Vai trò của việc định hướng giá trị cho thanh niên

Thanh niên là những người từ đủ mười sáu đến ba mươi tuổi, là một tầng lớp xã hội rộng lớn, luôn có những đóng góp quan trọng trong các giai đoạn lịch sử phát triển của đất nước. Hiện nay, thanh niên Việt Nam chiếm 28,9% dân số cả nước và chiếm 36,4% lực lượng lao động của toàn xã hội, là nguồn nhân lực dồi dào, có tiềm năng to lớn trong sự nghiệp đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. 

Ở độ tuổi thanh niên, con người sung sức nhất về thể chất, có sự phát triển mạnh về trí tuệ, nhạy bén, năng động, sáng tạo, có nhiều ước mơ, hoài bão; đồng thời, trong độ tuổi này, xét về mặt tâm lý học, là thời kỳ con người trong quá trình định hình hệ giá trị cho mình. Giá trị là tất cả những gì thuộc về vật chất và tinh thần, nảy sinh trong mối quan hệ với nhu cầu của con người mà con người đang mong muốn chiếm lĩnh để thỏa mãn, ảnh hưởng tới hành vi lựa chọn của họ. Hệ giá trị mà mỗi cá nhân lựa chọn trong độ tuổi thanh niên có ý nghĩa hết sức quan trọng, là sự chuẩn bị hành trang cho cuộc sống khi trưởng thành; nó tác động trực tiếp đến hành vi, lối sống, nhân cách của mỗi cá nhân trong suốt cuộc đời.

Định hướng giá trị là sự tác động của cá nhân hay của nhóm xã hội đến hệ thống giá trị này hay giá trị khác trên cơ sở hệ thống giá trị đó được nhận thức, hình thành niềm tin, có ý nghĩa và quyết định hành vi lựa chọn của họ. Định hướng giá trị của cá nhân hay nhóm xã hội có thể do cá nhân hình thành thông qua tự giáo dục, trải nghiệm, cũng có thể do được định hướng thông qua quá trình giáo dục. Việc Đoàn Thanh niên Cộng sản (TNCS) Hồ Chí Minh định hướng giá trị cho thanh niên là quá trình tác động có mục đích, có tổ chức, có kế hoạch của tổ chức đoàn nhằm giúp cho thanh niên lựa chọn những giá trị phù hợp với những chuẩn mực của xã hội, từ đó góp phần hình thành nhân cách tốt đẹp cho họ.

Trong xu hướng biến đổi mau chóng của cuộc sống hiện nay, các giá trị cũng có những biến đổi, bên cạnh những giá trị truyền thống, nảy sinh những giá trị mới. Thanh niên vốn nhạy bén trong tiếp cận cái mới nên những giá trị mới, phù hợp, tích cực được họ nhanh chóng tiếp nhận. Xu hướng chung của phần lớn thanh niên hiện nay là hướng tới đề cao và phát huy các giá trị xã hội tích cực. Khảo sát thực tế trên 2.050 thanh niên năm 2009 cho thấy: tỷ lệ số thanh niên có trách nhiệm với gia đình và xã hội là 61,6%; có ý chí phấn đấu trong cuộc sống: 61,6%; sống trung thực, lành mạnh, có văn hóa: 59,2%; sống thực tế, có định hướng: 56,6%; cương trực, thẳng thắn, 54,2%(1). Kết quả của cuộc Điều tra quốc gia về vị thành niên và thanh niên Việt Nam lần thứ 2 (SAVY 2) năm 2010 cho thấy: hầu hết thanh niên đánh giá tích cực về bản thân khi cho rằng mình có một số phẩm chất tốt (98,6%); có giá trị đối với gia đình (97,4%); có khả năng làm được việc mà người khác làm được (92,3%)(2). Các cuộc khảo sát cũng cho thấy, 73,6% số thanh niên được hỏi nhận thức được trách nhiệm của mình với đất nước(3). Tỷ lệ này tăng lên 75,9% vào năm 2012(4). Các phong trào “hiến máu tình nguyện”, “chủ nhật hồng”, “tiếp sức mùa thi”, “mùa hè xanh”,... luôn thu hút đông đảo lực lượng thanh niên tham gia. Trong những người tham gia hiến máu ở Việt Nam có 70% số người trong độ tuổi thanh niên, trong khi ở các nước khác, đa số là ở độ tuổi trung niên. Hàng vạn bạn trẻ, cứ đến mùa hè, là gác lại chuyện vui chơi, thậm chí có nhiều bạn gác lại chuyện mưu sinh với việc dạy thêm, làm thêm để lên vùng sâu, vùng xa giúp đỡ đồng bào khó khăn... Thống kê và kết quả của những phong trào trên cho thấy, đa số thanh niên ngày nay đã lựa chọn cho mình những giá trị đúng đắn, tích cực, sống có trách nhiệm với cộng đồng, đất nước. Nếu chúng ta biết khơi dậy sự nhiệt huyết, khát khao cống hiến của tuổi trẻ thì sẽ thấy trong mỗi người trẻ tuổi đều có những phẩm chất tốt đẹp được kết tinh từ truyền thống của dân tộc.

Tuy nhiên, việc lựa chọn giá trị của một bộ phận thanh niên còn có những biểu hiện lệch lạc. Một số thanh niên rất dễ bị lôi cuốn vào những trào lưu, xu hướng mới thiếu lành mạnh, không phù hợp với chuẩn mực xã hội. Những biểu hiện lệch chuẩn trong lựa chọn giá trị của thanh niên, như sống buông thả bản thân, tự coi mình như một cá thể vô giá trị, sống theo bản năng, không biết đến tương lai, gia đình, xã hội; sự thờ ơ, vô cảm, thiếu trách nhiệm; thói hành xử hung bạo, bất chấp pháp luật, sử dụng bạo lực khi có va chạm, mâu thuẫn, bạo lực học đường trong học sinh,... Đó là một bộ phận không nhỏ người trẻ có lối sống thực dụng, xem nặng giá trị vật chất và xem nhẹ những giá trị đạo đức truyền thống. Không ít những bạn trẻ đo lường mức độ thành công của một cá nhân bằng địa vị, danh tiếng hay một công việc ổn định trong một doanh nghiệp nào đó có thu nhập thật cao chứ không phải là những điều tốt đẹp, những cống hiến có giá trị mà người đó làm được cho cộng đồng, xã hội. Đó là xu hướng tiếp thu thiếu chọn lọc lối sống từ bên ngoài; sự ảnh hưởng “thần tượng” thái quá, đua đòi, bắt chước nhau trong thời trang, thị hiếu thẩm mỹ, âm nhạc, điện ảnh,... 

Nguyên nhân của những thực trạng đó trước hết xuất phát từ đặc điểm của thanh niên, họ là những người vốn ham thích cái mới song lại thiếu những trải nghiệm thực tiễn. Mặt khác, sự tác động ngày càng mạnh mẽ của thông tin truyền thông trong bối cảnh toàn cầu hóa, nhiều luồng thông tin độc hại, ảnh hưởng và gây tác động xấu đến công tác giáo dục thanh niên; những tác động từ mặt trái của nền kinh tế thị trường dẫn đến những tiêu cực trong xã hội, tệ nạn xã hội có chiều hướng gia tăng; tệ tham nhũng, quan liêu, cửa quyền, sự suy thoái về đạo đức, lối sống trong một bộ phận cán bộ, đảng viên; chiến lược “diễn biến hòa bình” của các thế lực thù địch, nhất là “diễn biến hòa bình” trên lĩnh vực tư tưởng, văn hóa; giáo dục trong nhà trường còn thiếu những điều kiện, nguồn lực bảo đảm cho học sinh học tập, vui chơi, giải trí; một số gia đình, cha mẹ còn thiếu kiến thức, phương pháp giáo dục, sự quan tâm chăm sóc, quản lý con em,... 

Đất nước hội nhập và ngày càng phát triển, đòi hỏi thế hệ những người trẻ tuổi phải ý thức đầy đủ hơn về trách nhiệm; biết trân trọng và phát huy những giá trị truyền thống, có ý chí vươn lên, quyết tâm hành động, làm chủ tri thức khoa học và công nghệ, chia sẻ và sống trách nhiệm với cộng đồng để cùng tạo dựng tương lai tốt đẹp hơn. Thực tế cho thấy, nếu không có sự dẫn dắt, định hướng của thế hệ đi trước thì thanh niên sẽ rất khó khăn trong lựa chọn, định hình hệ giá trị của mình. Định hướng giá trị cho thanh niên để giúp họ biết phê phán những quan điểm sống lệch lạc, những xu thế tiêu cực, những hiện tượng không phù hợp. Những sai lầm trong lựa chọn giá trị sẽ để lại những hậu quả lớn đối với sự phát triển của cá nhân và xã hội. Bởi vậy, việc định hướng những giá trị đúng, phù hợp trong giai đoạn mới cho thanh niên là một yêu cầu hết sức cấp bách. Chủ tịch Hồ Chí Minh đã từng nói: “Một năm bắt đầu bằng mùa xuân, cuộc đời bắt đầu từ tuổi trẻ. Tuổi trẻ là mùa xuân của dân tộc”. Định hướng giá trị cho thế hệ trẻ được Đảng ta rất quan tâm, coi đây là công tác quan trọng của sự nghiệp “trồng người”, xây dựng chủ nghĩa xã hội từ xây dựng con người xã hội chủ nghĩa. Nghị quyết số 25-NQ/TW, ngày 25-7-2008, của Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa X về “Tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với công tác thanh niên thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa” khẳng định: “Tiếp tục xây dựng thế hệ thanh niên Việt Nam giàu lòng yêu nước, tự cường dân tộc; kiên định lý tưởng độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội; có đạo đức cách mạng, ý thức chấp hành pháp luật, sống có văn hóa, vì cộng đồng; có năng lực, bản lĩnh trong hội nhập quốc tế; có sức khỏe, tri thức, kỹ năng và tác phong công nghiệp trong lao động tập thể, trở thành những công dân tốt của đất nước”. Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XI của Đảng đã đề ra nhiệm vụ “Phát triển những giá trị truyền thống của văn hóa con người Việt Nam, nuôi dưỡng, giáo dục thế hệ trẻ. Đúc kết và xây dựng hệ giá trị chung của con người Việt Nam thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế”.

Một số giải pháp nâng cao công tác giáo dục, định hướng giá trị cho thanh niên hiện nay

Với chức năng trường học xã hội chủ nghĩa của thanh niên, công tác giáo dục, định hướng giá trị cho thanh niên là công tác quan trọng, thường xuyên, liên tục của Đoàn TNCS Hồ Chí Minh. Để đạt được kết quả tích cực hơn trong thời gian tới, Trung ương Đoàn xác định sẽ tập trung thực hiện một số giải pháp như sau: 

Một là, thường xuyên tổ chức học tập và làm theo tư tưởng, tấm gương đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh, lựa chọn nội dung, hình thức phù hợp với từng đối tượng thanh, thiếu niên và nhiệm vụ chính trị của địa phương, cơ quan, đơn vị. Chú trọng làm theo những lời dạy của Bác, cụ thể hóa thành những tiêu chí chuẩn mực đạo đức, rèn luyện thường xuyên trong công việc của mỗi cán bộ, đoàn viên, thanh niên. Phát huy vai trò nêu gương của cán bộ đoàn, ý thức tự giác của đoàn viên, thanh niên kết hợp với cơ chế kiểm tra, giám sát thông qua các biện pháp tổ chức và sinh hoạt của các cấp bộ đoàn, đặc biệt là sinh hoạt chi đoàn. Tiếp tục triển khai sâu rộng Chương trình “Thắp sáng ước mơ tuổi trẻ Việt Nam”, phát hiện, tôn vinh và nhân rộng những gương điển hình tiên tiến, đồng thời đấu tranh, phê bình, uốn nắn các nhận thức lệch lạc, biểu hiện sai trái trong cán bộ, đoàn viên, thanh, thiếu niên.

Hai là, tiếp tục đổi mới phương thức, nâng cao hiệu quả công tác tuyên truyền, giáo dục về chính trị tư tưởng, học tập chủ nghĩa Mác - Lê-nin, tư tưởng Hồ Chí Minh, quán triệt chủ trương, đường lối và các nghị quyết của Đảng, của Đoàn; tăng cường các hình thức tạo diễn đàn trao đổi, đối thoại có tính tương tác với đoàn viên, thanh niên; thường xuyên nắm bắt tình hình tư tưởng, định hướng dư luận trong thanh niên thông qua mạng lưới thăm dò dư luận xã hội do Đoàn tổ chức; đẩy mạnh việc học tập 6 bài học lý luận chính trị trong đoàn viên, thanh niên; triển khai có hiệu quả Đề án Tăng cường công tác giáo dục lý tưởng cách mạng, đạo đức, lối sống cho thanh, thiếu niên trong giai đoạn hiện nay; chủ động, tích cực đấu tranh có hiệu quả với những luận điệu chống phá của các thế lực thù địch nhằm vào thanh, thiếu niên.

Ba là, chú trọng tuyên truyền, giáo dục về truyền thống yêu nước, đoàn kết, cần cù, sáng tạo và khát vọng vươn lên trong mọi hoàn cảnh, bồi dưỡng, xây dựng lớp thanh niên có bản lĩnh, tự tin đảm nhận vai trò chủ nhân tương lai của đất nước. Giáo dục truyền thống vẻ vang của Đảng, của Đoàn, ý thức giữ gìn, phát huy bản sắc văn hóa dân tộc, truyền thống của quê hương, gia đình, tiếp thu có chọn lọc tinh hoa văn hóa của nhân loại; đấu tranh với các biểu hiện, hành vi đi ngược với truyền thống dân tộc.

Bốn là, chủ động phối hợp với nhà trường, gia đình và xã hội trong giáo dục đạo đức, lối sống; giáo dục lịch sử, giáo dục ý thức công dân qua những giờ sinh hoạt ngoại khóa ở các trường phổ thông cho thanh, thiếu niên; làm cho thế hệ trẻ hôm nay biết yêu cuộc sống, giàu lòng nhân ái, kế thừa và phát huy những giá trị nhân văn của dân tộc, ứng xử văn minh, thanh lịch, nghĩa tình; chú trọng nêu gương người tốt, việc tốt; bày tỏ chính kiến, đấu tranh với cái xấu. 

Năm là, tăng cường bồi dưỡng kiến thức pháp luật cho thanh, thiếu niên; tuyên truyền, giáo dục về quyền và nghĩa vụ công dân, tôn trọng quy ước cộng đồng, tuân thủ nội quy, quy định của tổ chức; xây dựng thói quen sống và làm việc theo pháp luật. Tăng cường đấu tranh phòng, chống vi phạm pháp luật và tệ nạn xã hội; quan tâm, gần gũi, động viên, cảm hóa, giáo dục thanh, thiếu niên chậm tiến. Tăng cường tuyên truyền, phổ biến kiến thức quốc phòng, an ninh, nâng cao trách nhiệm, ý thức bảo vệ chủ quyền đất nước, lợi ích quốc gia, dân tộc. 

Sáu là, kiên trì phương châm giáo dục thông qua các phong trào hành động cách mạng, qua điển hình tiên tiến, khuyến khích ý thức tự rèn luyện của thanh niên gắn với tham gia sinh hoạt trong tổ chức đoàn. Phát huy ưu thế của các phương tiện truyền thông hiện đại, đa phương tiện, hệ thống báo chí, xuất bản của Đoàn và báo chí chính thống của Đảng, Nhà nước trong công tác giáo dục; sử dụng có hiệu quả các hình thức, công cụ giáo dục mới, như in-tơ-nét, mạng xã hội,... Khai thác hiệu quả các nguồn lực xã hội trong công tác giáo dục thanh, thiếu niên. Lựa chọn, phân công cán bộ giỏi lý luận, kỹ năng, nghiệp vụ, nắm chắc thực tiễn làm công tác tuyên truyền, giáo dục thanh niên; thường xuyên đào tạo, bồi dưỡng, nâng cao năng lực cho đội ngũ báo cáo viên, tuyên truyền viên, duy trì và phát triển đội ngũ cộng tác viên trong công tác giáo dục của Đoàn.

Bảy là, tích cực tổng kết và tiếp tục triển khai sâu rộng các mô hình giáo dục giá trị sống, kỹ năng xã hội hiệu quả, như “Học kỳ trong quân đội”, “Học làm người có ích”, “Học từ thiên nhiên” và các chương trình giáo dục ý thức công dân, như “Khi tôi 18”, Kỳ học văn hóa, thiên nhiên và trải nghiệm “Hi! Teacher”.

Ngoài những giải pháp trên, Đoàn TNCS Hồ Chí Minh cũng rất cần có sự phối với các cấp, các ngành, các lực lượng xã hội, đặc biệt là đội ngũ giáo viên, và các lực lượng ngoài trường học, như hội phụ huynh, hội khuyến học… để việc định hướng giá trị cho thanh niên đạt hiệu quả. Trên cơ sở kết hợp khăng khít, chặt chẽ giữa ba lực lượng là gia đình, nhà trường và xã hội sẽ xây dựng được môi trường giáo dục tốt hơn nhằm chăm lo đôn đốc, tổ chức cho thanh niên học tập và rèn luyện tốt.

Hiện nay và trong thời gian tới, Đoàn Thanh niên kiến nghị: 1- Ngành Giáo dục và Đào tạo phối hợp thực hiện tốt phong trào thi đua “Xây dựng trường học thân thiện, học sinh tích cực”, trong đó chú trọng đổi mới nội dung và phương pháp dạy học. Tăng cường việc giáo dục đạo đức, lối sống, lý tưởng và nhân sinh quan, pháp luật, thẩm mỹ, dân số, môi trường, ngoại ngữ và tin học nhằm định hướng giá trị giúp trẻ em phát triển toàn diện. 2- Các đoàn thể, các tổ chức xã hội, các cơ quan thông tin đại chúng, xuất phát từ chức năng, nhiệm vụ của các đoàn thể, chính trị, xã hội để phối hợp và phát huy vai trò của từng tổ chức trong việc định hướng giá trị tích cực cho thanh niên. Sự phối hợp này theo hai hình thức chủ yếu: trực tiếp và gián tiếp. Hình thức trực tiếp là thông qua các chương trình, các hoạt động, các hội thi, cuộc thi, trò chơi,... mà Đoàn Thanh niên phối hợp với các đoàn thể, tổ chức xã hội tổ chức. Hình thức gián tiếp là thông qua công tác tuyên truyền, phổ biến, thông qua các loại hình nghệ thuật để nâng cao nhận thức của gia đình, nhà trường, xã hội trong tổ chức, tiến hành và đẩy mạnh các hoạt động giáo dục định hướng giá trị cho thanh niên. 3- Mặt trận Tổ quốc, thông qua phong trào “Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa”, đẩy mạnh chương trình “Giáo dục nếp sống văn minh, gia đình văn hóa” để định hướng các giá trị tích cực cần hướng đến cho thanh niên. 4- Các lực lượng xã hội khác, phối hợp chặt chẽ với các đoàn thể nhân dân, các bậc lão thành cách mạng, các nhà hoạt động văn hóa, xã hội, nhân sĩ, trí thức, anh hùng lực lượng vũ trang, anh hùng lao động, doanh nghiệp và gia đình để chăm lo giáo dục, xây dựng ước mơ, hoài bão, bồi dưỡng, phát huy và định hướng giá trị cho thanh, thiếu niên. 

Hiện nay, việc định hướng giá trị là nhiệm vụ quan trọng trong công tác giáo dục thanh niên, là trách nhiệm của gia đình, nhà trường, xã hội và cả hệ thống chính trị. Đoàn TNCS Hồ Chí Minh với chức năng trường học xã hội chủ nghĩa của thanh niên sẽ không ngừng vào cuộc tích cực, khẩn trương để góp phần xây dựng được một lớp thanh niên “vừa hồng”, “vừa chuyên” đáp ứng yêu cầu của sự nghiệp đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc trong thời kỳ mới./.

-----------------------------------------------

(1) Xem: Viện Nghiên cứu Thanh niên: Báo cáo kết quả điều tra tình hình thanh niên năm 2009

(2) Xem: Tổng cục Dân số - Kế hoạch hóa gia đình: Báo cáo Điều tra quốc gia về vị thành niên và thanh niên Việt Nam, Hà Nội, 2009

(3) Xem: Viện Nghiên cứu Thanh niên: Báo cáo kết quả điều tra đã dẫn

(4) Xem: Kết quả điều tra Tổng quan tình hình thanh niên giai đoạn 2007 - 2012