Kinh tế tập thể là một thành phần quan trọng trong nền kinh tế, không chỉ đóng góp vào tăng trưởng kinh tế mà còn có đóng góp quan trọng trong phát triển văn hóa, bảo đảm an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội. Cương lĩnh xây dựng đất nước trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội (bổ sung, phát triển năm 2011) khẳng định: Kinh tế tập thể không ngừng được củng cố và phát triển. Kinh tế nhà nước cùng với kinh tế tập thể ngày càng trở thành nền tảng vững chắc của nền kinh tế quốc dân.

Để tiếp tục phát triển kinh tế tập thể, Hội nghị Trung ương 5 khóa IX đã ban hành Nghị quyết số 13-NQ/TW, ngày 18-3-2002, về “Tiếp tục đổi mới, phát triển và nâng cao hiệu quả kinh tế tập thể”. Sau 10 năm tổ chức thực hiện, Bộ Chính trị đã chỉ đạo tổng kết và ban hành Kết luận số 56-KL/TW, ngày 21-2-2013, về đẩy mạnh thực hiện Nghị quyết Hội nghị Trung ương 5 khóa IX về tiếp tục đổi mới, phát triển và nâng cao hiệu quả kinh tế tập thể. Để thực hiện điều này, trước hết cần nhìn lại sự phát triển của kinh tế tập thể thời gian qua.

1- Những kết quả đạt được

Trước hết, nhận thức về vai trò của kinh tế tập thể, hợp tác xã (HTX) đã có bước chuyển biến tích cực hơn. Qua việc học tập và quán triệt Nghị quyết Trung ương, các cấp ủy đảng, chính quyền, cán bộ đảng viên và người dân đã nhận thức rõ hơn về các quan điểm phát triển của kinh tế tập thể, thấy được lợi ích về kinh tế - xã hội khi tham gia tổ chức kinh tế này.

Hệ thống cơ chế, chính sách phát triển kinh tế tập thể theo yêu cầu của Nghị quyết về cơ bản đã được ban hành. Đến nay, có 35 tỉnh, thành phố có chính sách hỗ trợ đào tạo, bồi dưỡng cán bộ HTX; 20 tỉnh, thành phố có chính sách hỗ trợ về đất đai; 24 tỉnh, thành phố có chính sách về tài chính, tín dụng; 23 tỉnh, thành phố có chính sách hỗ trợ ứng dụng khoa học - công nghệ... Nhìn chung, việc thực hiện các chính sách phát triển kinh tế tập thể đã có tác động tháo gỡ khó khăn, tạo điều kiện thuận lợi để khu vực kinh tế tập thể phát triển.

Khu vực kinh tế tập thể đã có những chuyển biến tích cực

- Nhiều HTX, liên hiệp HTX mới được thành lập, hoạt động đa dạng về ngành, nghề, lĩnh vực. Số HTX, tổ hợp tác tiếp tục tăng. Đến ngày 31-12-2011 cả nước có trên 370.000 tổ hợp tác, tăng 53,36% so với 10 năm trước (năm 2001 là 241.261 tổ), thu hút khoảng 3 triệu thành viên; có 19.500 HTX, 54 liên hiệp HTX (tăng 4.659 HTX so với năm 2001), thu hút khoảng 10 triệu xã viên và tạo việc làm cho trên 2 triệu người lao động.

- Đã hoàn thành cơ bản việc chuyển đổi các HTX cũ theo quy định của Luật Hợp tác xã, số lượng HTX, liên hiệp HTX tăng, hoạt động đa dạng trên các lĩnh vực của nền kinh tế. Đáng chú ý là đã xuất hiện một số mô hình HTX trong các ngành nghề mới, như HTX vệ sinh môi trường; HTX kinh doanh, khai thác và quản lý chợ. Một số HTX mới được thành lập gắn với việc đáp ứng nhu cầu kinh tế, đời sống của các giới, các nhóm đối tượng khác nhau, như HTX của phụ nữ, HTX của thanh niên hay của những người tàn tật, hoặc của các cựu chiến binh...

- Nhiều HTX, liên hiệp HTX được củng cố một bước về công tác tổ chức, quản lý, nên hiệu quả hoạt động được nâng lên, từng bước đáp ứng tốt hơn nhu cầu của các thành viên. Từ đầu năm 2002 trở lại đây, có 1.210 HTX quy mô thôn được hợp nhất, sáp nhập thành hơn 450 HTX quy mô lớn hơn, hoạt động hiệu quả hơn.

- Liên kết giữa các HTX và giữa HTX với doanh nghiệp thuộc các thành phần kinh tế khác được tăng cường; một số liên hiệp HTX được thành lập và hoạt động có hiệu quả. Hoạt động của các liên hiệp HTX đã góp phần giải quyết một số khó khăn và thúc đẩy HTX thành viên hoạt động có hiệu quả hơn, điển hình như Liên hiệp Hợp tác xã Thương mại Thành phố Hồ Chí Minh, Liên hiệp Hợp tác xã Vận tải Thành phố Hồ Chí Minh, Liên hiệp Hợp tác xã Nông nghiệp tổng hợp Đồng Nai...

- Các HTX, liên hiệp HTX đã đóng góp quan trọng thúc đẩy kinh tế phát triển và giải quyết những vấn đề xã hội, nhất là ở vùng nông thôn. Vai trò của các HTX, liên hiệp HTX còn có ý nghĩa đặc biệt quan trọng trong góp phần xóa đói, giảm nghèo, ổn định xã hội, nhất là đối với những ngành, nghề, như nông nghiệp, thủy, hải sản, tín dụng nhỏ, tiểu, thủ công nghiệp, thương mại, dịch vụ; góp phần đề cao tinh thần tương thân, tương ái, vì cộng đồng, thúc đẩy dân chủ hóa, bảo đảm an sinh xã hội, ổn định chính trị ở cơ sở; là yếu tố có ý nghĩa quyết định cho việc thành công trong công cuộc xây dựng nông thôn mới.

2- Một số hạn chế, tồn tại

- Nhiều HTX vẫn ở trong tình trạng khó khăn, yếu kém kéo dài, với năng lực nội tại yếu, cơ sở vật chất nghèo nàn, trình độ công nghệ lạc hậu.

- Năng lực, trình độ cán bộ quản lý trong khu vực HTX còn nhiều hạn chế, chưa đáp ứng được nhiệm vụ sản xuất kinh doanh trong điều kiện kinh tế thị trường hiện nay; chính sách đối với cán bộ HTX còn có nhiều bất cập.

- Nhiều HTX hoạt động không đúng với nguyên tắc, chưa thực sự tuân thủ đầy đủ các quy định của Luật Hợp tác xã.

- Sự liên kết, hợp tác của các HTX chưa chặt chẽ, hiệu quả thấp, vai trò của liên hiệp HTX chưa được phát huy.

- Tốc độ tăng trưởng khu vực kinh tế tập thể còn thấp, đóng góp vào GDP giảm liên tục, không đạt được mục tiêu mà Nghị quyết đề ra đến năm 2010 là đưa kinh tế tập thể thoát khỏi những yếu kém hiện nay, phấn đấu đạt tốc độ tăng trưởng ngày càng cao, tiến tới tỷ trọng ngày càng lớn trong GDP của nền kinh tế.

 Nguyên nhân của những tồn tại, hạn chế nêu trên là do:

- Nhận thức về các quan điểm phát triển kinh tế tập thể đã nêu trong Nghị quyết chưa đầy đủ, chưa thống nhất, đặc biệt là chưa thấy hết vai trò quan trọng của khu vực kinh tế tập thể, đánh giá về kinh tế tập thể chưa toàn diện.

- Trách nhiệm của một số cấp ủy đảng, chính quyền, của các cơ quan, tổ chức, cá nhân triển khai và tổ chức thực hiện nhiệm vụ phát triển kinh tế tập thể chưa cao.

- Năng lực nội tại của hầu hết các tổ chức kinh tế tập thể yếu, năng lực cạnh tranh kém so với các khu vực kinh tế khác.

- Công tác quản lý nhà nước về kinh tế tập thể chưa thống nhất, còn buông lỏng, yếu kém.

- Khung khổ pháp luật và một số chính sách phát triển kinh tể tập thể chưa đầy đủ, chưa đồng bộ, tính khả thi thấp.

- Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, Liên minh Hợp tác xã Việt Nam và các đoàn thể nhân dân chưa thể hiện rõ vai trò, trách nhiệm trong phát triển kinh tế tập thể.

Tiếp tục đẩy mạnh, phát triển và nâng cao hiệu quả kinh tế tập thể

Nghị quyết Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XI của Đảng  đã xác định: Đẩy mạnh kinh tế tập thể với nhiều hình thức đa dạng, mà nòng cốt là HTX. Khẩn trương hoàn thành hệ thống pháp luật, cơ chế, chính sách hỗ trợ, tạo điều kiện cho việc ra đời, phát triển các HTX kiểu mới và mô hình kinh tế tập thể khác theo nguyên tắc tự nguyện, cùng có lợi, có chức năng kinh tế và xã hội.

Nhằm quán triệt sâu sắc hơn nữa những nhiệm vụ và giải pháp đẩy mạnh phát triển kinh tế tập thể trong giai đoạn tới theo tinh thần Nghị quyết Hội nghị Trung ương 5 khóa IX về “Tiếp tục đổi mới, phát triển và nâng cao hiệu quả kinh tế tập thể và Kết luận số 56-KL/TW ngày 21-2-2013 về đẩy mạnh thực hiện Nghị quyết Trung ương 5 khóa IX về tiếp tục đổi mới, phát triển và nâng cao hiệu quả kinh tế tập thể, trong thời gian tới, cần thực hiện đồng bộ các giải pháp, trong đó tập trung thực hiện một số giải pháp lớn sau đây:

Thứ nhất, thống nhất và nâng cao nhận thức về bản chất, vai trò của kinh tế tập thể, HTX.

- Tiếp tục quán triệt và tổ chức thực hiện tốt các quan điểm, nhiệm vụ và giải pháp đã nêu trong Nghị quyết Hội nghị Trung ương 5 khóa IX và Kết luận số 56-KL/TW của Bộ Chính trị về đẩy mạnh thực hiện Nghị quyết Hội nghị Trung ương 5 khóa IX  về tiếp tục đẩy mạnh, phát triển và nâng cao hiệu quả kinh tế tập thể. Tiếp tục đổi mới và đẩy mạnh phương thức học tập, quán triệt, tuyên truyền Nghị quyết một cách thiết thực, hiệu quả, phù hợp với từng đối tượng nhằm nâng cao nhận thức cho cán bộ, đảng viên và người dân về nội dung này. Tăng cường công tác nghiên cứu, làm rõ hơn cơ sở lý luận và thực tiễn về kinh tế tập thể, HTX, vận dụng sáng tạo trong thực tế và có biện pháp nhân rộng các mô hình tổ chức kinh tế tập thể điển hình tiên tiến.

Thứ hai, xác định rõ vai trò, trách nhiệm của các cấp ủy đảng, chính quyền, cán bộ, đảng viên trong phát triển kinh tế tập thể.

- Các cấp ủy đảng, chính quyền, cán bộ, đảng viên, đặc biệt là người đứng đầu của mỗi bộ, ban, ngành Trung ương, địa phương cần xác định rõ trách nhiệm trong công tác lãnh đạo, chỉ đạo, tổ chức thực hiện Nghị quyết và các quy định của pháp luật, chính sách về phát triển kinh tế tập thể, coi đây là nhiệm vụ trọng tâm, thường xuyên và là một trong những nhiệm vụ quan trọng của chiến lược phát triển kinh tế, xã hội, an ninh, quốc phòng. Thực tế cho thấy, ở đâu cấp ủy, chính quyền, đặc biệt là người đứng đầu quan tâm thì ở đó kinh tế tập thể, HTX phát triển và chính điều đó góp phần rất tích cực cho việc thực hiện nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội, an sinh của địa phương.

 - Có chính sách khuyến khích, tạo điều kiện để giúp các tổ chức kinh tế tập thể tháo gỡ khó khăn, chủ động vươn lên, nhanh chóng khắc phục những hạn chế, yếu kém, củng cố tổ chức, nâng cao năng lực quản lý, điều hành và hiệu quả hoạt động, phát huy lợi thế vốn có của tổ chức kinh tế tập thể để tăng cường sức cạnh tranh trên thị trường.

- Chăm lo củng cố và phát triển các tổ chức đảng, đoàn thể trong tổ chức kinh tế tập thể theo quy định, trên cơ sở tôn trọng tính tự chủ, tự chịu trách nhiệm của các tổ chức kinh tế tập thể.

Thứ ba, tăng cường công tác quản lý nhà nước về kinh tế tập thể từ Trung ương đến địa phương.

- Kiện toàn, nâng cao năng lực, hiệu quả hoạt động của hệ thống bộ máy quản lý nhà nước về kinh tế tập thể theo tinh thần Nghị quyết Hội nghị Trung ương 5 khóa IX và quy định của Luật Hợp tác xã năm 2012, bảo đảm tính hiệu lực, hiệu quả, tập trung và thống nhất từ Trung ương đến địa phương.

- Xác định rõ chức năng, nhiệm vụ, trách nhiệm, quyền hạn và cơ chế phối hợp của các bộ, ban, ngành, đoàn thể Trung ương và địa phương trong phát triển kinh tế tập thể.

- Chú trọng công tác đào tạo, bồi dưỡng và có chính sách cán bộ phù hợp, bảo đảm nâng cao chất lượng và sử dụng hiệu quả nguồn nhân lực trong phát triển kinh tế tập thể.

- Tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra, giám sát và xử lý kịp thời các vi phạm pháp luật về kinh tế tập thể.

Thứ tư, tổ chức triển khai có hiệu quả Luật Hợp tác xã năm 2012, hoàn thiện cơ chế, chính sách hỗ trợ phát triển kinh tế tập thể.

- Ban hành đồng bộ các văn bản dưới luật và tổ chức triển khai, thực hiện có hiệu quả Luật Hợp tác xã năm 2012. Nghiên cứu, hoàn thiện các quy định pháp luật, chính sách về tổ hợp tác.

- Rà soát, sửa đổi, bổ sung, hoàn thiện và tổ chức thực hiện tốt các chính sách hỗ trợ phát triển kinh tế tập thể, đặc biệt là chính sách về cán bộ, đào tạo nguồn nhân lực, đất đai, tài chính - tín dụng, khoa học - công nghệ và thị trường.

- Có chính sách hỗ trợ, ưu đãi đối với tổ chức kinh tế tập thể hoạt động trong lĩnh vực nông nghiệp, nông thôn và đối tượng thành viên là những nông dân nghèo, đồng bào dân tộc thiểu số, vùng sâu, vùng xa, vùng biên giới, biển, đảo.

Thứ năm, tăng cường vai trò, trách nhiệm của tổ chức Liên minh HTX, Mặt trận Tổ quốc, các đoàn thể nhân dân, hội, hiệp hội trong phát triển kinh tế tập thể.

- Củng cố, đổi mới tổ chức hoạt động của Liên minh HTX Việt Nam, bảo đảm thực hiện tốt chức năng là tổ chức đại diện của HTX và thực hiện các nhiệm vụ được quy định tại Luật Hợp tác xã năm 2012.

- Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, các đoàn thể nhân dân, các tổ chức hội, hiệp hội phối hợp với các tổ chức có liên quan thực hiện tốt công tác vận động, giáo dục quần chúng, hội viên, thành viên tham gia phát triển kinh tế tập thể...

Mặc dù phía trước còn nhiều thách thức, song tin rằng với những thành tựu đã đạt được và sự nỗ lực không ngừng, sự nghiệp phát triển kinh tế tập thể sẽ chuyển mình mạnh mẽ, góp phần thực hiện thành công mục tiêu phát triển và nâng cao hiệu quả kinh tế tập thể mà Nghị quyết Đại hội XI của Đảng đề ra gắn với xây dựng nông thôn mới giai đoạn 2010 - 2020./.