Quản lý ngoại hối và điều hành tỷ giá - những thành công bước đầu

Về tỷ lệ dự trữ bắt buộc

Kể từ kỳ dự trữ bắt buộc tháng 6-2011, tỷ lệ dự trữ bắt buộc đối với tiền gửi không kỳ hạn và có kỳ hạn dưới 12 tháng bằng ngoại tệ áp dụng đối với các ngân hàng thương mại (NHTM) là 7% trên tổng số dư tiền gửi phải dự trữ bắt buộc; Ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Việt Nam, Quỹ Tín dụng nhân dân Trung ương, ngân hàng hợp tác là 6% trên tổng số dư tiền gửi phải dự trữ bắt buộc. Tỷ lệ dự trữ bắt buộc đối với tiền gửi từ 12 tháng trở lên bằng ngoại tệ áp dụng đối với các NHTM là 5% trên tổng số dư tiền gửi phải dự trữ bắt buộc; Ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Việt Nam, Quỹ Tín dụng nhân dân Trung ương, ngân hàng hợp tác là 4% trên tổng số dư tiền gửi phải dự trữ bắt buộc.

Trước đó, ngay từ ngày 9-4-2011, NHNN cũng đã ban hành Quyết định số 750/QĐ-NHNN điều chỉnh tăng tỷ lệ dự trữ bắt buộc bằng ngoại tệ đối với các tổ chức tín dụng, thay thế cho Quyết định số 74/QĐ-NHNN ngày 18-1-2010. Theo đó, tỷ lệ dự trữ bắt buộc đối với tiền gửi không kỳ hạn và có kỳ hạn dưới 12 tháng bằng ngoại tệ áp dụng đối với các ngân hàng thương mại nhà nước, ngân hàng thương mại cổ phần, ngân hàng 100% vốn nước ngoài, ngân hàng liên doanh, chi nhánh ngân hàng nước ngoài tăng từ 4% lên 6% trên tổng số dư tiền gửi phải dự trữ bắt buộc. Đối với Ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Việt Nam, Quỹ Tín dụng nhân dân trung ương, ngân hàng hợp tác tăng từ 3% lên 5% trên tổng số dư tiền gửi phải dự trữ bắt buộc.

Tỷ lệ dự trữ bắt buộc đối với tiền gửi từ 12 tháng trở lên bằng ngoại tệ áp dụng đối với các ngân hàng thương mại nhà nước, ngân hàng thương mại cổ phần, ngân hàng 100% vốn nước ngoài, ngân hàng liên doanh, chi nhánh ngân hàng nước ngoài tăng từ 2% lên 4% trên tổng số dư tiền gửi phải dự trữ bắt buộc. Với Ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Việt Nam, Quỹ Tín dụng nhân dân trung ương, ngân hàng hợp tác tăng từ 1% lên 3% trên tổng số dư tiền gửi phải dự trữ bắt buộc. Quyết định này có hiệu lực kể từ kỳ duy trì dự trữ bắt buộc tháng 5-2011.

Về lãi suất tiền gửi ngoại tệ

Với Thông tư số 14/2011/TT-NHNN, kể từ ngày 2-6-2011, lãi suất huy động vốn tối đa bằng đô-la Mỹ của tổ chức, doanh nghiệp tại các TCTD điều chỉnh giảm xuống chỉ còn 0,5%/năm, của dân cư giảm còn 2,0%/năm.

Trước đó, NHNN cũng đã quyết định, từ ngày 13-4-2011, lãi suất tiền gửi ngoại tệ tối đa tại các tổ chức tín dụng đối với khách hàng cá nhân chỉ có 3%/năm và của doanh nghiệp chỉ có 1%/năm.

Hai quyết định nói trên một mặt nhằm ngăn chặn cuộc đua tăng lãi suất ngoại tệ trên thị trường, mặt khác góp phần hạn chế việc chuyển đổi từ nội tệ sang ngoại tệ, khuyến khích khách hàng gửi nội tệ vào ngân hàng, giảm áp lực cầu ngoại tệ, tác động tích cực đến tỷ giá VND/USD và góp phần giảm tình trạng đô-la hóa trong nền kinh tế.

Về thu hẹp đối tượng vay vốn ngoại tệ

Ngày 31-5-2011, NHNN cũng ban hành Thông tư số 13/2011/TT-NHNN, quy định về việc mua, bán ngoại tệ của tập đoàn kinh tế, tổng công ty Nhà nước, có hiệu lực thi hành từ 1-7-2011. Theo đó, hằng tháng các đơn vị nói trên phải cân đối nguồn thu ngoại tệ và nhu cầu sử dụng ngoại tệ hợp pháp, số ngoại tệ còn lại phải bán cho tổ chức tín dụng được phép, không được sử dụng một nhu cầu ngoại tệ gửi cho nhiều TCTD...

Trước đó, với Thông tư số 07/2011 /TT-NHNN của NHNN, đối tượng vay vốn ngoại tệ cũng đã bị thu hẹp so với trước. Quyết định này nhằm kiểm soát tốt hơn tín dụng ngoại tệ, hạn chế nhu cầu vay vốn ngoại tệ của doanh nghiệp để nhập khẩu hàng hóa, chuyển dần sang quan hệ huy động và cho vay bằng ngoại tệ sang quan hệ mua bán ngoại tệ, góp phần hạn chế tình trạng đô-la hóa trong nền kinh tế.

Được biết, tính đến cuối tháng 5-2011, tốc độ tăng trưởng dư nợ ngoại tệ vẫn ở mức cao hơn tốc độ tăng trưởng dư nợ VND, cụ thể, tính đến 23-5, so với cuối năm 2010, tín dụng VND tăng 2,59%, tín dụng ngoại tệ tăng 18,9%. Nguyên nhân dư nợ ngoại tệ vẫn tăng mạnh chủ yếu do vấn đề lãi suất và tỷ giá. Nhiều ngân hàng thương mại đang thiếu tiền đồng, việc vay tiền đồng vừa khó, lãi suất lại cao, tới 24-26%/năm, trong khi đó vốn ngoại tệ sẵn, đến cuối tháng 5-2011vốn huy động ngoại tệ tăng 18,84% so với cuối năm trước, lãi suất vay ngoại tệ thấp, chỉ từ 5,5%-8%/năm. Bởi vậy các quyết định nói trên là phù hợp với diễn biến thị trường.

Nhìn chung các quyết định nói trên không gây sốc cho thị trường ngoại tệ và đặc biệt thị trường đang có những phản ứng tích cực theo mục tiêu của Chính phủ và của NHNN. Với những biện pháp kiên quyết của Chính phủ và NHNN, khó có khả năng tỷ giá có những biến động tăng mạnh từ nay đến cuối năm 2011.

Về điều hành tỷ giá và quản lý kinh doanh vàng

Không chỉ về lãi suất, tỷ lệ dự trữ bắt buộc, quy định việc mua, bán ngoại tệ của tập đoàn kinh tế, tổng công ty nhà nước, trước đó, ngay từ đầu năm 2011, NHNN đã thực hiện đồng bộ nhiều giải pháp cụ thể theo hướng nói trên.

Cụ thể, ngay trong khoảng thời gian trước và sau Tết Nguyên đán, tỷ giá trên thị trường tự do tăng cao, có khoảng cách quá xa so với tỷ giá chính thức giao dịch giữa các tổ chức tín dụng với khách hàng, tạo tâm lý găm giữ ngoại tệ của doanh nghiệp, của khách hàng, tình trạng đầu cơ ngoại tệ của một số đối tượng. Trên cơ sở đó, từ ngày 11-2-2011 Ngân hàng Nhà nước quyết định điều chỉnh tăng 9,3% tỷ giá liên ngân hàng và thu hẹp biên độ giao dịch tỷ giá VND/USD của các ngân hàng thương mại (NHTM) với doanh nghiệp cũng như khách hàng nói chung từ +-3% xuống còn +-1%. Trong điều hành các đợt sau này, cuối tháng 3 và đầu tháng 4-2011 tỷ giá liên ngân hàng cũng được chủ động điều chỉnh tăng nhưng với mức độ không lớn. Thực hiện quy định này, các NHTM niêm yết đúng tỷ giá giao dịch với khách hàng theo quy định của NHNN và không thu thêm phí. Phù hợp với diễn biến trên thị trường, trong một số thời điểm trong tháng 5-2011, NHNN điều chỉnh giảm nhẹ tỷ giá liên ngân hàng.

Hỗ trợ cho điều hành tỷ giá là một số biện pháp hành chính được triển khai nhằm thực hiện nghiêm túc Pháp lệnh Quản lý ngoại hối. Theo đó, NHNN phối hợp cùng các ngành chức năng, như: quản lý thị trường, công an, tiến hành kiểm tra, xử phạt và xử lý các trường hợp niêm yết, bán hàng hóa và dịch vụ thu bằng ngoại tệ trái phép, thu đổi ngoại tệ trái phép của các cửa hàng vàng bạc tư nhân, tập trung là ở Hà Nội và Thành phố Hồ Chí Minh.

Về nghiệp vụ kinh doanh vàng và huy động vốn bằng vàng của NHTM, NHNN đã dừng cấp phép sản xuất và kinh doanh vàng miếng, đồng thời, ngày 29-4-2011 Ngân hàng Nhà nước Việt Nam cũng đã ban hành Thông tư số 11/2011/TT-NHNN quy định về chấm dứt huy động và cho vay vốn bằng vàng của tổ chức tín dụng. Theo đó, NHNN quy định, tổ chức tín dụng không được thực hiện cho vay vốn bằng vàng đối với khách hàng và các tổ chức tín dụng khác (kể cả các hợp đồng tín dụng đã ký kết nhưng chưa giải ngân hoặc giải ngân chưa hết); không được gửi vàng tại tổ chức tín dụng khác; không được thực hiện các nghiệp vụ ủy thác, đầu tư và các hình thức cấp tín dụng khác bằng vàng. Tổ chức tín dụng không được huy động vốn bằng vàng, trừ trường hợp phát hành chứng chỉ ngắn hạn bằng vàng để chi trả vàng theo yêu cầu của khách hàng khi số vàng thu nợ và tồn quỹ không đủ để chi trả. Việc phát hành chứng chỉ ngắn hạn bằng vàng của tổ chức tín dụng chấm dứt vào ngày 01-5-2012. Tổ chức tín dụng không được chuyển đổi vốn huy động bằng vàng trước đây thành đồng Việt Nam và các hình thức bằng tiền khác. Đối với số vốn bằng vàng đã chuyển đổi thành tiền phải tất toán chậm nhất là ngày 30-6-2011.

Mục đích của việc ban hành Thông tư số 11/2011/TT-NHNN là giảm tình trạng đô-la hóa trong nền kinh tế, hạn chế tình trạng đầu cơ để góp phần ổn định thị trường ngoại hối (ngoại tệ, vàng), giảm phương tiện thanh toán bằng vàng trong lưu thông. Để bảo đảm tính nghiêm túc và hiệu quả của việc thực hiện quyết định nói trên, ngay trong tháng 6-2011, NHNN triển khai thanh tra việc thực hiện Thông tư số 11 của các TCTD có huy động vốn bằng vàng.

Những tác động tích cực

Tất cả các biện pháp cụ thể nói trên đã có tác động tích cực trong thực tế, thị trường ngoại hối đã đi vào ổn định. Tỷ giá VND/USD trên thị trường tự do đã giảm mạnh và từ đầu tháng 4-2011 chỉ xoay quanh tỷ giá của NHTM giao dịch với khách hàng, thậm chí nhiều thời điểm còn thấp hơn. Các doanh nghiệp đã tăng cường bán ngoại tệ cho NHTM. Đến cuối tháng 4-2011, lần đầu tiên trong 3 năm qua nhiều NHTM đã mua USD theo giá sàn quy định của NHNN.

Nhìn chung, thực hiện các giải pháp về quản lý ngoại hối và điều hành tỷ giá theo mục tiêu kiềm chế lạm phát của NHNN đã đạt được các kết quả cụ thể như sau:

Một là, thị trường ngoại tệ đã đi vào ổn định. Các doanh nghiệp không còn găm giữ ngoại tệ, mà khẩn trương bán ra cho các NHTM. Cung cầu ngoại tệ trên thị trường bảo đảm, tạo điều kiện cho NHNN trong tháng 5-2011 mua bổ sung quỹ dự trữ ngoại tệ khoảng gần 1 tỉ USD. Khối lượng nội tệ cung ứng ra lưu thông để mua số ngoại tệ đó đã được NHNN trung hòa thông qua hút ròng trên thị trường mở.

Hai là, khắc phục tình trạng hai hệ thống tỷ giá trong nền kinh tế. Tỷ giá VND/USD của các NHTM giao dịch với khách hàng và tỷ giá trên thị trường tự do ngang bằng nhau, khắc phục được cơ bản tình trạng đầu cơ ngoại tệ của tư nhân và một số đối tượng khác.

Ba là, nhu cầu ngoại tệ hợp lý, hợp pháp của các doanh nghiệp cho thanh toán hàng nhập khẩu, chi trả dịch vụ, trả nợ; nhu cầu hợp lý và hợp pháp của người dân được các NHTM đáp ứng đầy đủ và kịp thời.

Bốn là, cùng với tỷ giá ổn định và khắc phục được tình trạng hai tỷ giá, cộng với việc hai lần tăng cao tỷ lệ dự trữ bắt buộc tiền gửi ngoại tệ, hai lần điều chỉnh giảm thấp lãi suất tiền gửi ngoại tệ của dân cư và doanh nghiệp tại NHTM đã làm cho tình trạng chuyển đổi từ đồng Việt Nam sang USD hầu như không còn, góp phần ổn định thị trường, tác động tích cực đến kiềm chế lạm phát.

Năm là, do kết quả của bốn điểm nói trên, dẫn đến tình trạng bán hàng hóa và dịch vụ niêm yết giá bằng ngoại tệ hay tính bằng ngoại tệ giảm hẳn. Kết quả này còn do việc tăng cường kiểm tra của các bên có liên quan đối với các doanh nghiệp, các tổ chức kinh tế trong việc chấp hành quy định về quản lý ngoại hối của Nhà nước.

Thời gian tới, một trong những nhiệm vụ thường xuyên của NHNN là tiếp tục theo dõi sát diễn biến của thị trường ngoại tệ và thị trường vàng để linh hoạt, chủ động xử lý các tình huống phát sinh, kiên định mục tiêu điều hành và quản lý thị trường ngoại hối theo chỉ đạo của Chính phủ./.