Kinh nghiệm phòng, chống tham nhũng của Singapore và những gợi mở cho Việt Nam

Kinh nghiệm của Singapore trong kiến tạo môi trường “không tham nhũng”

Nền tảng pháp lý vững chắc và toàn diện

Singapore đã xây dựng một hệ thống pháp lý mạnh mẽ và toàn diện làm nền tảng cho công tác phòng, chống tham nhũng. Luật Phòng, chống tham nhũng của Singapore (PCA) cho phép cơ quan chống tham nhũng điều tra cả ở khu vực công và tư, với các quy định về hành vi tham nhũng, hối lộ có phạm vi rộng, bao gồm cả tiền bạc và phi tiền bạc. Điều này bảo đảm mọi hình thức tham nhũng, dù tinh vi đến đâu, đều có thể bị phát hiện và xử lý. Luật cũng đưa ra các quy định kết hợp giữa biện pháp trừng phạt và ngăn ngừa tham nhũng, làm cho hành vi tham nhũng trở nên khó thực hiện và dễ bị phát hiện⁽¹⁾.

Điểm nổi bật trong Luật Phòng, chống tham nhũng của Singapore là quy định về suy đoán tham nhũng. Theo đó, nếu một công chức bị phát hiện sở hữu tài sản vượt quá mức thu nhập hợp pháp của họ, buộc phải có nghĩa vụ chứng minh nguồn gốc của tài sản đó, nếu không sẽ bị coi là phạm tội tham nhũng. Cơ chế này giúp cơ quan chức năng tăng cường khả năng điều tra, phát hiện và xử lý tham nhũng, đặc biệt đối với các vụ án liên quan đến lợi ích bất chính.

Ngoài ra, Điều 165, Bộ luật Hình sự của Singapore quy định 24 tội danh nhận hối lộ và tham nhũng đối với công chức. Những quy định này tạo khung pháp lý toàn diện để chống tham nhũng trong khu vực công và tư, củng cố nguyên tắc liêm chính của khu vực công, hướng tới mục tiêu môi trường "không tham nhũng” ở Singapore.

Cơ quan chống tham nhũng độc lập và hoạt động hiệu quả

Cục Điều tra tham nhũng (CPIB) là cơ quan phòng, chống tham nhũng độc lập của Singapore. CPIB trực thuộc Văn phòng Thủ tướng, có toàn quyền điều tra và kết tội tham nhũng trong cả khu vực công và tư, kể cả các quan chức cấp cao, bao gồm các quyền: bắt giữ, điều tra tài khoản ngân hàng, cổ phần, kiểm tra sổ sách của các ngân hàng, thu thập thông tin từ người đang bị điều tra, khám xét và thu giữ… Giám đốc CPIB có quyền kháng cáo trực tiếp lên Tổng thống nếu Thủ tướng từ chối điều tra hoặc xử lý một vụ án⁽²⁾. Quyền hạn độc lập cho phép cơ quan này phản ứng kịp thời và thực hiện các biện pháp phòng ngừa, ngăn chặn tham nhũng trước khi lan rộng, ăn sâu vào hệ thống.

Ý chí chính trị mạnh mẽ và văn hóa không khoan nhượng

Một trong những nguyên nhân quan trọng để Singapore thành công trong phòng, chống tham nhũng nhờ ý chí chính trị mạnh mẽ và tầm nhìn chiến lược của các nhà lãnh đạo. Cố Thủ tướng Lý Quang Diệu là người định hình cho các biện pháp chống tham nhũng nghiêm ngặt của đất nước này. Ông nhấn mạnh vai trò của nền công vụ dựa trên năng lực và sự liêm chính, đưa Singapore từ một quốc gia tham nhũng tràn lan thành một trong những quốc gia được đánh giá là “ít tham nhũng” nhất thế giới. Cam kết cá nhân của ông về sự liêm chính đã trở thành tấm gương, có ảnh hưởng mạnh mẽ đến đội ngũ cán bộ, công chức ở quốc gia này⁽³⁾.

Mặt khác, chính sách không khoan nhượng của Chính phủ Singapore bảo đảm, các vụ án tham nhũng được truy tố nhanh chóng và người phạm tội bị xử lý thích đáng. Việc thực thi nghiêm ngặt luật pháp phòng, chống tham nhũng là yếu tố quan trọng để duy trì niềm tin của công chúng vào sự điều hành của Chính phủ, đồng thời bảo đảm thể chế quản lý hiệu quả.

Nền công vụ liêm chính, chế độ đãi ngộ tương xứng và chế độ công vụ dựa trên năng lực

Singapore ưu tiên xây dựng nguồn nhân lực thông qua giáo dục và chế độ công vụ dựa trên năng lực. Điều này giúp tạo ra một đội ngũ công chức đáng tin cậy và hiệu quả. Hệ thống tuyển dụng và trọng dụng nghiêm ngặt, dựa trên năng lực đã giúp Singapore đặt trọng tâm vào tài năng, chuyên môn và hiệu suất, ngăn chặn nạn gia đình trị, bảo đảm chất lượng và sự công bằng trong bộ máy nhà nước.  

Chế độ đãi ngộ xứng đáng là một trong những yếu tố quan trọng giúp Singapore ngăn chặn tham nhũng. Chính phủ bảo đảm công chức được trả lương tương xứng với trách nhiệm, giúp giảm cám dỗ về tài chính, giảm động cơ tham nhũng. Mức lương khu vực công được đặt ngang bằng với khu vực tư nhân, nhằm thu hút và giữ chân nhân tài ở khu vực này. Dịch vụ công của Singapore hoạt động dưới một Bộ quy tắc ứng xử nghiêm ngặt, đặt ra các tiêu chuẩn cao về hành vi cho công chức, nhấn mạnh các nguyên tắc liêm chính, không thể bị mua chuộc và minh bạch⁽⁴⁾.  

Một số gợi mở về công tác phòng, chống tham nhũng đối với Việt Nam

Hiện nay, tình trạng tham nhũng, lãng phí, tiêu cực ở Việt Nam còn diễn biến phức tạp. Trong thời gian qua, Đảng và Nhà nước ta đã thể hiện tinh thần kiên quyết, kiên trì, không khoan nhượng với tham nhũng, xử lý nghiêm minh với phương châm “bất kể người đó là ai”, nhưng tham nhũng vẫn có dấu hiệu phức tạp. Công tác phát hiện, xử lý tham nhũng, lãng phí, tiêu cực ở một số địa phương, bộ, ngành chưa có nhiều chuyển biến rõ nét. Tình trạng suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống của một bộ phận không nhỏ cán bộ, đảng viên, công chức, viên chức, trong đó có cả cán bộ cấp cao còn diễn ra. Nhiều cán bộ, đảng viên sa vào chủ nghĩa cá nhân, đặt lợi ích cá nhân lên trên lợi ích tập thể. Trong khi đó, chính sách, pháp luật trên các lĩnh vực quản lý kinh tế - xã hội và phòng, chống tham nhũng còn chưa đầy đủ, đồng bộ. Một số quy định chưa phù hợp với thực tiễn, dễ bị lợi dụng để tham nhũng nhưng chậm được sửa đổi, bổ sung. Các quy định về công khai, minh bạch, kiểm soát tài sản, thu nhập của người có chức vụ, quyền hạn còn thiếu cụ thể, chưa chặt chẽ. Cơ chế phòng ngừa, kiểm soát quyền lực để “không thể tham nhũng” chưa toàn diện và triệt để⁽⁵⁾...

Đảng ta đã thẳng thắn nhìn nhận những hạn chế, khuyết điểm và xác định, công tác phòng, chống tham nhũng là nhiệm vụ vừa cấp bách, vừa lâu dài, nhiều khó khăn, phức tạp, phải tiến hành thường xuyên, kiên quyết, kiên trì ở tất cả các cấp, ngành, lĩnh vực. Đảng chủ trương phải xây dựng được cơ chế phòng ngừa chặt chẽ để “không thể” tham nhũng; răn đe, trừng trị nghiêm khắc để “không dám” tham nhũng; bảo đảm chế độ, chính sách để “không cần” tham nhũng và xây dựng văn hóa liêm chính để “không muốn” tham nhũng. Để thực hiện “bốn không” nêu trên, kinh nghiệm phòng, chống tham nhũng của Singapore có thể đem đến một số gợi mở quý cho Việt Nam:

Hoàn thiện cơ chế phòng ngừa để "không thể" tham nhũng. Hoàn thiện cơ chế kiểm soát quyền lực trên các lĩnh vực, nhất là những lĩnh vực dễ phát sinh tham nhũng, tiêu cực; khắc phục những bất cập, hạn chế, kẽ hở của pháp luật, tạo cơ sở, khung pháp lý nền tảng để "không thể" tham nhũng. Quy định cụ thể hơn những nội dung bắt buộc phải công khai, như: tài chính, ngân sách, tài sản công, đầu tư, xây dựng, đấu thầu, đấu giá, đất đai, tài nguyên, khoáng sản, thuế, hải quan... Minh bạch hóa hoạt động của các cơ quan nhà nước, nhất là mở rộng phạm vi công khai trên môi trường mạng để người dân giám sát là giải pháp đột phá để "không thể" tham nhũng. Cần khắc phục việc công khai hình thức, chiếu lệ, phạm vi công khai hẹp, thời gian công khai ngắn, đồng thời có chế tài xử lý những hành vi vi phạm.

Hoàn thiện cơ chế phòng ngừa để "không dám" tham nhũng. Phòng ngừa bằng cách tạo ra cơ chế để người có ý định tham nhũng "không dám" thực hiện hành vi tham nhũng, là một trong những chiến lược hiệu quả. Để tạo cơ chế này, cần siết chặt kỷ luật, kỷ cương, kịp thời phát hiện, xử lý nghiêm minh các hành vi tham nhũng, không có vùng cấm, không có ngoại lệ, không chịu tác động, can thiệp của bất kỳ tổ chức, cá nhân nào. Công khai rộng rãi việc xử lý cá nhân vi phạm trong ngành, lĩnh vực, địa phương để răn đe, cảnh tỉnh các đối tượng khác. Cần nghiên cứu để có hình thức chế tài ở mức cao hơn, có tính răn đe với hành vi tham nhũng, như: Nếu vi phạm có một trong các hành vi tham nhũng, tùy theo mức độ vi phạm áp dụng xử lý hình sự, cho miễn nhiệm, từ chức, cấm đảm nhiệm chức vụ có thời hạn, buộc thôi việc...  

Nghiên cứu xây dựng, hoàn thiện các biện pháp ngăn chặn đủ mạnh trong tố tụng hình sự khi phát hiện có dấu hiệu tham nhũng, nhằm ngăn chặn kịp thời nguy cơ tẩu tán tài sản, trốn ra nước ngoài tránh điều tra. Mở rộng việc ký kết hợp tác quốc tế về dẫn độ tội phạm tham nhũng, để những cá nhân có ý định tham nhũng và trốn ra nước ngoài sẽ không thể lẩn trốn, lẩn tránh pháp luật.

Hoàn thiện quy định về kiểm soát tài sản, thu nhập và xử lý tài sản không rõ nguồn gốc của cán bộ, công chức, viên chức. Các tài sản, thu nhập không giải trình được nguồn gốc phải bị tịch thu, nộp vào ngân sách nhà nước. Có cơ chế kiểm tra, xác minh chặt chẽ và xử lý nghiêm minh cá nhân kê khai không trung thực. Khắc phục "lỗ hổng" trong thiết chế kiểm soát tài sản, thu nhập, đó là việc Nhà nước mới chỉ tập trung kiểm soát tài sản, thu nhập của người có chức vụ, quyền hạn, chưa kiểm soát được tài sản, thu nhập của mọi thiết chế trong xã hội. Cần mở rộng diện kiểm soát tài sản, thu nhập ra khu vực tư, quy định cụ thể hơn về kiểm soát thu nhập cá nhân. Hoàn thiện cơ sở dữ liệu quốc gia về kiểm soát tài sản, thu nhập của các đối tượng thuộc diện kê khai và liên thông với các đối tượng có liên quan như bố, mẹ, con, anh chị em ruột, nhằm khắc phục việc tẩu tán tài sản tham nhũng cho người thân hoặc có trường hợp ly hôn giả để tẩu tán tài sản tham nhũng...

Hoàn thiện cơ chế để "không muốn " tham nhũng. Tăng cường giáo dục đạo đức công vụ, văn hóa liêm chính cho đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức. Xây dựng và thực hiện các quy tắc ứng xử, quy tắc đạo đức nghề nghiệp, trong đó có việc cam kết không tham nhũng. Đưa nội dung giáo dục liêm chính, không tham nhũng vào chương trình quốc gia về xây dựng và phát triển nền văn hóa tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc, hình thành văn hóa không tham nhũng và không khoan nhượng đối với hành vi tham nhũng trong xã hội.

Thực hiện tốt quy chế dân chủ trong nội bộ từng cơ quan, tổ chức để tạo môi trường làm việc công khai, công bằng, minh bạch, không tham nhũng. Đổi mới công tác đánh giá cán bộ, chủ yếu dựa trên năng lực, hiệu quả công tác; bổ nhiệm trên cơ sở đánh giá đúng, tránh việc cán bộ, công chức tìm con đường thăng tiến bằng “quan hệ”, “tiền tệ” - là những nguồn gốc của tham nhũng.

Đề ra cơ chế sàng lọc cán bộ, công chức, viên chức theo hướng "có vào, có ra", tạo động lực để mỗi cán bộ, công chức, viên chức không ngừng nâng cao năng lực, trình độ, giữ gìn đạo đức công vụ, “không dám” tham nhũng. Nhất là trong bối cảnh sắp xếp, tinh gọn tổ chức bộ máy, cơ cấu lại đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức như hiện nay, cần kiên quyết loại ra khỏi đội ngũ những người có dấu hiệu, hành vi tham nhũng.

Hoàn thiện cơ chế để "không cần" tham nhũng. Tiếp tục thực hiện tinh gọn bộ máy, biên chế, giảm số lượng người hưởng lương từ ngân sách nhà nước để dành nguồn lực chi cho đầu tư phát triển, chi trả chế độ xứng đáng cho cán bộ, công chức, viên chức trong hệ thống chính trị. Tiếp tục cải cách chính sách tiền lương, bảo đảm thu nhập của cán bộ, công chức, viên chức nhà nước tương đương mức thu nhập khá trong xã hội và khu vực ngoài nhà nước. Nghiên cứu tăng thêm mức phụ cấp cho cán bộ lãnh đạo, quản lý; phụ cấp cho các lĩnh vực công việc đặc thù; ban hành chính sách nhà ở hợp lý để cán bộ, công chức, viên chức yên tâm công tác, toàn tâm, toàn ý với công việc. Bên cạnh đó, nghiên cứu chế độ "thu nhập tăng thêm" từ nguồn thu hợp pháp ngân sách địa phương, cơ quan, đơn vị để chi trả theo năng lực, hiệu quả công việc của từng cán bộ, công chức, viên chức, góp phần thúc đẩy cống hiến và "không cần" tham nhũng.

Nâng cao hiệu quả của các cơ quan có chức năng phòng, chống tham nhũng. Kinh nghiệm của Singapore cho thấy tầm quan trọng của một cơ quan chống tham nhũng được trao quyền mạnh mẽ. Việt Nam cần nghiên cứu về mô hình này, phân tích, làm rõ những ưu điểm, nhược điểm so với mô hình hiện tại, tham khảo thêm từ các quốc gia trên thế giới về phòng, chống tham nhũng để đề xuất mô hình phù hợp với điều kiện nước ta.

Tiếp tục nâng cao chất lượng hoạt động của các cơ quan chống tham nhũng, đặc biệt là Ban Chỉ đạo Trung ương về phòng, chống tham nhũng, lãng phí, tiêu cực và cơ quan thường trực là Ban Nội chính Trung ương. Xem xét trao quyền chủ động điều tra cho các cơ quan này, không chỉ dựa vào tố cáo mà còn có khả năng khởi xướng điều tra khi có dấu hiệu bất thường, bất kể đối tượng là ai, cấp bậc nào. Nghiên cứu thiết lập “đơn vị đầu mối giám sát” trực thuộc Ban Chỉ đạo Trung ương, giúp Ban Chỉ đạo giám sát, kiểm soát các hoạt động phòng, chống tham nhũng trong toàn bộ hệ thống kịp thời, toàn diện, hiệu quả hơn.

Cần phân định rõ vai trò của từng cơ quan có chức năng phòng, chống tham nhũng, xây dựng quy chế phối hợp đồng bộ giữa các cơ quan (từ khâu phát hiện, kiến nghị xử lý của kiểm tra, giám sát, thanh tra, kiểm toán, đến điều tra, truy tố, xét xử của công an, viện kiểm sát, tòa án và thi hành án, thu hồi tài sản tham nhũng....). Sắp xếp lại cơ cấu tổ chức bên trong của từng cơ quan, thành lập đơn vị, bộ phận đầu mối chuyên trách về phòng, chống tham nhũng, tránh trùng lắp, chồng chéo với các bộ phận khác. Việc kiện toàn tổ chức bộ máy của các cơ quan có chức năng phòng, chống tham nhũng cần gắn với các quy định về kiểm soát quyền lực; ngăn ngừa và xử lý nghiêm các hành vi can thiệp, tác động không đúng quy định của Đảng và pháp luật của Nhà nước vào hoạt động của các cơ quan này.

Việt Nam đang triển khai những quyết sách chiến lược mang tính cách mạng, đặt ra nhiều vấn đề mới, yêu cầu mới cao hơn, đồng thời cũng là bước ngoặt mới, vận hội mới mang tính lịch sử đối với sự nghiệp xây dựng, phát triển đất nước và bảo vệ Tổ quốc. Việc kiên trì và thực hiện đồng bộ các giải pháp, hướng tới mục tiêu "4 không" trong phòng, chống tham nhũng là điều kiện tiên quyết để đưa đất nước phát triển bền vững và thịnh vượng./.

-----------------------

(1), (3), (4) Xem: The Architecture of Clean Governance: Singapore’s Anti-Corruption Success (Tạm dịch: Kiến trúc quản trị liêm chính: Thành công chống tham nhũng của Singapore), Southeast Asia Anti-Corruption Syndicate, ngày 16-4-2025, https://www.seaanticorruption.org/2025/04/16/singapore-clean-governance/
(2) Xem: The Fight Against Corruption in Singapore (Tạm dịch: Cuộc chiến chống tham nhũng ở Singapore), ngày 6-3-2024, https://www.lickslegal.com/post/the-fight-against-corruption-in-singapore/
(5) Xem: Báo cáo số 06-BC/TW, ngày 23-7-2022, của Bộ Chính trị, “Về tổng kết 10 năm công tác phòng, chống tham nhũng, tiêu cực giai đoạn 2012 - 2022, nhiệm vụ, giải pháp thời gian tới”.