Nhìn lại chặng đường lịch sử 70 năm về trước, ngẫm lại nội dung của Chỉ thị, chúng ta càng thấy sự vĩ đại của Chủ tịch Hồ Chí Minh, không chỉ ở việc quyết định thành lập một tổ chức quân sự kiểu mới, đáp ứng yêu cầu của cuộc đấu tranh giải phóng dân tộc, mà còn thấy ở đó những tư tưởng cơ bản, chỉ đạo xuyên suốt trong việc tổ chức, xây dựng một quân đội cách mạng để giành và giữ chính quyền.

Mặc dù chỉ có 318 từ, nhưng nội dung của Chỉ thị rất súc tích, mang tính chất Cương lĩnh quân sự của Đảng (như đánh giá của đồng chí Trường Chinh); trong đó, đã vạch rõ nguyên tắc, phương châm xây dựng lực lượng vũ trang cách mạng (dựa vào phong trào vũ trang toàn dân), bản chất cách mạng (chính trị trọng hơn quân sự), chức năng của quân đội kiểu mới (ngoài chức năng chiến đấu, còn có chức năng vận động, tuyên truyền quần chúng); đồng thời, chỉ ra nghệ thuật tác chiến của đội quân này (vận dụng lối đánh du kích, nhanh chóng, tích cực, bí mật, bất ngờ). Đó là những tư tưởng cơ bản, cốt lõi nhất, không chỉ có tác dụng chỉ đạo, định hướng việc xây dựng Đội Việt Nam tuyên truyền Giải phóng quân lúc đó, mà còn nguyên giá trị trong định hướng, chỉ đạo nhiệm vụ xây dựng Quân đội nhân dân Việt Nam trong suốt quá trình xây dựng, chiến đấu và trưởng thành.

Quán triệt và vận dụng sáng tạo tư tưởng của Chỉ thị, 70 năm qua, từ đội quân 34 chiến sĩ, Quân đội ta đã không ngừng lớn mạnh, có đủ các lực lượng: Hải - Lục - Không quân, thực sự là lực lượng chiến đấu, lực lượng chính trị trung thành của Đảng, Nhà nước và nhân dân trong sự nghiệp đấu tranh giải phóng dân tộc trước đây, cũng như trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc hiện nay; thực sự là quân đội của nhân dân, do nhân dân và vì nhân dân, luôn gắn bó máu thịt với nhân dân, được nhân dân tin yêu, đùm bọc, trao tặng danh hiệu cao quý “Bộ đội Cụ Hồ”; đúng như lời tiên đoán của Hồ Chí Minh: “...Tuy lúc đầu quy mô của nó còn nhỏ, nhưng tiền đồ của nó rất vẻ vang…”.

Sự nghiệp bảo vệ Tổ quốc hiện nay có bối cảnh khác với ngày đầu thành lập Đội Việt Nam tuyên truyền Giải phóng quân; nhưng, những nội dung trong Chỉ thị vẫn là những định hướng cơ bản, quan trọng đối với nhiệm vụ xây dựng Quân đội nhân dân Việt Nam cách mạng, chính quy, tinh nhuệ, từng bước hiện đại; đòi hỏi chúng ta phải tiếp tục nghiên cứu, khai thác và vận dụng một cách phù hợp.

Trước hết, tư tưởng “chính trị trọng hơn quân sự” trong Chỉ thị, đòi hỏi chúng ta phải luôn coi trọng xây dựng bản chất cách mạng của quân đội nhân dân, lấy xây dựng quân đội vững mạnh về chính trị làm nền tảng để xây dựng quân đội vững mạnh về mọi mặt; bảo đảm cho Quân đội ta mãi mãi là lực lượng chính trị trung thành của Đảng, Nhà nước và nhân dân, đủ sức mạnh bảo vệ vững chắc Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa trong mọi hoàn cảnh. Điều đó càng đặc biệt quan trọng khi nội dung nhiệm vụ bảo vệ Tổ quốc hiện nay không chỉ là bảo vệ vững chắc độc lập, chủ quyền, thống nhất, toàn vẹn lãnh thổ, mà còn là: bảo vệ Đảng, Nhà nước, nhân dân và chế độ xã hội chủ nghĩa.

Theo đó, Quân đội ta phải có bản lĩnh chính trị vững vàng, không chỉ thiện chiến trong đấu tranh vũ trang, mà còn phải giỏi trong đấu tranh chính trị. Muốn vậy, chúng ta phải hết sức chăm lo xây dựng và phát huy bản chất giai cấp công nhân, tính nhân dân và tính dân tộc của quân đội; tăng cường giáo dục chủ nghĩa Mác - Lê-nin, tư tưởng Hồ Chí Minh, lý tưởng độc lập dân tộc gắn liền với chủ nghĩa xã hội cho mọi quân nhân. Trên cơ sở đó, không ngừng phát huy tinh thần yêu nước, nâng cao trình độ giác ngộ xã hội chủ nghĩa, làm cho mọi quân nhân ngày càng nhận thức đúng đắn hơn mục tiêu chiến đấu của Quân đội ta trong tình hình mới, sẵn sàng nhận và hoàn thành thắng lợi mọi nhiệm vụ mà Đảng, Nhà nước và nhân dân giao cho; kiên quyết đấu tranh chống mọi âm mưu, thủ đoạn “diễn biến hòa bình”, “phi chính trị hóa” quân đội của các thế lực thù địch.

Với nhận thức: nhân tố quyết định bản chất cách mạng, sức mạnh chiến đấu của Quân đội ta là tăng cường sự lãnh đạo tuyệt đối, trực tiếp về mọi mặt của Đảng đối với quân đội, chúng ta phải tập trung xây dựng Đảng bộ Quân đội trong sạch, vững mạnh, mà trọng tâm là nâng cao năng lực lãnh đạo, sức chiến đấu của các tổ chức đảng trong toàn Đảng bộ theo tinh thần của Nghị quyết Trung ương 6, khóa X và Nghị quyết 147-NQ/ĐUQSTW của Đảng ủy Quân sự Trung ương; đồng thời, tăng cường xây dựng cơ quan chính trị, đội ngũ cán bộ chính trị, nâng cao hiệu lực công tác đảng, công tác chính trị trong quân đội, tổ chức thực hiện nghiêm túc Nghị quyết 51-NQ/TW của Bộ Chính trị về “Tiếp tục hoàn thiện cơ chế lãnh đạo của Đảng, thực hiện chế độ một người chỉ huy gắn với thực hiện chế độ chính ủy, chính trị viên trong Quân đội nhân dân Việt Nam”.

Thứ hai, tư tưởng “là đội tuyên truyền” của Chỉ thị, đòi hỏi chúng ta phải luôn nắm vững chức năng của Quân đội ta: là đội quân chiến đấu, đội quân công tác và đội quân lao động sản xuất. Đó là điểm khác biệt với quân đội nhà nghề của các nước, phản ánh quy luật xây dựng và trưởng thành của Quân đội ta: phải từ các phong trào đấu tranh chính trị và vũ trang của quần chúng mà đi lên. Ngày nay, khi mà các thế lực thù địch đã chuyển trọng tâm chống phá cách mạng nước ta từ sử dụng phương thức vũ trang là chính sang phi vũ trang là chính, thì nhiệm vụ “tuyên truyền” của Quân đội ta càng phải được đặc biệt coi trọng. Trong khi luôn nâng cao trình độ và khả năng sẵn sàng chiến đấu để đánh thắng cuộc chiến tranh xâm lược kiểu mới của kẻ thù có sử dụng vũ khí công nghệ cao là chủ yếu, nếu nó xảy ra, Quân đội ta phải đẩy mạnh thực hiện chức năng của đội quân công tác, tích cực làm công tác dân vận, góp phần xây dựng “thế trận lòng dân” vững chắc.

Theo đó, toàn quân ta cần quán triệt sâu sắc hơn nữa các nghị quyết, chỉ thị của Đảng, tư tưởng Hồ Chí Minh về công tác vận động quần chúng; các nghị quyết, chỉ thị của Đảng ủy Quân sự Trung ương, Bộ Quốc phòng, Tổng cục Chính trị về công tác dân vận của quân đội, mà trực tiếp là Nghị quyết 152-NQ/ ĐUQSTW của Đảng ủy Quân sự Trung ương về “Tiếp tục đổi mới và tăng cường công tác dân vận của lực lượng vũ trang trong thời kỳ mới”. Trên cơ sở đó, củng cố và tăng cường sự gắn bó giữa quân đội và nhân dân; làm tốt hơn các nội dung tuyên truyền, vận động nhân dân thực hiện có hiệu quả các chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách và pháp luật của Nhà nước; tích cực tham gia xây dựng hệ thống chính trị ở địa phương, cơ sở vững mạnh toàn diện; nâng cao hiệu quả việc quân đội tham gia xóa đói, giảm nghèo, phát triển kinh tế - xã hội ở địa phương, nhất là ở vùng sâu, vùng xa, nơi biên giới, hải đảo; góp phần giữ vững ổn định chính trị, tăng cường quốc phòng - an ninh, làm thất bại âm mưu, thủ đoạn “Diễn biến hòa bình”, bạo loạn lật đổ của các thế lực thù địch. Công tác vận động quần chúng của các đơn vị phải hướng vào góp phần xây dựng thế trận và tiềm lực quốc phòng - an ninh ở cơ sở; đồng thời, phải gắn với công tác xây dựng đơn vị vững mạnh toàn diện, củng cố vững chắc kỷ luật, nhất là trong quan hệ quân - dân, bảo đảm cho Quân đội ta mãi mãi là của nhân dân, chiến đấu vì nhân dân.

Thứ ba, tư tưởng “phải động viên toàn dân, vũ trang toàn dân, xây dựng đội quân chủ lực và các đội vũ trang địa phương” trong Chỉ thị, nhắc nhở chúng ta phải coi trọng việc xây dựng nền quốc phòng toàn dân vững chắc và lực lượng vũ trang 3 thứ quân (bộ đội chủ lực, bộ đội địa phương và dân quân tự vệ) đủ sức mạnh làm nòng cốt của nền quốc phòng toàn dân bảo vệ Tổ quốc trong tình hình mới. Theo đó, các đơn vị quân đội cần phối hợp chặt chẽ với cấp ủy, chính quyền nơi đóng quân đẩy mạnh xây dựng khu vực phòng thủ tỉnh (thành phố) ngày càng vững chắc và không ngừng nâng cao hiệu quả công tác giáo dục quốc phòng - an ninh cho mọi tầng lớp nhân dân.

Cùng với đó, tiếp tục đẩy mạnh thực hiện xây dựng quân đội nhân dân cách mạng, chính quy, tinh nhuệ, từng bước hiện đại; thực hiện việc điều chỉnh tổ chức lực lượng quân đội cho phù hợp với điều kiện thời bình; tổ chức huấn luyện theo phương châm: “cơ bản, thiết thực, vững chắc”, coi trọng huấn luyện đồng bộ và chuyên sâu ; sát thực tế chiến đấu, sát yêu cầu, nhiệm vụ ; phù hợp với tổ chức, biên chế, trang bị hiện có và được tăng cường, phù hợp với nghệ thuật quân sự Việt Nam. Đồng thời, coi trọng huấn luyện, diễn tập khu vực phòng thủ các cấp; diễn tập tìm kiếm, cứu hộ, cứu nạn, phòng, chống và khắc phục hậu quả thiên tai, chống khủng bố… bảo đảm cho các đơn vị quân đội (chủ lực cũng như địa phương) luôn nâng cao trình độ và khả năng sẵn sàng chiến đấu, xử lý kịp thời các tình huống, hoàn thành tốt mọi nhiệm vụ được giao.

Bên cạnh đó, cần quan tâm xây dựng lực lượng dân quân, tự vệ “vững mạnh, rộng khắp”, lực lượng dự bị động viên hùng hậu, có chất lượng tổng hợp cao, trước hết là chất lượng chính trị. Trong bối cảnh đất nước phát triển kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và đang hội nhập ngày càng sâu vào nền kinh tế toàn cầu, chúng ta phải tích cực nghiên cứu, tìm kiếm mô hình thích hợp, có hiệu quả cao để xây dựng lực lượng dân quân trên biển, trong vùng đồng bào có đạo, ở các vùng chiến lược, trọng điểm, vùng sâu, vùng xa; xây dựng lực lượng tự vệ trong các doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài và các doanh nghiệp tư nhân có đủ điều kiện, đáp ứng yêu cầu tăng cường sức mạnh của nền quốc phòng toàn dân.

Thứ tư, những tư tưởng về “Nghệ thuật tác chiến” trong Chỉ thị, đặt ra cho chúng ta sự cần thiết phải kế thừa và phát triển nghệ thuật quân sự của chiến tranh nhân dân trong tình hình mới. Tất cả các tình huống dự báo kẻ thù có thể phát động chiến tranh xâm lược nước ta trong tương lai đều cho thấy: tương quan lực lượng về vũ khí, trang bị vẫn nghiêng về phía đối phương. Điều đó đòi hỏi chúng ta muốn giành chiến thắng, cần phải tiếp tục nghiên cứu, phát triển nghệ thuật quân sự chiến tranh nhân dân lên tầm cao mới; trong đó, đặc biệt chú ý đến việc phát huy cao độ tinh thần cách mạng tiến công, vận dụng sáng tạo tư tưởng: “lấy nhỏ thắng lớn, lấy ít địch nhiều”, thực hiện linh hoạt phương châm tác chiến: phòng, tránh nhằm bảo toàn lực lượng trước những đòn tiến công hỏa lực bằng vũ khí công nghệ cao của địch và kiên quyết đánh trả một cách có hiệu quả khi có thời cơ; kết hợp một cách chặt chẽ chiến tranh nhân dân địa phương với chiến tranh bằng các binh đoàn chủ lực; kết hợp các lực lượng (tại chỗ và cơ động, tập trung và phân tán), các quy mô (lớn, vừa, nhỏ), các cách đánh, các loại vũ khí, trang bị; kết hợp đấu tranh vũ trang với đấu tranh chính trị và đấu tranh ngoại giao..., nhằm tạo nên sức mạnh tổng hợp để chiến thắng kẻ thù.

Muốn vậy, ngay từ thời bình, chúng ta phải chăm lo xây dựng tiềm lực và thế trận của nền quốc phòng toàn dân thật sự vững chắc, nhất là “thế trận lòng dân”; tăng cường xây dựng thực lực quốc phòng; đẩy mạnh diễn tập khu vực phòng thủ, diễn tập chuyển địa phương từ thời bình sang thời chiến, luôn nâng cao tinh thần cảnh giác, sẵn sàng đối phó với mọi tình huống chiến tranh có thể xảy ra, không để bị động, bất ngờ.

70 năm đã trôi qua nhưng nội dung, tư tưởng chỉ đạo xây dựng lực lượng vũ trang cách mạng trong Chỉ thị vẫn vẹn nguyên ý nghĩa đối với nhiệm vụ xây dựng Quân đội ta ngày nay. Sự ra đời của Đội Việt Nam tuyên truyền Giải phóng quân là một tất yếu lịch sử trong sự nghiệp giải phóng dân tộc của nhân dân ta. Nó đánh dấu một bước ngoặt trên con đường đấu tranh cách mạng của dân tộc, đáp ứng yêu cầu phát triển của cách mạng nước ta lúc đó. Theo quy luật mọi quân đội sinh ra đều làm nhiệm vụ chiến đấu bảo vệ một chế độ, một tập đoàn chính trị, một nhà nước. Đội Việt Nam tuyên truyền Giải phóng quân, ngoài chức năng đó, đã đảm đương và làm tốt chức năng mà không phải một đội quân nào cũng có được. Đó là chức năng vận động quần chúng theo phương châm “chính trị trọng hơn quân sự”, “tuyên truyền trọng hơn tác chiến”. Phương châm hoạt động đó không có nghĩa là Đội chỉ làm công tác tuyên truyền xung phong, chỉ giải thích đường lối, chính sách. Đội Việt Nam tuyên truyền Giải phóng quân là một đội quân chủ lực, vừa đánh giặc, vừa làm tốt nhiệm vụ vận động cách mạng trong quần chúng.

Với phương châm hoạt động thích hợp “chính trị trọng hơn quân sự”, dùng lực lượng vũ trang để tuyên truyền vận động nhân dân, đội quân chủ lực này đã dìu dắt các đội vũ trang của các châu, huyện, xã; huấn luyện, giúp đỡ vũ khí giúp các đội quân này ra đời và mau chóng phát triển. Mặt khác, Đội Việt Nam tuyên truyền Giải phóng quân đã gắn hoạt động quân sự với chính trị, vũ trang với tuyên truyền, tham gia vận động quần chúng, tổ chức hội Việt Minh ở những nơi Đội đi qua.

Ra đời và hoạt động tuy chỉ trong một thời gian ngắn (tháng 5-1945, Đội sáp nhập với Cứu quốc quân để thành lập Việt Nam Giải phóng quân), nhưng Đội Việt Nam tuyên truyền Giải phóng quân đã đảm đương và hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ của mình. Những thắng lợi cả về quân sự và chính trị của Đội đã góp phần tích cực vào việc củng cố và mở rộng khu căn cứ Cao - Bắc - Lạng, cổ vũ nhân dân thêm tin tưởng ở con đường khởi nghĩa vũ trang, con đường cách mạng của Đảng. Đội đã góp phần to lớn trong việc thúc đẩy phong trào cách mạng tiến lên. Thực tiễn đã chứng tỏ: những hoạt động và ảnh hưởng của Đội Việt Nam tuyên truyền Giải phóng quân hồi đó cũng như sự tồn tại và phát triển của quân đội ta sau này đã đáp ứng đúng và kịp thời đòi hỏi của lịch sử, những yêu cầu của công cuộc chuẩn bị Tổng khởi nghĩa và chiến tranh giải phóng, chiến tranh bảo vệ Tổ quốc ở nước ta. Mặt khác, việc tổ chức và hoạt động của Đội cũng đã làm phong phú thêm bài học kinh nghiệm về chỉ đạo hình thức đấu tranh cách mạng của Đảng ta.

Vừa ra đời, Đội đã đánh thắng giòn giã trận Phai Khắt và Nà Ngần, mở đầu cho truyền thống đánh thắng trận đầu của quân đội ta. Bên cạnh đó, mối quan hệ mật thiết, gắn bó với nhân dân mà Đội đã xây dựng trong quá trình hoạt động đã góp phần tạo dựng và phát triển tình cảm quân dân cá nước về sau.

Tiếp nối truyền thống đó, Quân đội ta là đội quân của nhân dân, từ nhân dân mà ra, vì nhân dân mà chiến đấu, không ngừng lớn mạnh và trưởng thành, ngày càng nâng cao sức mạnh toàn diện và khả năng sẵn sàng chiến đấu; đồng thời, luôn chăm lo, củng cố và phát triển mối quan hệ máu thịt với nhân dân để xây dựng và tô thắm thêm hình ảnh “Bộ đội Cụ Hồ”, “đi dân nhớ, ở dân thương”./.