Nhìn một cách tổng thể, những năm qua, thực hiện công cuộc đổi mới đất nước, Đảng ta đã có nhiều chủ trương, nghị quyết đổi mới, xây dựng, chỉnh đốn Đảng, đấu tranh ngăn chặn sự suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, chống quan liêu, tham nhũng, lãng phí, lợi ích nhóm, tư duy nhiệm kỳ, bệnh độc đoán, chuyên quyền, gia trưởng đối với người đứng đầu cấp ủy, tổ chức đảng, tổ chức nhà nước, Mặt trận Tổ quốc, các đoàn thể chính trị - xã hội và các tổ chức kinh tế của Nhà nước. Mặt khác, Đảng đã coi trọng đổi mới phương thức lãnh đạo đối với Nhà nước và các tổ chức khác trong hệ thống chính trị, trong đó chú trọng cụ thể hóa nguyên tắc tập trung dân chủ, tập thể lãnh đạo, cá nhân phụ trách, phù hợp với tình hình thực tế. Đặc biệt coi trọng việc xác định quyền và trách nhiệm của tập thể và quyền, trách nhiệm của cá nhân trong tập thể, trước hết là đối với người đứng đầu.

Tăng cường phân cấp, phân quyền theo hướng tăng thẩm quyền, trách nhiệm của người đứng đầu cấp ủy, tổ chức đảng, tổ chức Nhà nước, tổ chức kinh tế của Nhà nước ở các cấp. Đồng thời, từng bước có cơ chế, chế tài cụ thể trong việc xác định, xử lý trách nhiệm đối với người đứng đầu khi có khuyết điểm, vi phạm. Tuy nhiên, thực tế cho thấy vì nhiều nguyên nhân, một số người đứng đầu vẫn mắc phải những sai lầm, khuyết điểm trong việc thực hiện thẩm quyền, trách nhiệm được giao, dẫn đến những hậu quả xấu, ảnh hưởng đến uy tín của tổ chức đảng, cơ quan, đơn vị, bản thân người đứng đầu, làm mất niềm tin của nhân dân đối với Đảng, Nhà nước, gây bức xúc trong xã hội.

Thực tế cho thấy, trong một số quy định, việc trao quyền không phù hợp với trách nhiệm thì dẫn đến người đứng đầu ỷ lại, dựa vào tập thể, thiếu năng động, sáng tạo, không dám nghĩ dám làm, dám chịu trách nhiệm, thu mình để được bình an, làm cho cơ quan, đơn vị, địa phương yếu kém, mất đoàn kết, kinh tế-xã hội không phát triển được...

Ngược lại, việc trao quyền cho cá nhân người đứng đầu không tương thích với trách nhiệm (quyền lớn hơn trách nhiệm), thì người đứng đầu dễ dẫn đến lạm quyền, lộng quyền, làm trái, bất chấp nguyên tắc, quy định, quy chế, quy trình, nhất là trong công tác cán bộ. Cũng có một thực tế khác, khi việc trao quyền và trách nhiệm của người đứng đầu dù là tương thích nhưng tập thể vì nể nang, ngại va chạm, hoặc bị người đứng đầu thao túng, dẫn đến tự tung tự tác, bất chấp nguyên tắc, quy chế, quy trình và không có sự kiểm tra, giám sát, kiểm soát thường xuyên, hữu hiệu của tổ chức đảng, cơ quan có thẩm quyền cấp trên thì dẫn đến việc không những chỉ mình người đứng đầu có khuyết điểm, vi phạm, mà cả tập thể cấp ủy, tổ chức đảng, cơ quan, đơn vị, địa phương cũng mắc phải khuyết điểm, vi phạm, đều phải bị xem xét, xử lý kỷ luật, thậm chí bị kỷ luật rất nghiêm khắc.

Trong trường hợp này, điển hình là khuyết điểm, vi phạm của tập thể Ban cán sự đảng Bộ Công Thương và của đồng chí Vũ Huy Hoàng, nguyên Ủy viên Trung ương Đảng, nguyên Bí thư Ban cán sự Đảng, nguyên Bộ trưởng Bộ Công Thương trong công tác cán bộ. Qua kiểm tra cho thấy, Ban cán sự đảng Bộ Công Thương trong một số trường hợp không họp thảo luận tập thể, bàn bạc dân chủ để thống nhất trước khi ra nghị quyết, đồng chí Bí thư Ban cán sự đảng chỉ đạo gửi lấy ý kiến bằng văn bản đối với từng đồng chí thành viên Ban cán sự đảng; đồng chí Bí thư Ban cán sự đảng tự ý chỉ đạo cơ quan giúp việc đưa một số cán bộ vào quy hoạch chức danh Thứ trưởng nhưng không xin ý kiến của Ban cán sự đảng; trong khi đó, cấp trên thẩm định không chặt chẽ, không phát hiện ra sai phạm của cấp dưới, nên vẫn quyết định đồng ý thông qua đề nghị quy hoạch cán bộ của cấp dưới.

Việc thực hiện điều động, bổ nhiệm một số cán bộ cấp vụ trực thuộc Bộ Công Thương không đủ tiêu chuẩn, điều kiện, quy trình, có trường hợp với thời gian quá nhanh, nhưng một số đồng chí thành viên Ban cán sự đảng do nể nang, ngại va chạm, thiếu tính chiến đấu, nên không có chính kiến, để đồng chí Bí thư Ban cán sự đảng có vi phạm, khuyết điểm, dẫn đến cả đồng chí Bí thư Ban cán sự đảng và cả tập thể Ban cán sự đảng Bộ Công Thương đều bị thi hành kỷ luật với hình thức kỷ luật nghiêm khắc. Điều đáng lưu ý, khi Ban cán sự đảng họp thảo luận và bàn về công tác nhân sự đối với một số trường hợp, qua kiểm tra cho thấy, đều không thực hiện việc mời các cán bộ được phân công theo dõi địa bàn của các ban xây dựng đảng cấp trên có liên quan đến dự các cuộc họp đó để thực hiện chức năng giám sát theo quy định, nên không phát hiện được các sai phạm của Ban cán sự đảng cũng như của đồng chí Bí thư Ban cán sự đảng.

Qua kiểm tra ở một số tổ chức đảng khác cho thấy, người đứng đầu khi trao quyền cho cấp phó, cấp dưới thì lại thiếu đôn đốc, kiểm tra, giám sát, kiểm soát thường xuyên, dẫn đến cấp dưới làm trái, có khuyết điểm, vi phạm nhưng không biết; mặt khác, cấp dưới khi thấy vấn đề có tính phức tạp, nhạy cảm, hoặc vượt quá thẩm quyền cũng không chủ động báo cáo, xin ý kiến của người đứng đầu, khi có sai phạm thì ảnh hưởng đến cả uy tín của tổ chức, của tập thể, của người đứng đầu và của cán bộ cấp phó. Trong khi đó, tổ chức có thẩm quyền cấp trên cũng thiếu kiểm tra, giám sát chặt chẽ, nên cũng không phát hiện được thiếu sót, khuyết điểm, hạn chế của người đứng đầu và của cấp phó của người đứng đầu cấp dưới để góp ý, cảnh báo, nhắc nhở sửa chữa, khắc phục kịp thời. Dẫn đến khi có vụ việc xảy ra, kiểm tra có khuyết điểm, vi phạm phải xử lý, vừa hỏng công việc, vừa mất cán bộ, vừa ảnh hưởng đến uy tín của tổ chức, của người đứng đầu, cấp phó của người đứng đầu và một số cán bộ làm công tác tham mưu, thẩm định phải kiểm điểm, xử lý kỷ luật. Hoặc ở một số cơ quan, đơn vị, tổ chức khác, do thiếu sự kiểm tra, giám sát, kiểm soát, người đứng đầu tổ chức đảng, cơ quan, đơn vị trong những năm cuối nhiệm kỳ thường mắc bệnh "tư duy nhiệm kỳ", "bệnh cuối đời" trong việc bổ nhiệm một số cán bộ dưới quyền, kể cả bổ nhiệm người nhà, người thân vì nhiều lý do, trong đó có cả lý do vụ lợi, không đúng nguyên tắc, tiêu chuẩn, điều kiện, quy trình, thủ tục, gây bức xúc trong dư luận.

Qua các vụ việc, biểu hiện như trên trong công tác cán bộ cho thấy nguyên nhân chính là do các quy định hiện hành của Đảng, Nhà nước chưa đầy đủ, chưa đồng bộ, chưa chặt chẽ; việc thực hiện của tổ chức đảng, cơ quan, đơn vị chưa bảo đảm nguyên tắc, quy trình, thủ tục, tiêu chuẩn, điều kiện, chưa bảo đảm sự công khai, minh bạch, công bằng, dẫn đến bổ nhiệm người nhà, người thiếu tài, kém đức, không phải là người có tài, tương xứng với vị trí, chức danh đảm nhiệm. Điều quan trọng là chưa có cơ chế hữu hiệu để kiểm soát chặt chẽ việc trao và thực thi quyền lực của người đứng đầu (bao gồm quyền lực chính trị, quyền lực lập pháp, quyền lực hành chính, quyền lực tư pháp, quyền lực kinh tế, quyền lực thông tin,...), dẫn đến hậu quả và hệ quả khôn lường trong các lĩnh vực của đời sống xã hội.

Để góp phần nâng cao năng lực lãnh đạo và sức chiến đấu của tổ chức đảng, cán bộ, đảng viên trong tình hình hiện nay, đấu tranh ngăn chặn, đẩy lùi sự suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, "tự diễn biến", "tự chuyển hóa" trong nội bộ, tệ tham nhũng, lãng phí, lợi ích nhóm, chủ nghĩa thân hữu, tiêu cực, cần chú trọng tăng cường việc quản lý, kiểm tra, giám sát, kiểm soát việc trao và thực thi quyền lực của đội ngũ cán bộ lãnh đạo, quản lý chủ chốt ở các cấp, nhất là đối với người đứng đầu cấp ủy, tổ chức đảng, tổ chức Nhà nước, Mặt trận Tổ quốc, các tổ chức chính-xã hội, tổ chức kinh tế của Nhà nước, góp phần đấu tranh có hiệu quả trong công tác phòng, chống tham nhũng, lãng phí, tiêu cực, lợi ích nhóm, chủ nghĩa thân hữu, chủ nghĩa cá nhân, cơ hội thực dụng, những người thoái hóa, biến chất. Từ đó, đẩy lùi sự tha hóa quyền lực của người đứng đầu trong các cấp ủy, tổ chức đảng, bộ máy nhà nước và hệ thống chính trị. Xin đề xuất một số giải pháp chính sau đây:

Một là, tăng cường công tác giáo dục chính trị, tư tưởng, nâng cao nhận thức, năng lực lãnh đạo và sức chiến đấu của tổ chức đảng, cán bộ, đảng viên. Thực hiện nghiêm túc nguyên tắc tập trung dân chủ, tập thể lãnh đạo, cá nhân phụ trách, quy chế làm việc của cấp ủy, tổ chức đảng, cơ quan, đơn vị; thực hiện đúng chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn của tổ chức, chức trách nhiệm vụ, quyền hạn của cán bộ lãnh đạo, quản lý chủ chốt các cấp, trước hết là người đứng đầu phải gương mẫu thực hiện để các thành viên trong tổ chức và cấp dưới noi theo.

Hai là, cán bộ lãnh đạo chủ chốt các cấp, trước hết là người đứng đầu nêu cao đức tính cần, kiệm, liêm, chính, chí công vô tư, kiên quyết đấu tranh chống tham nhũng, lãng phí, lợi ích nhóm, không sa vào chủ nghĩa cá nhân ích kỷ, hẹp hòi, bị cám dỗ bởi các lợi ích vật chất, không làm tròn trách nhiệm, bổn phận của mình trước Đảng, trước Nhân dân; không lạm quyền, lộng quyền được giao để làm trái, vụ lợi hoặc để người thân trong gia đình tác động, chi phối bản thân hoặc lợi dụng chức quyền, vị trí công tác của mình để trục lợi.

Cán bộ lãnh đạo, quản lý chủ chốt các cấp phải thực sự gương mẫu, thể hiện tính tiên phong đi đầu, khắc phục biểu hiện độc đoán, chuyên quyền, gia trưởng, can thiệp, ngăn cản, bất chấp nguyên tắc. Cán bộ, đảng viên, thành viên của tổ chức đảng, cơ quan, đơn vị cần khắc phục sự nể nang, né tránh, ngại va chạm, thấy đúng không dám bảo vệ, thấy sai không dám đấu tranh, không thẳng thắn đấu tranh phê bình, góp ý chân thành với đồng chí mình, nhất là với người đứng đầu về các hành vi, việc làm sai trái với quy định của Đảng, pháp luật Nhà nước.

Ba là, các cấp ủy, tổ chức đảng, tổ chức nhà nước, Mặt trận Tổ quốc, các tổ chức chính trị - xã hội, tổ chức kinh tế của nhà nước kịp thời rà soát sửa đổi, bổ sung quy chế làm việc của tổ chức mình cho phù hợp và tổ chức thực hiện nghiêm túc. Trong đó chú ý phân định rõ ràng, cụ thể thẩm quyền, trách nhiệm, mối quan hệ công tác của tập thể, cá nhân, nhất là thẩm quyền, trách nhiệm của người đứng đầu với tập thể cấp ủy, tổ chức đảng, lãnh đạo cơ quan, đơn vị để kiểm soát chặt chẽ việc thực thi quyền lực của người đứng đầu, nhất là trong công tác cán bộ, quyết định phân bổ nguồn lực, phê duyệt các dự án đầu tư,...

Bốn là, đề nghị Bộ Chính trị, Ban Bí thư chỉ đạo nghiên cứu xây dựng và tổ chức thực hiện tốt cơ chế kiểm soát việc trao và thực thi quyền lực của người đứng đầu để phòng ngừa, ngăn chặn việc lạm quyền, lộng quyền. Hoàn thiện và thực hiện nghiêm túc Quy định về trách nhiệm nêu gương của cán bộ, đảng viên, trước hết là người đứng đầu, cán bộ chủ chốt các cấp; tăng cường kiểm tra, giám sát, kiểm soát, sàng lọc, xử lý, thay thế, miễn nhiệm, cho từ chức người đứng đầu yếu kém về phẩm chất, đạo đức, tín nhiệm thấp, năng lực lãnh đạo thực tiễn hạn chế, vi phạm nguyên tắc tập trung dân chủ, nguyên tắc tự phê bình và phê bình, quy chế làm việc trong công tác lãnh đạo, chỉ đạo, điều hành công việc, nhất là trong công tác cán bộ, phê duyệt các dự án đầu tư, sản xuất kinh doanh có biểu hiện vụ lợi, lợi ích nhóm, thiếu công khai, minh bạch, gây bức xúc trong nhân dân. Việc thực hiện các nội dung đó đối với cán bộ chủ chốt, người đứng đầu phải kịp thời, kiên quyết, không chờ hết nhiệm kỳ, hết thời hạn bổ nhiệm, hết tuổi công tác của cán bộ; xử lý dứt điểm các vụ vi phạm trong thực thi quyền lực, gây bức xúc trong cán bộ, đảng viên và Nhân dân, kể cả đối với cán bộ đang đương chức và đã nghỉ chế độ.

Năm là, nghiên cứu tăng thẩm quyền và chế tài xử lý trách nhiệm của ủy ban kiểm tra các cấp đầu trong việc kiểm tra, giám sát, kỷ luật đảng đối với tổ chức đảng và đảng viên, nhất là đối với người đứng đầu. Hoàn thiện các quy định của Đảng, chính sách, pháp luật Nhà nước về xử lý kỷ luật, bảo đảm sự thống nhất đồng bộ giữa kỷ luật của Đảng với kỷ luật hành chính của Nhà nước và kỷ luật của các đoàn thể chính trị - xã hội đối với người đứng đầu. Siết chặt kỷ luật, kỷ cương trong Đảng, thực hiện nghiêm túc các nguyên tắc tổ chức, hoạt động của Đảng. Cán bộ, đảng viên, người đứng đầu các cấp vi phạm trong việc thực thi quyền lực được giao phải có hình thức xử lý kịp thời, chính xác, bảo đảm công khai, minh bạch, công bằng, không có vùng cấm, không có vùng trống, không có ngoại lệ, không có nhân nhượng, bất kể người đó là ai, giữ cương vị nào để góp phần thực hiện thắng lợi Nghị quyết Đại hội XII của Đảng, Nghị quyết Trung ương 4 khóa XI và Nghị quyết Trung ương 4 khóa XII của Đảng về xây dựng, chỉnh đốn Đảng./.