Tính đến năm 2011, thanh niên Việt Nam (nằm trong độ tuổi: 16 - 30) hiện có khoảng 22.590.500 người, chiếm 26% dân số; 33,7% lực lượng lao động xã hội. Được hưởng những thành quả của công cuộc đổi mới đất nước, thế hệ thanh niên hiện nay có điều kiện thuận lợi hơn trong học tập, thu nhập; có mức sống cao hơn; có nhiều sự lựa chọn hơn trong nghề nghiệp, việc làm, vui chơi, giải trí.

Tiếp nối truyền thống tốt đẹp của các thế hệ cha anh, thế hệ thanh niên ngày nay luôn trung thành với mục tiêu, lý tưởng của Đảng, sẵn sàng vì lợi ích dân tộc, bảo vệ chủ quyền quốc gia, tình nguyện vì cộng đồng; sống có trách nhiệm với gia đình, xã hội. Đại đa số thanh niên có phẩm chất đạo đức tốt, có ý thức công dân, nghiêm chỉnh chấp hành pháp luật. Tính tích cực xã hội, tinh thần xung phong tình nguyện, ý thức chia sẻ với cộng đồng đã và đang được khơi dậy, trở thành xu hướng chủ đạo lôi cuốn đông đảo thanh niên.

Tuy nhiên, hiện nay chất lượng thanh niên cũng đang phải đối mặt với những nguy cơ, thách thức, cản trở, đòi hỏi phải sớm có những đường lối, chiến lược phát triển đúng đắn nhằm xây dựng đội ngũ thanh niên Việt Nam ngang tầm nhiệm vụ thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. Niềm tin, đạo đức và lối sống trong thanh niên có những diễn biến mới.

Những hạn chế trong giáo dục, đào tạo và dạy nghề, nếu chậm được khắc phục sẽ làm cho một bộ phận thanh niên hụt hẫng kiến thức trên nhiều lĩnh vực. Sự cạnh tranh trong nền kinh tế thị trường dẫn đến tình trạng thất nghiệp, thiếu việc làm còn gay gắt; xu thế dịch chuyển lao động từ nông thôn ra thành thị, từ khu vực có thu nhập thấp đến khu vực có thu nhập cao diễn ra ngày càng mạnh mẽ; thanh niên giữa các vùng, miền tiếp tục chênh lệch ngày càng lớn về mức sống, cơ hội học tập, trình độ, về điều kiện phát triển. Môi trường sống tự nhiên, áp lực trong học tập, công việc, thu nhập và những vấn đề của xã hội hiện đại đã và đang ảnh hưởng đến khả năng được đáp ứng nhu cầu vui chơi, giải trí và rèn luyện của thanh niên. Các tệ nạn xã hội, như ma túy, mại dâm, tội phạm nguy hiểm, có tác động xấu đến một bộ phận thanh niên, ảnh hưởng trực tiếp đến sự phát triển của thanh niên và sự ổn định, phát triển bền vững của đất nước.

Năng lực hội nhập, kỹ năng xã hội của thanh niên ngày nay được nâng lên nhưng chưa đáp ứng được đòi hỏi của quá trình hội nhập quốc tế; trong đó thanh niên đang thiếu hụt cả về kiến thức lịch sử và văn hóa dân tộc cũng như kỹ năng, khả năng tư duy độc lập. Đa số thanh niên thiếu kiến thức về ngoại ngữ, tin học, chưa có thói quen trong môi trường lao động và đời sống công nghiệp. Điều đó đã ảnh hưởng đến chất lượng nguồn nhân lực, bản lĩnh và năng lực bảo tồn văn hóa dân tộc Việt Nam trong hội nhập quốc tế.

Trước những diễn biến phức tạp của tình hình chính trị, kinh tế, xã hội trong khu vực và trên thế giới, một bộ phận thanh niên bản lĩnh chính trị non kém, dễ bị dao động về lập trường tư tưởng chính trị, có biểu hiện lệch lạc về giá trị đạo đức và lối sống, đề cao hưởng thụ, sống thực dụng, ích kỷ, cá nhân chủ nghĩa, thiếu trách nhiệm với cộng đồng.

Những giải pháp nhằm phát huy vai trò xung kích của thanh niên trong thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước

Việc tiếp tục đổi mới toàn diện công tác giáo dục của Đoàn, công tác vận động thanh niên của Đảng gắn với đổi mới tổ chức và hoạt động của Đoàn Thanh niên, xây dựng và thực hiện tốt các chính sách của Nhà nước đối với thanh niên là hết sức quan trọng và cấp bách để tạo sự chuyển biến mạnh mẽ về công tác thanh niên trong thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước.

Quán triệt sâu sắc và toàn diện tinh thần Nghị quyết Đại hội XI của Đảng: “tạo điều kiện học tập, lao động, giải trí, phát triển thể lực, trí tuệ cho thế hệ trẻ. Khuyến khích, cổ vũ thanh niên nuôi dưỡng ước mơ, hoài bão lớn, xung kích, sáng tạo, làm chủ khoa học, công nghệ hiện đại. Hình thành lớp thanh niên ưu tú trên mọi lĩnh vực, kế tục trung thành và xuất sắc sự nghiệp cách mạng của Đảng, của dân tộc, góp phần quan trọng vào sự nghiệp đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa”⁽¹⁾, Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh đã xây dựng và triển khai Chương trình hành động thực hiện Nghị quyết Đại hội XI của Đảng, trong đó chú trọng đổi mới công tác giáo dục của Đoàn để góp phần nâng cao chất lượng nguồn nhân lực trẻ, từ đó phát huy mạnh mẽ vai trò xung kích của thanh niên trong thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa, với các nội dung và giải pháp chủ yếu sau:

Một là, đổi mới công tác giáo dục chính trị, tư tưởng, truyền thống, lý tưởng, đạo đức và lối sống cho phù hợp với đặc điểm của từng đối tượng thanh niên. Trên cơ sở quy luật trưởng thành, trình độ nhận thức của thanh, thiếu niên, nắm chắc đặc điểm tư tưởng, tâm lý của thanh niên các lứa tuổi để thiết kế các nội dung, phương thức giáo dục một cách khoa học từ nhận thức đến hành vi, thói quen, dẫn dắt thanh, thiếu niên trở thành công dân tích cực của xã hội. Tiếp tục bám sát thực tiễn, bám sát thanh niên, kết hợp tốt giữa trang bị kiến thức với trải nghiệm thực tiễn, trong đó coi trọng giáo dục thanh niên qua thực tiễn.

 Tiếp tục thực hiện thật tốt Cuộc vận động “Tuổi trẻ Việt Nam học tập và làm theo lời Bác” và chương trình “Thắp sáng ước mơ tuổi trẻ Việt Nam vì dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh”; với những tiêu chí và cách làm thiết thực, hiệu quả, phù hợp với từng đối tượng thanh, thiếu niên; xây dựng và nhân rộng được nhiều cá nhân, tập thể thanh niên tiên tiến, là những người có đạo đức để làm gương, có trí tuệ để nhận biết, có ý chí để vươn lên, có bản lĩnh để hội nhập, có quyết tâm để hành động; tổ chức cho các điển hình gặp gỡ, giao lưu, trao đổi với các thanh niên khác, để truyền đi cảm hứng phấn đấu không ngừng, luôn vươn lên khẳng định mình, không ngừng sáng tạo cùng tạo dựng tương lai, thực hiện thắng lợi mục tiêu lý tưởng xã hội chủ nghĩa.

Nâng cao tính hấp dẫn, cụ thể, thiết thực trong công tác giáo dục chính trị, tư tưởng cho đoàn viên thanh niên. Trọng tâm là đổi mới hình thức học tập lý luận chính trị cơ bản, cách thức quán triệt và triển khai nghị quyết của Đảng, của Đoàn; chú trọng giáo dục truyền thống, ý chí tự lực, tự cường, tự tôn dân tộc. Phát huy vai trò tích cực của thanh niên trong việc kế thừa và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp của dân tộc, đi đầu trong việc tiếp thu những tinh hoa văn hóa nhân loại; đấu tranh bài trừ các hủ tục lạc hậu, mê tín dị đoan, văn hóa phẩm độc hại.

Kiên trì giáo dục đạo đức, lối sống, pháp luật và ý thức công dân cho thanh, thiếu niên; triển khai hiệu quả chương trình “Khi tôi 18”, cổ vũ tinh thần “thượng tôn pháp luật”, giúp cho thanh niên gương mẫu thực hiện tốt quyền và nghĩa vụ công dân, tôn trọng quy ước cộng đồng, tuân thủ nội quy, quy định của tổ chức. Tích cực tham gia xây dựng môi trường xã hội lành mạnh cho sự phát triển toàn diện của tuổi trẻ; tăng cường đấu tranh phòng, chống mọi hành vi vi phạm pháp luật và tệ nạn xã hội; nâng cao năng lực “tự đề kháng” của tuổi trẻ trước những hiện tượng suy thoái về đạo đức và lối sống; phát huy tính tự giác và khả năng sáng tạo của thanh niên trong tu dưỡng, rèn luyện đạo đức, lối sống; quan tâm gần gũi, động viên, cảm hóa, giáo dục thanh, thiếu niên chậm tiến.

Tăng cường tuyên truyền, giáo dục ý thức trách nhiệm và nghĩa vụ bảo vệ chủ quyền, lợi ích quốc gia và kiến thức quốc phòng, an ninh; chủ động cung cấp và định hướng thông tin, hướng dẫn cho thanh niên tự nghiên cứu, tự học tập để có năng lực nhận biết và chủ động đấu tranh chống lại các luận điệu sai trái của các thế lực thù địch; kịp thời dự báo, nắm chắc tình hình diễn biến tư tưởng, tâm trạng của các đối tượng thanh niên để tập hợp, phản ánh và kịp thời giải quyết các vấn đề mới nảy sinh.

Ứng dụng mạnh mẽ công nghệ thông tin và truyền thông trong quá trình đổi mới công tác giáo dục của Đoàn. Trong năm 2012 và 2013, Đoàn sẽ triển khai Đề án xây dựng diễn đàn kết nối thông tin lãnh đạo Đảng, Nhà nước với thanh, thiếu niên và Đề án xây dựng mạng xã hội cho đoàn viên thanh niên do Đoàn quản lý.

Hai là, tổ chức có hiệu quả phong trào “Bốn đồng hành với thanh niên lập thân, lập nghiệp”, góp phần hỗ trợ thanh niên trong học tập, nghiên cứu khoa học, việc làm, vui chơi giải trí, chuẩn bị những kỹ năng xã hội cần thiết; góp phần hình thành nguồn nhân lực chất lượng cao phục vụ sự nghiệp đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước.

Đồng hành với thanh niên trong học tập, tổ chức tốt các phong trào thi đua cổ vũ, động viên, hỗ trợ nâng cao trình độ học vấn, chuyên môn, nghề nghiệp; nâng cao năng lực hội nhập, năng lực sáng tạo, tiếp thu, ứng dụng thành tựu khoa học - công nghệ; nỗ lực vun trồng để hình thành những cán bộ quản lý trẻ giỏi, nhà khoa học trẻ giỏi, người công nhân trẻ giỏi, nông dân trẻ giỏi, sĩ quan trẻ giỏi…, đóng vai trò đầu tàu để thúc đẩy đông đảo thanh niên hành động có hiệu quả, thực hiện thắng lợi Chiến lược phát triển kinh tế - xã hội 2011 - 2020. Bên cạnh đó, cần quan tâm đến thanh, thiếu niên có hoàn cảnh khó khăn, thanh niên chậm tiến; tích cực hỗ trợ học sinh nghèo, tổ chức các hoạt động giúp đỡ học sinh, sinh viên khó khăn, hỗ trợ tìm việc, kiến tập, cỗ vũ thanh niên tự lực, tự cường, hoàn thành các bậc học và tìm được việc làm.

Đồng hành với thanh niên trong nghề nghiệp, việc làm, chú trọng phối hợp làm tốt công tác hướng nghiệp và giới thiệu việc làm cho thanh niên; huy động các nguồn lực để đẩy mạnh hoạt động hỗ trợ thanh niên khởi sự doanh nghiệp và triển khai các mô hình phát triển kinh tế ở nông thôn; đẩy mạnh công tác dạy nghề và tạo việc làm cho bộ đội xuất ngũ; giám sát, khuyến nghị và thúc đẩy việc xây dựng và thực thi các chính sách về nghề nghiệp, việc làm cho thanh niên.

Đồng hành với thanh niên trong nâng cao thể lực, sức khỏe, tổ chức tốt các hoạt động văn hóa văn nghệ, thể dục thể thao, đẩy mạnh phong trào thể thao quần chúng tạo sân chơi lành mạnh, bổ ích, có tác dụng nâng cao sức khỏe thể chất và đời sống văn hóa tinh thần, hướng đến hình thành những trào lưu tốt đẹp trong thanh, thiếu niên và xã hội. Tiếp tục tham mưu, đề xuất quy hoạch, thực hiện đầu tư xây dựng và phát huy hiệu quả sử dụng mạng lưới các thiết chế văn hóa, thể thao cho thanh, thiếu niên.

Đồng hành với thanh niên trong phát triển kỹ năng xã hội, nâng cao nhận thức cho thanh, thiếu niên về vai trò của kỹ năng xã hội. Tổ chức tốt các hình thức huấn luyện, bồi dưỡng kỹ năng xã hội, nhân rộng mô hình, từ đó, khuyến khích động viên và tổ chức các hoạt động hỗ trợ thanh, thiếu niên tự học tập kiến thức, rèn luyện kỹ năng để thích nghi với môi trường công nghiệp hóa, hiện đại hóa, hội nhập quốc tế.

Ba là, nâng cao chất lượng, hiệu quả thực hiện phong trào “Năm xung kích phát triển kinh tế - xã hội và bảo vệ Tổ quốc” để phát huy mạnh mẽ vai trò xung kích của thanh niên. Vận động và tổ chức cho thanh niên thi đua hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ chuyên môn, chính trị của mỗi đoàn viên trong học tập, rèn luyện, lao động, công tác của bản thân, tham gia thực hiện các giải pháp cơ bản và những khâu đột phá trong Chiến lược phát triển kinh tế - xã hội 2011 - 2020.

Các cấp bộ đoàn tiếp tục đẩy mạnh những phong trào cụ thể trong từng đối tượng thanh niên: thanh niên trường học thi đua dạy tốt, học tốt, thực hiện cuộc vận động “Sinh viên 5 tốt”, “Ba rèn luyện”; thanh niên công nhân, viên chức triển khai có hiệu quả phong trào “Sáng tạo trẻ”, các hoạt động, mô hình thanh niên tham gia cải cách hành chính; thanh niên nông thôn xung kích thực hiện Cuộc vận động “Tuổi trẻ chung tay xây dựng nông thôn mới”; thanh niên đô thị đi đầu thực hiện Cuộc vận động “Thanh niên xây dựng văn minh  đô thị”, “Thanh niên với văn hóa giao thông”... Tổ chức đoàn chủ động tham mưu đảm nhận và tổ chức thực hiện các công trình thanh niên, các chương trình, đề án huy động thanh niên tham gia phát triển kinh tế, bảo đảm an sinh xã hội; triển khai hiệu quả Đề án quy hoạch và phát triển các đảo thanh niên, các làng thanh niên lập nghiệp. Tích cực nghiên cứu tham mưu cho Nhà nước ban hành các chính sách cụ thể để khuyến khích thanh niên tham gia phát triển kinh tế - xã hội, trước mắt là chính sách thu hút thanh niên tham gia xây dựng các đảo thanh niên, làng thanh niên lập nghiệp; chính sách khuyến khích trí thức trẻ về công tác ở các vùng khó khăn; chính sách tài năng trẻ, chính sách cho thanh niên tình nguyện và thanh niên xung phong trong điều kiện mới; phát huy vai trò xung kích trong hội nhập quốc tế của lực lượng doanh nhân trẻ, trí thức trẻ, cán bộ công chức trẻ.

Bốn là, coi trọng việc phát hiện, bồi dưỡng, đào tạo cán bộ qua thực tiễn cơ sở, thường xuyên giới thiệu cho Đảng và hệ thống chính trị những đoàn viên ưu tú, những cán bộ đoàn tâm huyết, có đạo đức và gắn bó với quần chúng, có trí tuệ và năng lực tổ chức hoạt động thực tiễn, dám nghĩ, dám làm, dám dấn thân vượt qua khó khăn để bổ sung nguồn sinh lực mới cho Đảng, đáp ứng yêu cầu xây dựng Đảng, tiếp tục nâng cao năng lực lãnh đạo và sức chiến đấu của Đảng trong thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước.

Với niềm tin tưởng tuyệt đối vào sự lãnh đạo của Đảng, Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh và tuổi trẻ cả nước quyết tâm hành động, góp phần thực hiện thắng lợi Nghị quyết Đại hội XI của Đảng, vì mục tiêu dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh./.

---------------------------------------------

(1) Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XI, Nxb. Chính trị quốc gia - Sự thật, Hà Nội, 2011, tr. 242 - 243