Trong suốt quá trình lãnh đạo cách mạng, cùng với việc xây dựng Đảng về chính trị, tư tưởng và tổ chức, Đảng ta rất quan tâm và coi trọng công tác kiểm tra, giám sát và giữ gìn kỷ luật đảng, nhằm bảo đảm cho mục tiêu, lý tưởng, Cương lĩnh chính trị, Điều lệ Đảng được thực hiện nghiêm túc, có hiệu quả; nâng cao năng lực lãnh đạo và sức chiến đấu, giữ vững vai trò lãnh đạo của Đảng; giữ gìn sự trong sáng về đạo đức của người đảng viên, ngăn chặn và đẩy lùi những biểu hiện suy thoái, tiêu cực. Để đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ cách mạng, ngày 16-10-1948, Ban Kiểm tra Trung ương (nay là Ủy ban Kiểm tra Trung ương), cơ quan chuyên trách đầu tiên của Đảng được thành lập. Suốt chặng đường lịch sử 65 năm qua, Ủy ban Kiểm tra Trung ương và ủy ban kiểm tra các cấp luôn bám sát nhiệm vụ chính trị trong từng thời kỳ cách mạng, thực hiện toàn diện các nhiệm vụ theo quy định của Điều lệ Đảng và nhiệm vụ do cấp ủy giao. Thông qua công tác kiểm tra, giám sát và thi hành kỷ luật trong Đảng đã giúp Ban Chấp hành Trung ương, Bộ Chính trị, Ban Bí thư và các cấp ủy đảng lãnh đạo, chỉ đạo việc thực hiện các chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước trong thực tiễn cuộc sống; việc thực hiện nguyên tắc tập trung dân chủ và quy chế làm việc của cấp ủy; về bản lĩnh chính trị, phẩm chất đạo đức cách mạng, tác phong công tác, lề lối làm việc của cán bộ, đảng viên. Công tác kiểm tra, giám sát đã góp phần nâng cao năng lực lãnh đạo, sức chiến đấu, giữ vững kỷ cương, kỷ luật, sự đoàn kết, thống nhất trong Đảng, giúp các cấp ủy đảng làm hạt nhân lãnh đạo và đoàn kết toàn dân, toàn quân vượt qua muôn vàn khó khăn, thử thách, giành thắng lợi trong các cuộc kháng chiến chống xâm lược, hoàn thành sự nghiệp giải phóng dân tộc, thống nhất đất nước, tiến hành công cuộc đổi mới, xây dựng chủ nghĩa xã hội và bảo vệ vững chắc nền độc lập của Tổ quốc.

Từ ngày đầu thành lập, Ban Kiểm tra Trung ương chỉ có 3 thành viên chuyên trách và một số ít cán bộ giúp việc, đến nay, ngành kiểm tra đã có 15.199 cán bộ chuyên trách và 72.243 cán bộ kiểm tra kiêm chức từ Trung ương đến cơ sở. Cùng với việc kiện toàn tổ chức bộ máy từ Trung ương đến cơ sở đảng, trong các giai đoạn của cách mạng, lúc còn chiến tranh hay khi đã hòa bình, trước diễn biến phức tạp của tình hình quốc tế, những khó khăn và tiêu cực trong lĩnh vực kinh tế - xã hội của đất nước, kể cả những thời điểm thử thách, gay go, quyết liệt nhất, nhưng đội ngũ cán bộ kiểm tra luôn tuyệt đối trung thành với Đảng, tin tưởng ở sự lãnh đạo và chấp hành nghiêm chỉnh chủ trương, đường lối, nghị quyết, chỉ thị của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước; có ý thức tổ chức kỷ luật và lối sống liêm khiết, lành mạnh; trung thực, đoàn kết, thương yêu đồng chí; luôn hết lòng, hết sức, chịu đựng gian khổ, khắc phục khó khăn, bền bỉ, cần mẫn, nỗ lực phấn đấu hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ được giao; xây nên truyền thống vẻ vang: “Tuyệt đối trung thành với Đảng, tận tụy với nhiệm vụ, đoàn kết, trung thực, kỷ cương, liêm khiết”. 

Thực hiện Nghị quyết Đại hội XI của Đảng, Hội nghị Trung ương 4 khóa XI vừa qua đã ban hành Nghị quyết “Một số vấn đề cấp bách về xây dựng Đảng hiện nay” với 3 nội dung thực sự cấp bách: Ngăn chặn, đẩy lùi tình trạng suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống của một bộ phận không nhỏ cán bộ, đảng viên, nhất là cán bộ lãnh đạo, quản lý các cấp; xây dựng đội ngũ cán bộ lãnh đạo, quản lý, nhất là ở cấp Trung ương đáp ứng yêu cầu của sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế; xác định rõ thẩm quyền, trách nhiệm cá nhân người đứng đầu cấp ủy, chính quyền trong mối quan hệ với tập thể cấp ủy, chính quyền, cơ quan, đơn vị. Đảng ta xác định phải tiếp tục tiến hành củng cố xây dựng, chỉnh đốn Đảng với tinh thần kiên quyết hơn, mạnh mẽ hơn, nhằm tạo ra một bước chuyển biến mới trên các mặt, ngăn chặn và đẩy lùi tình trạng suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, củng cố sự kiên định về mục tiêu, lý tưởng cách mạng; tăng cường sự thống nhất ý chí và hành động. Cùng với việc thực hiện Nghị quyết Hội nghị Trung ương 3 khóa X về tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với công tác phòng, chống tham nhũng, lãng phí; Chỉ thị số 03-CT/TW, ngày 14-5-2011, của Bộ Chính trị khóa XI, về “Tiếp tục đẩy mạnh việc học tập và làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh” và các nghị quyết, chỉ thị của Trung ương, công tác củng cố, chỉnh đốn Đảng từ sau Đại hội XI của Đảng, nhất là từ sau triển khai thực hiện Nghị quyết Hội nghị Trung ương 4 khóa XI đến nay đã đạt được những kết quả ban đầu rất quan trọng, thể hiện như: 

Các cấp ủy, tổ chức đảng từ Trung ương đến cơ sở và đội ngũ cán bộ, đảng viên đã nhận thức đầy đủ hơn, sâu sắc hơn, thấy rõ hơn tính cấp bách và sự cần thiết phải tiếp tục đổi mới và chỉnh đốn Đảng; xác định rõ hơn trách nhiệm của mình đối với vận mệnh của Đảng, của dân tộc. Qua kiểm điểm tự phê bình và phê bình đã tạo được một số chuyển biến tích cực, siết lại kỷ luật, kỷ cương, có tác dụng cảnh báo, răn đe, cảnh tỉnh và góp phần ngăn chặn hành vi tiêu cực. Đội ngũ cán bộ lãnh đạo, quản lý các cấp và đảng viên bước đầu đã nhận ra và tự sửa chữa khuyết điểm, tự điều chỉnh hành vi và các hoạt động trong công tác và trong cuộc sống hằng ngày của mình cũng như của gia đình, vợ, con và người thân; đã nhận dạng rõ hơn, sâu sắc hơn tình trạng và những biểu hiện suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống trong cán bộ, đảng viên. Trong bối cảnh có nhiều khó khăn, thách thức, công tác củng cố, chỉnh đốn Đảng với những chuyển biến trên đã góp phần thúc đẩy thực hiện các nhiệm vụ chính trị, phát triển kinh tế - xã hội ở các địa phương, đơn vị; giữ vững ổn định kinh tế vĩ mô, kiềm chế lạm phát, bảo đảm an sinh xã hội, củng cố quốc phòng, an ninh, giữ vững trật tự xã hội; chủ động hội nhập, nâng cao uy tín, vị thế quốc tế của đất nước.

Tuy nhiên, bên cạnh kết quả đạt được, công tác xây dựng Đảng còn bộc lộ không ít hạn chế, yếu kém, đáng chú ý là: “Một bộ phận không nhỏ cán bộ, đảng viên, trong đó có những đảng viên giữ vị trí lãnh đạo, quản lý, kể cả một số cán bộ cao cấp, suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống với những biểu hiện khác nhau về sự phai nhạt lý tưởng, sa vào chủ nghĩa cá nhân ích kỷ, cơ hội, thực dụng, chạy theo danh lợi, tiền tài, kèn cựa địa vị, cục bộ, tham nhũng, lãng phí, tùy tiện, vô nguyên tắc...”(1). Một số tổ chức đảng yếu kém, thiếu chăm lo quản lý và giáo dục đảng viên, buông lỏng lãnh đạo, buông lỏng kỷ luật, vi phạm nguyên tắc tập trung dân chủ, nội bộ mất đoàn kết, giảm sút tính chiến đấu, quan liêu, xa dân, không làm tròn vai trò hạt nhân lãnh đạo. Mặt khác, các thế lực thù địch tiếp tục thực hiện âm mưu “diễn biến hòa bình”, gây bạo loạn lật đổ, sử dụng các chiêu bài “dân chủ”, “nhân quyền” hòng làm thay đổi chế độ chính trị ở nước ta. Trong nội bộ, những biểu hiện xa rời mục tiêu của chủ nghĩa xã hội, “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” có những diễn biến phức tạp. Công tác kiểm tra, giám sát còn có những hạn chế, bất cập. Việc phát hiện những dấu hiệu vi phạm của đảng viên, tổ chức đảng còn chậm; công tác phòng ngừa vi phạm chưa tốt nên một số vụ, việc xảy ra gây hậu quả nghiêm trọng hoặc khi có đơn thư tố cáo, báo chí phản ánh mới tiến hành kiểm tra; có vụ, việc còn hữu khuynh, né tránh, xử lý chưa triệt để, xử lý nhẹ. Năng lực, trình độ, phương pháp công tác của một bộ phận cán bộ kiểm tra chưa đáp ứng được yêu cầu nhiệm vụ. Nhiều cấp ủy, tổ chức đảng chưa làm tốt công tác kiểm tra, giám sát và thi hành kỷ luật đảng, chất lượng và hiệu quả kiểm tra, giám sát chưa cao; chưa coi trọng việc kiểm tra, giám sát thực hiện đường lối, chủ trương, chỉ thị, nghị quyết, thi hành Điều lệ Đảng, kiểm tra, giám sát phòng ngừa tiêu cực và phát huy nhân tố tích cực. 

Những khó khăn, thách thức nói trên đặt ra yêu cầu, nhiệm vụ rất lớn cho công tác xây dựng Đảng nói chung và công tác kiểm tra, giám sát của Đảng nói riêng. Thực tiễn đó đòi hỏi phải tăng cường công tác kiểm tra, giám sát; phải nhận thức sâu sắc rằng việc tiếp tục đổi mới, nâng cao hiệu quả công tác kiểm tra, giám sát của Đảng là biện pháp quan trọng, góp phần bảo vệ và giữ vững vai trò lãnh đạo của Đảng, nâng cao bản lĩnh chính trị, trình độ trí tuệ, năng lực cầm quyền, xây dựng Đảng trong sạch, vững mạnh, củng cố vững chắc niềm tin của nhân dân đối với Đảng và Nhà nước; ngăn chặn và đẩy lùi một bước sự suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, tệ quan liêu, tham nhũng, lãng phí… 

Xuất phát từ những yêu cầu và nhiệm vụ nói trên, công tác kiểm tra, giám sát của Đảng trong thời gian tới cần tập trung thực hiện mấy vấn đề chủ yếu sau đây: 

Một là, tiếp tục nâng cao nhận thức của các cấp ủy, tổ chức đảng về ví trí, vai trò, ý nghĩa, tác dụng của công tác kiểm tra, giám sát. Từ tổng kết thực tiễn, Đảng ta khẳng định: “Lãnh đạo mà không kiểm tra thì coi như không có lãnh đạo”. Lãnh đạo đến đâu thì kiểm tra đến đó, người đứng đầu cấp ủy, tổ chức đảng phải đích thân lãnh đạo và tiến hành công tác kiểm tra, giám sát. Điều quan trọng là nhận thức đó phải biến thành hành động cụ thể, tự giác của các cấp ủy và tổ chức đảng từ Trung ương trở xuống, thông qua việc xác định, xây dựng và tổ chức thực hiện các chương trình kiểm tra, giám sát việc thực hiện Cương lĩnh, Điều lệ và nghị quyết của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước ở tất cả các cấp. Tổ chức đảng, trước hết là người đứng đầu cấp ủy cần coi trọng công tác lãnh đạo, chỉ đạo, tổ chức thực hiện các nhiệm vụ của công tác kiểm tra, giám sát. Triển khai kịp thời, đồng bộ, có hiệu quả công tác kiểm tra, giám sát theo đúng tinh thần Nghị quyết Hội nghị Trung ương 5 khóa X, ngày 30-7-2007, về tăng cường công tác kiểm tra, giám sát của Đảng. 

Hai là, công tác kiểm tra, giám sát phải xuất phát từ nhiệm vụ chính trị, phục vụ nhiệm vụ chính trị và công tác xây dựng Đảng trong từng thời kỳ, coi đó là nguyên tắc bảo đảm cho việc thực hiện đúng mục tiêu, quan điểm, nâng cao chất lượng, hiệu quả trong hoạt động kiểm tra, giám sát của Đảng. Chất lượng, hiệu quả việc thực hiện nhiệm vụ kiểm tra, giám sát luôn phụ thuộc vào việc xác định nhiệm vụ trọng tâm, trọng điểm, lựa chọn sát, đúng, phù hợp với nhiệm vụ chính trị và yêu cầu của công tác xây dựng Đảng trong từng thời kỳ. Trong tình hình hiện nay, cấp ủy và ủy ban kiểm tra các cấp cần tổ chức thực hiện toàn diện các nhiệm vụ do Điều lệ Đảng quy định và nhiệm vụ cấp ủy giao, nhưng cần tập trung kiểm tra, giám sát và xử lý đảng viên và tổ chức đảng vi phạm kỷ luật đảng về các lĩnh vực: tư tưởng chính trị, công tác tổ chức cán bộ, trách nhiệm người đứng đầu các tổ chức đảng, nhà nước, đoàn thể chính trị, xã hội, quản lý và sử dụng đất đai, tài nguyên, khoáng sản, quản lý, sử dụng ngân sách, vốn, xây dựng cơ bản, lĩnh vực ngân hàng, các hoạt động tư pháp. Kiểm tra, giám sát, phát hiện, xử lý những tổ chức, cá nhân có biểu hiện về “chạy chức”, “chạy quyền”, “chạy chỗ”, “chạy tội”, “chạy bằng cấp”, “chạy khen thưởng”,... Tăng cường giám sát, phát hiện và ngăn ngừa kịp thời cán bộ, đảng viên có biểu hiện suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống. Phối hợp xem xét các vấn đề nổi cộm liên quan đến các vụ án lớn, tham nhũng, tiêu cực, trách nhiệm của cán bộ lãnh đạo; những đơn thư tố cáo, khiếu nại kéo dài gây bức xúc trong dư luận xã hội. Thực hiện đúng tinh thần Nghị quyết Hội nghị Trung ương 5 khóa X về tăng cường công tác kiểm tra, giám sát của Đảng là: giám sát phải mở rộng, kiểm tra có trọng tâm, trọng điểm, đúng định hướng, trong đó lấy phòng ngừa, lấy xây là chính; kiểm tra, giám sát không chỉ làm rõ ưu điểm, khuyết điểm và xử lý vi phạm mà còn phát hiện những nhân tố mới, phát huy sự năng động, sáng tạo của tổ chức đảng và đảng viên.

Từ những định hướng chung trên đây, trong giai đoạn trước mắt cần tập trung kiểm tra, giám sát việc tiếp tục lãnh đạo, chỉ đạo và tổ chức thực hiện Nghị quyết Hội nghị Trung ương 4 khóa XI “Một số vấn đề cấp bách về xây dựng Đảng hiện nay”, trọng tâm là việc thực hiện kế hoạch, biện pháp khắc phục những vấn đề đã kết luận sau đợt kiểm điểm tự phê bình và phê bình, gắn với kiểm tra thực hiện Chỉ thị số 03-CT/TW về tiếp tục đẩy mạnh việc học tập và làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh và Quy định về những điều đảng viên không được làm.

Ba là, hằng năm, mỗi cấp ủy, tổ chức đảng phải xây dựng và tổ chức thực hiện nghiêm túc các chương trình, kế hoạch kiểm tra, giám sát. Các chương trình kiểm tra, giám sát cần thiết thực, bảo đảm tính toàn diện, đồng thời tập trung vào một số vấn đề then chốt, đặc biệt là những vấn đề xã hội quan tâm, những vấn đề bức xúc của xã hội tại địa phương, cơ quan, đơn vị. Cấp ủy, người đứng đầu cấp ủy, tổ chức đảng phải đích thân chỉ đạo tổ chức thực hiện các cuộc kiểm tra, giám sát; đối với tổ chức đảng ở những vị trí quan trọng, lĩnh vực nhạy cảm thì cần phải thường xuyên được kiểm tra, giám sát; mọi vi phạm của tổ chức đảng, đảng viên đều phải được chỉ đạo xem xét, xử lý công khai, khách quan, dân chủ, thận trọng và chặt chẽ theo đúng nguyên tắc, quy trình, thủ tục trong Đảng, các quy định của Ban Chấp hành Trung ương, Bộ Chính trị, Ban Bí thư và hướng dẫn của Ủy ban Kiểm tra Trung ương. Công tác giám sát phải mở rộng trên tất cả các lĩnh vực của đời sống xã hội nhằm ngăn ngừa khuyết điểm từ lúc mới manh nha, không để tiềm ẩn tình trạng những hạn chế, khuyết điểm phát triển dần trở thành vi phạm; vi phạm nhỏ trở thành vi phạm lớn; vi phạm từ chưa nghiêm trọng trở thành vi phạm nghiêm trọng; vi phạm của một người trở thành vi phạm của cả tổ chức... 

Bốn là, ủy ban kiểm tra các cấp phải chủ động kiểm tra dấu hiệu vi phạm của tổ chức đảng, đảng viên, thực sự coi đây là nhiệm vụ trọng tâm, xuyên suốt của mình. Phải tìm hiểu, nghiên cứu, chọn lọc thông tin qua nhiều kênh (qua tự phê bình và phê bình trong nội bộ, qua đơn thư tố cáo, qua báo chí, qua nhận xét, đánh giá có căn cứ của cán bộ theo dõi...) để chủ động, phát hiện dấu hiệu vi phạm của tổ chức đảng, đảng viên và tiến hành kiểm tra, không để dư luận phản ứng kéo dài, gây phức tạp tình hình, không được để vi phạm lan rộng, liên kết thành lợi ích nhóm, gây hậu quả nghiêm trọng. Theo tinh thần Nghị quyết Hội nghị Trung ương 4 khóa XI, công tác kiểm tra phải chú trọng kiểm tra dấu hiệu vi phạm của cán bộ, đảng viên có chức, có quyền, người đứng đầu các cơ quan, đơn vị và công bố công khai vi phạm. Điều đó sẽ là bài học có tác dụng giáo dục, nhắc nhở, cảnh tỉnh những trường hợp vi phạm, những hành vi, việc làm không chính đáng bị đông đảo nhân dân lên án. Trường hợp đảng viên cố tình vi phạm, vi phạm đến mức phải xử lý kỷ luật thì kiên quyết xử lý, tránh xuê xoa, nể nang dẫn đến buông lỏng kỷ luật, chủ động công khai kết quả xử lý, tạo dư luận đồng thuận trong Đảng và ngoài xã hội. Thực hiện kiểm tra, giám sát với tinh thần kiên quyết, kiên trì, thực sự dân chủ, nhận xét, đánh giá, kết luận, xem xét, xử lý tổ chức đảng và đảng viên vi phạm phải thận trọng, khách quan, công minh, chính xác, thấu tình, đạt lý, tránh làm lướt hoặc hình thức; xác định rõ lộ trình, thời gian thực hiện, thời gian hoàn thành gắn với thường xuyên đôn đốc, kiểm tra, giám sát chặt chẽ việc thực hiện và báo cáo kết quả thực hiện.

Năm là, các cấp ủy đảng phải thường xuyên quan tâm kiện toàn tổ chức bộ máy và tăng cường cán bộ kiểm tra bảo đảm tương xứng với chức năng, nhiệm vụ được giao; phát huy đầy đủ vai trò của ủy ban kiểm tra trong tham mưu, giúp cấp ủy lãnh đạo, chỉ đạo thực hiện công tác kiểm tra, giám sát; chỉ đạo sự phối hợp chặt chẽ, đồng bộ, thống nhất giữa công tác kiểm tra, giám sát của Đảng với công tác thanh tra, điều tra, kiểm tra, giám sát của các cơ quan nhà nước, Mặt trận Tổ quốc và các đoàn thể chính trị - xã hội. Các cấp ủy, đứng đầu là bí thư cấp ủy cần dành thời gian và trực tiếp chỉ đạo triển khai các nhiệm vụ về kiểm tra, giám sát, tạo điều kiện thuận lợi và làm chỗ dựa vững chắc để ủy ban kiểm tra các cấp thực hiện có kết quả nhiệm vụ do Điều lệ Đảng quy định và do cấp ủy giao. Đội ngũ cán bộ kiểm tra các cấp phải tiếp tục coi trọng việc nghiên cứu lý luận và tổng kết thực tiễn, tự giác rèn luyện, nâng cao phẩm chất, bản lĩnh và trình độ để đủ sức thực hiện nhiệm vụ. 

Phát huy truyền thống “Tuyệt đối trung thành với Đảng, tận tụy với nhiệm vụ, đoàn kết, trung thực, kỷ cương, liêm khiết” và những thành tích, kết quả đạt được sau gần 3 năm thực hiện Nghị quyết Đại hội XI của Đảng, đội ngũ cán bộ kiểm tra các cấp tiếp tục phát huy ưu điểm, khắc phục khuyết điểm, nỗ lực phấn đấu hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ, xứng đáng với sự tin cậy của Đảng, Nhà nước và của nhân dân./.

----------------------------------

(1) Văn kiện Hội nghị lần thứ tư Ban Chấp hành Trung ương khóa XI, Nxb. Chính trị quốc gia - Sự thật, Hà Nội, 2012, tr. 22