nam đã đi qua chặng đường gần 25 năm của thế kỷ XXI - một thời đại mà nhân loại có những bước đi thần kỳ, vượt bậc, nhất là trong lĩnh vực công nghệ thông tin. Trong bối cảnh đó, bên cạnh nhiều thời cơ, thuận lợi, cũng có muôn vàn thách thức, khó khăn; là thời điểm thế hệ trẻ có nhiều cơ hội để phát huy tối đa khả năng của bản thân, tiếp cận không giới hạn nguồn tri thức bất tận và các nền văn hóa của nhân loại. Ở khía cạnh văn hóa, giáo dục, nhiều vấn đề nan giải mà đất nước và nhân dân ta đang phải đối diện, như xử lý hài hòa mối quan hệ giữa tăng trưởng kinh tế và phát triển văn hóa, giữa hội nhập quốc tế với giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc, phòng, chống biểu hiện phai nhạt lý tưởng, sự thay đổi tiêu cực về nhân sinh quan, thế giới quan,… của một bộ phận thanh niên.

Cùng với đó, dưới tác động của truyền thông, internet, quá trình toàn cầu hóa, nhiều luồng văn hóa lai căng, tư tưởng phi mác-xít, lối sống sính ngoại,... đã trở thành những rào cản, gây khó khăn trong phổ biến, giáo dục về lịch sử truyền thống của dân tộc đến với các tầng lớp thanh niên. Theo đó, mỗi người thanh niên phải có đủ nhận thức, trình độ, bản lĩnh và ý chí để tận dụng thời cơ, khắc phục khó khăn, vượt qua thách thức; phát huy tinh thần tự học, tự rèn luyện, trau dồi toàn diện (tâm - trí - tài - tầm) nhằm nâng cao bản lĩnh để phân biệt đúng - sai; đồng thời kiên định với lối đi riêng và kiến tạo bản sắc cá nhân trong một không gian mang tính động của thời đại mới; tránh sa lầy vào lối sống thực dụng, sống ngắn, sống gấp trong giới trẻ. Mặt khác, đội ngũ cán bộ, thanh niên trẻ phải luôn được đặt ở vị trí trung tâm trong chiến lược bồi dưỡng, phát huy nhân tố và nguồn lực con người⁽⁶⁾, trong đó, lòng yêu nước và tự hào dân tộc, tinh thần, thái độ trân trọng quá khứ cần xem là một trong những nội dung giáo dục căn bản.

Có thể nói, hiệu quả của công tác giáo dục chính trị tư tưởng và lịch sử, truyền thống của dân tộc cho thanh niên có vai trò rất quan trọng. Theo đó, phải “giáo dục tinh thần yêu nước, tự hào, tự tôn dân tộc, truyền thống và lịch sử dân tộc, ý thức trách nhiệm xã hội cho các tầng lớp nhân dân, nhất là thế hệ trẻ”⁽⁷⁾. Đại hội XIII của Đảng cũng nhấn mạnh, cần “giáo dục thế hệ trẻ về lý tưởng cách mạng, đạo đức, lối sống văn hóa, nâng cao lòng yêu nước, tự hào dân tộc, nuôi dưỡng ước mơ, hoài bão, khát vọng vươn lên; nêu cao tinh thần trách nhiệm đối với đất nước, với xã hội; xây dựng môi trường, điều kiện học tập, lao động, giải trí, rèn luyện để phát triển lành mạnh, toàn diện, hài hòa cả về trí tuệ, thể chất và giá trị thẩm mỹ”⁽⁸⁾.

Chiến thắng lịch sử Điện Biên Phủ: Giá trị to lớn cần tiếp tục được khai thác, phát huy trong công tác giáo dục, bồi dưỡng thế hệ trẻ

Chiến thắng lịch sử Điện Biên Phủ là kết quả của sự lãnh đạo đúng đắn, tài tình của Đảng và Chủ tịch Hồ Chí Minh; là kết tinh tinh thần đoàn kết, quyết chiến, quyết thắng của toàn dân, toàn quân ta. Chiến thắng có nguồn gốc sâu xa từ truyền thống yêu nước nồng nàn, ý chí quật cường, bất khuất, trí thông minh, sáng tạo, tình đoàn kết nhân ái (cũng là những yếu tố chủ yếu tạo nên bản sắc của dân tộc Việt Nam được hun đúc qua hàng nghìn năm lịch sử). Đến nay, đã 70 năm trôi qua, nhưng âm hưởng, ý nghĩa, tinh thần và bài học lịch sử của chiến thắng Điện Biên Phủ vẫn còn vang vọng, là động lực tiếp thêm sức mạnh cho dân tộc ta phấn đấu hoàn thành công cuộc đổi mới, hội nhập và phát triển.

Với ý nghĩa và tầm vóc đặc biệt, cụm Di tích lịch sử Chiến trường Điện Biên Phủ đã được Thủ tướng Chính phủ xếp hạng là di tích quốc gia đặc biệt (năm 2009)⁽⁹⁾, bao gồm 45 điểm di tích với các đặc điểm: 1- Hệ thống các điểm di tích phong phú, đa dạng, trong đó nhiều điểm còn lưu giữ được hệ thống tư liệu văn bản, hình ảnh, video,… (như Sở Chỉ huy chiến dịch; Bảo tàng chiến thắng; Đồi A1 - Nghĩa trang liệt sĩ; Hầm tướng Đờ Cát); 2- Các di tích cơ bản được tập trung ở ba địa điểm (thành phố Điện Biên Phủ, huyện Điện Biên, huyện Tuần Giáo), trong đó, nơi xa nhất ở huyện Tuần Giáo (cách thành phố Điện Biên khoảng 80km); 3- Việc bảo tồn các di tích được thực hiện tương đối tốt, các hoạt động trùng tu, tôn tạo về cơ bản bảo đảm được giá trị tái hiện rõ nét một chặng đường làm nên chiến thắng “chấn động địa cầu” vang dội của lịch sử dân tộc Việt Nam.

Các cơ sở giáo dục trên địa bàn tỉnh đã chủ động tổ chức các chuyến tham quan, chương trình ngoại khóa có ý nghĩa lớn, thiết thực cho các em học sinh, sinh viên, trong đó, tour phổ biến là đồi A1 - Nghĩa trang Liệt sĩ - Bảo tàng chiến thắng lịch sử Điện Biên Phủ và Hầm tướng Đờ Cát. Mới đây, nhờ hệ thống giao thông được cải thiện hơn, Sở Chỉ huy Chiến dịch Mường Phăng cũng trở thành điểm đến thường xuyên trong các hoạt động tham quan của các em học sinh trong và ngoài tỉnh. Với các chương trình tham quan, người tham gia có cơ hội tiếp xúc nhiều tư liệu, sản phẩm cụ thể:

Một là, Bảo tàng Chiến thắng: Công trình được hoàn thiện vào năm 2014 (nhân dịp kỷ niệm 60 năm chiến thắng lịch sử Điện Biên Phủ); là công trình công phu với hệ thống tư liệu phong phú, có giá trị tái hiện, giáo dục cao. Bên ngoài gồm 112 hiện vật là các loại vũ khí của Quân đội Nhân dân Việt Nam và quân đội Pháp sử dụng; bên trong trưng bày 274 hiện vật và 202 bức ảnh. Người tham quan còn được tiếp xúc các mô hình tổng thể về chiến dịch Điện Biên Phủ, cảm nhận sự gian khó mà lực lượng bộ đội ta đã trải qua để tiếp tế lương thực, vũ khí cho chiến trường; sự tham gia của đồng bào các dân tộc thiểu số tỉnh Điện Biên trong chiến dịch; các thước phim tư liệu, đặc biệt là được chiêm ngưỡng chiến dịch qua bức tranh tròn toàn cảnh Panorama - một trong những tác phẩm hội họa lớn nhất thế giới về đề tài chiến tranh với tên gọi “Trận chiến Điện Biên Phủ”⁽¹⁰⁾;

Hai là, Nghĩa trang liệt sĩ: Tại đây, người tham gia được dâng hương tưởng niệm, cảm nhận sự khốc liệt của chiến trường Điện Biên Phủ qua nhiều tấm bia liệt sĩ của các chiến sĩ cảm tử từ khắp mọi miền Tổ quốc. Có những ngôi mộ có tên, cũng có ngôi mộ không tên.

Ba là, Di tích Đồi A1: Vào đêm ngày 6-5-1954, quân ta đã đào một đường hầm, đặt khối thuốc nổ nặng gần 1.000kg và cho điểm hỏa; đến sáng ngày 7-5-1954, quân ta làm chủ hoàn toàn đồi A1, mở đường cho đợt tổng công kích cuối cùng vào Sở Chỉ huy tập đoàn cứ điểm và giành thắng lợi hoàn toàn. Đến đây, người tham quan được tận mắt chứng kiến hầm, hào, lô-cốt, xe tăng.

Bốn là, Di tích Hầm tướng Đờ Cát: Đây là căn hầm với các phòng làm việc, nghỉ ngơi của tướng Đờ Cát-xtơ-ri (Bộ Chỉ huy tập đoàn cứ điểm Điện Biên Phủ); nơi đánh dấu sự thất bại thảm hại của một đạo quân viễn chinh Pháp với hình ảnh viên tướng chỉ huy cùng toàn bộ sĩ quan dưới quyền giơ tay xin hàng và lá cờ “Quyết chiến quyết thắng” kết thúc chiến dịch lịch sử Điện Biên Phủ bay cao trên bầu trời Điện Biên.

Năm là, Di tích Sở Chỉ huy Chiến dịch Mường Phăng: Đây là nơi đóng quân của Bộ Chỉ huy Chiến dịch (từ ngày 31-1 đến 15-5-1954), tại địa điểm này, Đại tướng Võ Nguyên Giáp đưa ra nhiều quyết sách quan trọng, mang tính quyết định tới thắng lợi toàn chiến dịch. Hiện nay, rừng Mường Phăng đã trở thành biểu tượng sức mạnh của Quân đội nhân dân Việt Nam, về sau còn được gọi là “Rừng Đại tướng”; qua từng tư liệu bằng kênh chữ, kênh hình, kênh tiếng, du khách dường như được sống lại trong những thời khắc lịch sử của 70 năm về trước.

Chiến tranh đã lùi xa, nhưng những chứng tích, âm hưởng của nó luôn trường tồn cùng thời gian. Cụm Di tích Chiến trường Điện Biên Phủ là bằng chứng sống động về thắng lợi vang dội, lẫy lừng của dân tộc Việt Nam trong cuộc kháng chiến trường kỳ chống thực dân Pháp, thể hiện ý chí, quyết tâm toàn dân tộc trước một lực lượng quân sự hùng mạnh, có đủ phương tiện chiến tranh hiện đại. Với giá trị về lịch sử, văn hóa và khoa học đặc biệt của di tích đã góp phần khẳng định sự thật: “Chiến dịch Điện Biên Phủ đối với tình hình quân sự và chính trị ở Đông Dương, đối với sự trưởng thành của Quân đội ta cũng như đối với công cuộc bảo vệ hòa bình thế giới có một ý nghĩa rất quan trọng”⁽¹¹⁾, làm nên “thiên sử vàng” như là “một Bạch Đằng, một Chi Lăng hay một Đống Đa trong thế kỷ XX”⁽¹²⁾ để thế giới nhắc đến “Việt Nam - Hồ Chí Minh, Việt Nam - Điện Biên Phủ”⁽¹³⁾ với đầy sự yêu mến, tôn trọng, khâm phục.

Một số kiến nghị, đề xuất thời gian tới

Thứ nhất, tập trung triển khai có hiệu quả các chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước trong xây dựng, bồi dưỡng, đào tạo đội ngũ cán bộ, đảng viên, thanh niên thế hệ trẻ hiện nay⁽¹⁴⁾. Bên cạnh đó, tiếp tục đa dạng hóa các nguồn lực phục vụ hoạt động bảo vệ, bảo tồn và phát huy giá trị các di tích dựa trên nguyên tắc bảo tồn nguyên trạng hoặc bảo tồn phát triển tùy thuộc vào đặc điểm, yêu cầu đối với từng di tích. Mặt khác, chú trọng nhiệm vụ số hóa các tài liệu giới thiệu, mô tả về chiến thắng Điện Biên Phủ cũng như nội dung từng chứng tích (cân nhắc việc tổ chức dịch thuật ra các thứ tiếng phổ biến, như tiếng Anh, Trung Quốc, Hàn Quốc,…); đẩy mạnh đăng tải nội dung lên các kênh thông tin khác nhau trên các nền tảng phương tiện truyền thông xã hội dễ tiếp cận với tầng lớp thanh niên nói riêng, du khách nói chung, như Youtube, Facebook, Tiktok…, từ đó, góp phần tuyên truyền hình ảnh, tạo tiếng vang, cũng như giáo dục, quảng bá, lan tỏa cụm di tích ra bên ngoài.

Thứ hai, nêu cao hơn nữa vai trò và tăng cường hiệu quả hoạt động của các tổ chức chính trị - xã hội, như Đoàn Thanh niên, Hội Sinh viên, Đội Thiếu niên Tiền phong Hồ Chí Minh, Hội Cựu chiến binh,… Theo đó, cần tiến hành hoạt động trọng tâm vào các ngày truyền thống của học sinh, sinh viên, như là dịp kỷ niệm thành lập các tổ chức chính trị - xã hội nòng cốt (đặc biệt là Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh, Đội Thiếu niên Tiền phong Hồ Chí Minh,...); ưu tiên tổ chức lễ kết nạp đoàn viên, đảng viên tại các khu di tích nhằm tận dụng, hòa mình vào không khí linh thiêng trong các nghi lễ quan trọng. Mặt khác, thực tế cho thấy, việc xác định được màu sắc đặc trưng, giá trị cốt lõi của mỗi địa phương và lấy đó làm trọng điểm cho các phong trào sẽ mang lại giá trị, sức lan tỏa lớn. Theo đó, tỉnh Điện Biên có nhiều ưu thế để xây dựng chiến lược giáo dục thế hệ trẻ gắn với phát huy giá trị lịch sử của chiến thắng Điện Biên Phủ, đây cũng là nét riêng biệt, độc đáo so với các địa phương khác.

Thứ ba, các cơ quan báo chí, truyền thông, văn hóa, du lịch,... cần tiếp tục nghiên cứu, đa dạng hóa các hình thức tuyên truyền, xây dựng các ấn phẩm điện tử, sách nói nhằm lan tỏa, hình thành cộng đồng truyền bá di sản với quy mô lớn, tốc độ tiếp cận thông tin nhanh chóng, chính xác. Chủ động, tích cực học tập, tích lũy kinh nghiệm quảng bá di sản của các tỉnh, thành phố đã thực hiện thành công, như Hội An, Nha Trang, Hạ Long,… Hiện nay, mặc dù công tác tuyên truyền của tỉnh Điện Biên về di sản ngày càng đa dạng qua các kênh thông tin; tuy nhiên, với đặc thù địa bàn là vùng sâu, vùng biên giới với nhiều khó khăn, trong đó, một số đồng bào dân tộc thiểu số chưa thành thục việc nghe, nói tiếng Việt, nên có nhiều hạn chế trong tiếp cận thông tin (tỉnh có hơn 20 dân tộc thiểu số cùng sinh sống, trong đó người Thái chiếm tỷ lệ lớn). Vì thế, cần chú trọng công tác giáo dục di sản đối với đồng bào các dân tộc thiểu số bắt đầu bằng chính ngôn ngữ của đồng bào.

Thứ tư, cần đặc biệt quan tâm đến vai trò của ngành giáo dục và đào tạo, đặc biệt là nhiệm vụ xây dựng chiến lược giáo dục. Hiện nay, Điện Biên là một trong những địa phương đã và đang triển khai có hiệu quả tài liệu giáo dục kiến thức văn hóa, lịch sử địa phương trong chương trình học phổ thông (lớp 10, 11 về cơ bản đã hoàn thành); nội dung được chọn và giới thiệu trong hệ thống các tài liệu đã tập trung thể hiện, khai thác được những nét bản sắc của tỉnh, trong đó, đặc điểm điều kiện địa lý với đặc thù có đường biên giới rất dài với Lào và Trung Quốc, chiến thắng lịch sử Điện Biên Phủ, nền văn học đồng bào dân tộc thiểu số với cách tiếp cận liên ngành được thể hiện khá tốt và phù hợp. Đây sẽ là tiền đề, nền tảng quan trọng phục vụ hoạt động triển khai, thực hiện các nhiệm vụ giáo dục cho thế hệ trẻ trên địa bàn tỉnh.

Thứ năm, trong bối cảnh bùng nổ thông tin và internet hiện nay, công tác giáo dục, đặc biệt là giáo dục lý tưởng cách mạng có những thuận lợi, nhưng cũng phải đối mặt với nhiều thách thức, đòi hỏi sự vào cuộc của các cấp, các ngành, trong đó, rất cần phát huy sự sáng tạo, đa dạng hóa hình thức, phương tiện giáo dục gắn với các tư liệu trực quan, sinh động,… Theo đó, tỉnh Điện Biên cần tiếp tục tổ chức các hoạt động giáo dục trải nghiệm, tập trung chủ yếu vào việc khai thác hệ thống di tích lịch sử; mở rộng, sáng tạo chủ đề về nhân vật, sự kiện hoặc chứng tích chiến tranh; giới thiệu, quán triệt các nội dung có ý nghĩa giáo dục bằng hình thức phù hợp, tổ chức các cuộc thi theo hình thức mới, như rung chuông vàng, tranh biện, xây dựng video trên cơ sở tư liệu lịch sử, sân khấu hóa các hình tượng nhân vật, tác phẩm văn học về quê hương Điện Biên…, cùng đóng góp vào kho dữ liệu số cho hoạt động quảng bá hình ảnh địa phương./.

---------------------

(1) Hồ Chí Minh: Toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2021, t. 4, tr. 194
(2) Hồ Chí Minh: Toàn tập, Sđd, t. 4, tr. 35
(3) Hồ Chí Minh: Toàn tập, Sđd, t. 5, tr. 44
(4) Hồ Chí Minh: Toàn tập, Sđd, t. 5, tr. 44
(5) Hồ Chí Minh: Toàn tập, Sđd, t. 12, tr. 401
(6) Xem: PV: “Xây dựng đội ngũ cán bộ, đảng viên trẻ đáp ứng yêu cầu phát triển và hội nhập quốc tế”, Báo Công an nhân dân online, ngày 26-8-2020, https://cand.com.vn/thoi-su/Xay-dung-doi-ngu-can-bo-dang-vien-tre-dap-ung-yeu-cau-phat-trien-va-hoi-nhap-quoc-te-i578309/
(7) Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII, Nxb. Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2021, t. I, tr. 136
(8) Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII, Sđd, t. I, tr. 168
(9) Xem: Quyết định số 1272/QĐ-TTg, ngày 12-8-2009, của Thủ tướng Chính phủ, “Về việc xếp hạnh di tích quốc gia đặc biệt”
(10) Bức tranh có bốn trường đoạn: Toàn dân ra trận, Khúc dạo đầu hùng tráng, Cuộc đối đầu lịch sử và Chiến thắng. Tất cả cùng tạo nên một pho sử hoành tráng, sống động bằng tranh về chiến dịch Điện Biên Phủ có dung lượng hơn 3.220m²; tái hiện lại hơn 4.500 nhân vật giữa chiến trận bi tráng trong 56 ngày, đêm cuối cùng của trận Điện Biên Phủ, mang đến cảm giác sống động, chân thực về sự bi hùng mà quân dân ta tạo nên trong toàn chiến dịch.
(11) Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đảng toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2001, t. 15, tr. 88
(12) Lê Duẩn: Dưới lá cờ vẻ vang của Đảng vì độc lập, tự do, vì chủ nghĩa xã hội tiến lên giành những thắng lợi mới, Nxb. Tổng hợp Thành phố Hồ Chí Minh, Thành phố Hồ Chí Minh, 2013, tr. 63
(13) Đỗ Thiện - Đinh Kim Khánh: Tiếng sấm Điện Biên Phủ, Nxb. Quân đội nhân dân, Hà Nội, 1984, tr. 343
(14) Chỉ thị số 23-CT/TW, ngày 9-2-2018, của Ban Bí thư, “Về tiếp tục đổi mới, nâng cao chất lượng, hiệu quả học tập, nghiên cứu, vận dụng và phát triển chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh trong tình hình mới”; Quy định số 57-QĐ/TW, ngày 8-2-2022, của Ban Chấp hành Trung ương, “Về đối tượng, tiêu chuẩn và phân cấp đào tạo lý luận chính trị”; Nghị quyết số 25-NQ/TW, ngày 25-7-2008, của Ban Chấp hành Trung ương, “Về tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với công tác thanh niên thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hoá, hiện đại hoá”; Chỉ thị số 42-CT/TW, ngày 24-3-2015, của Ban Bí thư, “Về tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với công tác giáo dục lý tưởng cách mạng, đạo đức, lối sống văn hóa cho thế hệ trẻ giai đoạn 2015 - 2030”