Là người sáng lập, lãnh đạo và rèn luyện Đảng ta, trong công tác xây dựng Đảng, từ rất sớm, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã đặc biệt quan tâm đến vấn đề xây dựng Đảng về đạo đức.

Rèn luyện đạo đức cách mạng

Trong “Tư cách của người cách mệnh” ở tác phẩm “Đường cách mệnh” (năm 1927) và trong “Mười hai điều xây dựng Đảng cách mạng chân chính” ở tác phẩm “Sửa đổi lối làm việc” (năm 1947), Người đặc biệt nhấn mạnh tới đạo đức. Trước lúc đi xa, trong Di chúc thiêng liêng, Người căn dặn: “Đảng ta là một Đảng cầm quyền. Mỗi đảng viên và cán bộ phải thật sự thấm nhuần đạo đức cách mạng, thật sự cần kiệm liêm chính, chí công vô tư”(1).

Theo Hồ Chí Minh, đạo đức của Đảng ta là đạo đức cách mạng. Đó là đạo đức mới, mang bản chất giai cấp công nhân. Đạo đức của Đảng biểu hiện tập trung ở mục tiêu, lý tưởng và hành động của Đảng. Đó là tiên phong thực hiện sứ mệnh giải phóng con người, đem lại cuộc sống ấm no, tự do, hạnh phúc cho con người. Từ mục tiêu, lý tưởng đó, toàn Đảng và từng cán bộ, đảng viên trong mọi suy nghĩ và hành động phải quán triệt và thấm nhuần sâu sắc phương châm: “Việc gì có lợi cho dân phải hết sức làm, việc gì có hại cho dân phải hết sức tránh”. Đạo đức của Đảng còn biểu hiện cụ thể, sinh động và chân thực ở phẩm chất đạo đức, lối sống, cách ứng xử của mỗi cán bộ, đảng viên của Đảng: Đó là tính tiên phong trong lao động, học tập, công tác và chiến đấu, luôn gương mẫu trong lời nói và việc làm; sự trung thực, thẳng thắn, khiêm tốn, giản dị; đó là tinh thần “lo trước thiên hạ, vui sau thiên hạ”, quyết tâm suốt đời đấu tranh cho Đảng, cho cách mạng, luôn đặt lợi ích của Đảng, của dân tộc, của nhân dân lên trên hết, trước hết; gắn bó máu thịt với nhân dân; luôn cần, kiệm, liêm, chính, chí công vô tư; yêu thương con người; ít lòng ham muốn về vật chất; có tinh thần quốc tế trong sáng;…

Đạo đức của Đảng nói chung và đạo đức của mỗi cán bộ, đảng viên nói riêng không tự nhiên có được. Nó phải trải qua quá trình rèn luyện, đấu tranh không ngừng mà hình thành và phát triển. Chủ tịch Hồ Chí Minh khẳng định: “Đạo đức cách mạng không phải trên trời sa xuống. Nó do đấu tranh, rèn luyện bền bỉ hằng ngày mà phát triển và củng cố. Cũng như ngọc càng mài càng sáng, vàng càng luyện càng trong”(2). Theo Hồ Chí Minh, để giáo dục, xây dựng và rèn luyện đạo đức cần phải làm theo các nguyên tắc: “Nói đi đôi với làm, phải nêu gương về đạo đức”; “Xây đi đôi với chống” và “Phải tu dưỡng đạo đức suốt đời”. Để xây dựng Đảng về đạo đức, làm cho Đảng ta xứng đáng “là đạo đức, là văn minh”, theo Hồ Chí Minh cần phải quét sạch những biểu hiện của chủ nghĩa cá nhân; thường xuyên làm tốt công tác giáo dục, rèn luyện đạo đức, lối sống cho cán bộ, đảng viên; sử dụng vũ khí tự phê bình và phê bình một cách có hiệu quả; dựa vào quần chúng nhân dân; làm tốt công tác kiểm tra, kiểm soát; mỗi cán bộ, đảng viên phải tự giác, tự nguyện tu dưỡng, rèn luyện đạo đức, lối sống.

Đạo đức là yếu tố làm nên sức mạnh của Đảng, tạo ra sự hấp dẫn cho Đảng đối với quần chúng và làm cho Đảng trở thành một Đảng chân chính, vĩ đại. Đặc biệt, khi Đảng trở thành một đảng cầm quyền, hơn thế nữa, lại cầm quyền trong điều kiện kinh tế thị trường, thì vấn đề đạo đức của Đảng, nhất là việc làm thế nào để Đảng thật sự vững vàng, trong sáng về đạo đức là một vấn đề vừa mang tính cấp bách, vừa thường xuyên và lâu dài. Nếu lơ là trong xây dựng Đảng về đạo đức hoặc đồng nhất một cách giản đơn xây dựng Đảng về chính trị, tư tưởng với xây dựng Đảng về đạo đức thì tất yếu sẽ dẫn đến những hệ quả khó lường. Hệ quả khó lường đó chính là sự suy thoái về đạo đức, lối sống của đội ngũ cán bộ, đảng viên trong Đảng.

Bên cạnh việc đẩy mạnh công tác xây dựng Đảng về chính trị, tư tưởng và tổ chức, Đảng ta luôn xác định, xây dựng Đảng về đạo đức là một mục tiêu của công tác xây dựng Đảng. Đặc biệt, trong thời điểm hiện nay, xây dựng Đảng về đạo đức được đề cao và được xem là điểm nhấn quan trọng trong nội dung xây dựng Đảng, là sự bổ sung hết sức cần thiết, phản ánh sự đổi mới tư duy về xây dựng Đảng. Sự bổ sung trên là sự đáp ứng kịp thời những đòi hỏi bức thiết của công tác xây dựng Đảng trong điều kiện Đảng cầm quyền, bảo đảm cho Đảng hoàn thành tốt những trọng trách, yêu cầu, nhiệm vụ trong giai đoạn mới của cách mạng. Đồng thời, đó cũng là một vấn đề cấp bách cần phải giải quyết triệt để khi mà tình trạng suy thoái về đạo đức, lối sống trong một bộ phận không nhỏ cán bộ, đảng viên của Đảng ngày càng diễn biến phức tạp.

Về thực trạng suy thoái đạo đức, lối sống của cán bộ, đảng viên hiện nay, Nghị quyết Trung ương 4 khóa XI đã đánh giá: “Tình trạng suy thoái về chính trị, tư tưởng, đạo đức, lối sống trong một bộ phận không nhỏ cán bộ, đảng viên và tình trạng tham nhũng, lãng phí, quan liêu, những tiêu cực và tệ nạn xã hội chưa được ngăn chặn, đẩy lùi mà còn tiếp tục diễn biến phức tạp”; “Tình trạng quan liêu, xa dân, tổ chức không chặt chẽ, nhiều nguyên tắc của Đảng bị vi phạm”; “Một bộ phận không nhỏ cán bộ, đảng viên có chức quyền, kể cả một số cán bộ cấp cao sa vào chủ nghĩa cá nhân, ích kỷ, cơ hội, thực dụng, tham ô, hối lộ, độc đoán, chuyên quyền, coi thường tập thể, xa rời quần chúng; tình trạng cục bộ địa phương diễn biến khó lường”. Thực trạng trên đã và đang trở thành vấn đề bức xúc của toàn xã hội, làm giảm lòng tin của nhân dân đối với Đảng, là lực cản lớn trong công tác xây dựng Đảng, uy hiếp đến sự tồn vong của Đảng, của chế độ.

Nguyên nhân của tình trạng suy thoái về đạo đức, lối sống của cán bộ, đảng viên trong Đảng có nhiều, tuy nhiên, cần phải đặt lên hàng đầu nguyên nhân là do một bộ phận cán bộ, đảng viên thiếu ý thức trong việc tự tu dưỡng, tự rèn luyện về đạo đức, lối sống; không ít tổ chức cấp ủy, tổ chức cơ sở Đảng buông lỏng, xem nhẹ công tác giáo dục đạo đức, lối sống cho cán bộ, đảng viên; sự tác động tiêu cực của mặt trái cơ chế thị trường; cơ chế quản lý, giám sát, kiểm soát quyền lực và kinh tế còn nhiều sơ hở, khiếm khuyết.

Tự chỉnh đốn, tự đổi mới về đạo đức

Để đáp ứng yêu cầu lãnh đạo sự nghiệp đổi mới đất nước, xứng đáng với trọng trách là lực lượng lãnh đạo Nhà nước và xã hội, Đảng phải không ngừng tự chỉnh đốn, tự đổi mới về mọi mặt, trong đó, đặc biệt nhấn mạnh tới mặt đạo đức. Vì vậy, để xây dựng Đảng về đạo đức, cần tập trung thực hiện tốt một số vấn đề sau:

Một là, cấp ủy, tổ chức Đảng các cấp phải đẩy mạnh công tác giáo dục đạo đức, lối sống cho cán bộ, đảng viên.

Chủ tịch Hồ Chí Minh từng nhấn mạnh: “Mọi việc thành hay là bại, chủ chốt là do cán bộ có thấm nhuần đạo đức cách mạng, hay là không”(3). Muốn cho công tác xây dựng Đảng về đạo đức đạt hiệu quả như mong muốn thì trước hết cần phải đẩy mạnh công tác giáo dục đạo đức, lối sống cho cán bộ, đảng viên trong toàn Đảng. Vì chỉ có trên cơ sở nhận thức đúng về vị trí, vai trò, ý nghĩa của công tác xây dựng Đảng về đạo đức thì mỗi cán bộ, đảng viên và tổ chức đảng mới thật sự phát huy được tính tự giác, tự nguyện và tích cực tham gia xây dựng, tu dưỡng và rèn luyện đạo đức. Từ đó, mới tạo được phong trào sâu rộng và thu hút được đông đảo đảng viên tham gia.

Cấp ủy, tổ chức Đảng các cấp cần tiến hành công tác giáo dục đạo đức, lối sống cho cán bộ, đảng viên một cách thường xuyên, liên tục, tránh hình thức. Nội dung giáo dục phải lấy chủ nghĩa Mác - Lê-nin, tư tưởng Hồ Chí Minh làm gốc, để mỗi cán bộ, đảng viên nhận thức rõ rằng: tận trung với nước, tận hiếu với dân, coi phục vụ nhân dân là lẽ sống cao thượng nhất, quyết tâm suốt đời đấu tranh cho Đảng, cho cách mạng chính là mục tiêu lớn nhất cần đạt tới. Bằng hành động cụ thể, mỗi đảng viên của Đảng phải gương mẫu trong lối sống, thực sự “cần, kiệm, liêm, chính, chí công vô tư”, ra sức phục vụ lợi ích chung của giai cấp, của nhân dân, luôn đặt lợi ích của Đảng, của nhân dân lên trên lợi ích cá nhân; không ngừng rèn luyện ý thức tổ chức kỷ luật, chấp hành nghiêm chủ trương, chính sách của Đảng, pháp luật của Nhà nước.

Để công tác giáo dục có hiệu quả, cấp ủy, tổ chức Đảng các cấp cần phải nghiên cứu, đổi mới hình thức giáo dục cho phù hợp. Đặc biệt coi trọng “giáo dục thông qua hành động gương mẫu của người đứng đầu”, nghĩa là, phải phát huy vai trò gương mẫu, nói đi đôi với làm của cấp ủy viên và người đứng đầu cấp ủy, tổ chức Đảng trong xây dựng, tu dưỡng và rèn luyện đạo đức. Người đứng đầu cấp ủy, tổ chức Đảng phải gương mẫu về đạo đức, lối sống cho cán bộ, đảng viên noi theo; đảng viên đi trước phải làm gương cho đảng viên đi sau; đảng viên giữ cương vị, chức vụ càng cao thì phải càng gương mẫu, trong sáng về đạo đức. Có như vậy, công tác giáo dục đạo đức, lối sống mới đạt hiệu quả thiết thực. Điều này, Chủ tịch Hồ Chí Minh cũng đã dạy: “Nói chung thì các dân tộc phương Đông đều giàu tình cảm, và đối với họ một tấm gương sống còn có giá trị hơn một trăm bài diễn văn tuyên truyền”(4). Mặt khác, thực tế cũng cho thấy, ở cấp ủy, tổ chức Đảng nào mà người đứng đầu luôn gương mẫu, chí công vô tư, trong sáng về đạo đức thì cấp ủy, tổ chức Đảng đó luôn đoàn kết, thống nhất, phát huy tốt vai trò lãnh đạo và ở đó cũng không có hoặc có rất ít hiện tượng đảng viên suy thoái về đạo đức, lối sống.

Hai là, kết hợp chặt chẽ công tác xây dựng Đảng về đạo đức với xây dựng Đảng về chính trị, tư tưởng và tổ chức. 

Xây dựng Đảng về đạo đức có mối quan hệ gắn bó hữu cơ với các lĩnh vực chính trị, tư tưởng và tổ chức. Chính trị của Đảng Cộng sản suy cho cùng là vì độc lập của dân tộc, hạnh phúc của nhân dân. Chủ nghĩa Mác - Lê-nin, hệ tư tưởng của giai cấp công nhân đã xác định mục tiêu đấu tranh của giai cấp công nhân là giải phóng giai cấp mình và giải phóng con người khỏi áp bức bóc lột. Nhờ lý tưởng cao cả đó mà biết bao chiến sĩ cộng sản đã hiến dâng cuộc đời mình cho sự nghiệp giải phóng dân tộc, giải phóng giai cấp, giải phóng con người. Chủ tịch Hồ Chí Minh đã khẳng định, mục đích cao nhất của Đảng Lao động Việt Nam nói gọn gồm tám chữ là: “ Đoàn kết toàn dân, phụng sự Tổ quốc”. “Trung với nước, hiếu với dân” là một phẩm chất đạo đức, đồng thời là lý tưởng chính trị của những chiến sĩ cộng sản chân chính. Về tư tưởng, trong tư tưởng có tư tưởng đạo đức. Tư tưởng đạo đức không chỉ thể hiện nhận thức đúng đắn về các giá trị đạo đức, mà còn chi phối hành vi đạo đức của mỗi người. Xây dựng Đảng trong sạch, vững mạnh về tư tưởng, không thể không quan tâm đến xây dựng tư tưởng đạo đức và hành vi đạo đức của mỗi cán bộ, đảng viên. Về tổ chức, xây dựng Đảng về tổ chức để Đảng trở thành một khối thống nhất, trăm người như một, “lúc thường cũng như lúc chiến đấu”. Để tạo nên một tổ chức như vậy, không chỉ quan tâm đến các nguyên tắc, mà quên đi giáo dục tình thương, đạo đức, lẽ phải.

Để gắn xây dựng Đảng về đạo đức với xây dựng Đảng về chính trị, tư tưởng, tổ chức, cùng với việc tiến hành các nội dung xây dựng về đạo đức thì cần phải hết sức quan tâm thực hành rộng rãi dân chủ trong Đảng, phải nghiêm chỉnh thực hành tự phê bình và phê bình, thường xuyên lắng nghe và tiếp thu ý kiến đóng góp của người dân về xây dựng Đảng, thực hiện sự giám sát, kiểm tra của nhân dân đối với tổ chức đảng và các cán bộ đảng viên. Thực hiện công khai, minh bạch thông tin và chế độ trách nhiệm trong Đảng, trong các cơ quan công quyền, trong các tổ chức đoàn thể để dân biết, dân bàn, dân kiểm tra.

Ba là, tiếp tục thực hiện Chỉ thị số 03-CT/TW về “Tiếp tục đẩy mạnh việc học tập và làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh” gắn với thực hiện có hiệu quả Nghị quyết Trung 4 khóa XI về “Một số vấn đề cấp bách trong xây dựng Đảng hiện nay”.

Sau một thời gian triển khai thực hiện Chỉ thị 03-CT/TW và Nghị quyết Trung 4 khóa XI, tình hình đạo đức, lối sống của cán bộ, đảng viên đã có những chuyển biến tích cực, nhất là ý thức tu dưỡng rèn luyện đạo đức theo tấm gương của Bác trong cán bộ, đảng viên được nâng lên. Những vấn đề cấp bách trong công tác xây dựng Đảng được Đảng ta đánh giá rõ hơn, thực chất hơn và quyết liệt hơn trong ngăn chặn tình trạng suy thoái về đạo đức, lối sống của cán bộ, đảng viên. Tuy nhiên, cũng cần thấy rằng, những kết quả đạt được là chưa đáp ứng với yêu cầu đặt ra.

Xây đi đôi với chống là nguyên tắc trong giáo dục, xây dựng, rèn luyện đạo đức cách mạng theo tư tưởng Hồ Chí Minh. Xét ở mặt nào đó, nếu học tập, làm theo tấm gương đạo đức của Bác là xây thì ngăn chặn tình trạng suy thoái về đạo đức, lối sống của cán bộ, đảng viên mà Nghị quyết Trung 4 khóa XI đã thẳng thắn chỉ rõ chính là chống. Thời gian tới, cấp ủy, tổ chức Đảng các cấp cần tiếp tục nâng cao trách nhiệm của mỗi cán bộ, đảng viên, khơi dậy mạnh mẽ ý thức tự tu dưỡng, tự rèn luyện đạo đức trong mỗi cán bộ, đảng viên. Thường xuyên động viên, khích lệ, biểu dương những tập thể, cá nhân điển hình, tích cực học tập và làm theo tấm gương đạo đức của Bác. Cần phải tăng cường công tác kiểm tra, giám sát, để kịp thời phát hiện, ngăn chặn đấu tranh với những biểu hiện sai trái, tiêu cực, vi phạm tư cách, đạo đức, lối sống của cán bộ, đảng viên. Kiên quyết đưa ra khỏi Đảng những trường hợp vi pham tư cách đảng viên, thoái hóa, biến chất để làm trong sạch hàng ngũ của Đảng. Muốn vậy, công tác kiểm tra, giám sát cần tiến hành trong mọi điều kiện, hoàn cảnh, nhất là đối với những cán bộ, đảng viên thực hiện nhiệm vụ trong những lĩnh vực quản lý tài chính, vật tư, nhà đất; những cán bộ, đảng viên công tác lưu động dài ngày, xa sự quản lý trực tiếp của cấp ủy, chi bộ. Đồng thời, quan tâm giải quyết hợp lý lợi ích vật chất và tinh thần cho cán bộ, đảng viên là một việc làm thiết thực, qua đó giáo dục, giữ gìn đạo đức cách mạng và lối sống trong sáng, lành mạnh cho cán bộ, đảng viên.

Bốn là, phát huy vai trò chủ động, tự giác của cán bộ, đảng viên trong việc rèn luyện, nâng cao phẩm chất chính trị, đạo đức, lối sống.

Mỗi đảng viên là “một tế bào” hợp thành cơ thể Đảng, mỗi tế bào có tốt thì cơ thể Đảng mới khỏe mạnh. Muốn xây dựng Đảng về đạo đức thì trước hết phải xây dựng đội ngũ đảng viên có phẩm chất đạo đức, lối sống trong sáng, cao đẹp thông qua việc phát huy vai trò chủ động, tự giác của mỗi cán bộ, đảng viên trong việc tu dưỡng, rèn luyện đạo đức.

Hiện nay, phần lớn cán bộ, đảng viên của Đảng vẫn phát huy được vai trò tiên phong, năng động sáng tạo trong công tác, lao động, rèn luyện phẩm chất năng lực, có bước trưởng thành, đóng vai trò nòng cốt trong công cuộc đổi mới, góp phần xứng đáng vào thành quả chung của sự nghiệp xây dựng bảo vệ Tổ quốc. Tuy nhiên, bên cạnh đó, vẫn còn “một bộ phận không nhỏ cán bộ, đảng viên, kể cả một số cán bộ chủ chốt các cấp yếu kém cả về phẩm chất và năng lực… Thoái hóa biến chất về chính trị, tư tưởng, đạo đức, lối sống”. Đó là một nguy cơ lớn, tác động tiêu cực đến danh dự, uy tín, đạo đức của Đảng.

Trước tình hình ấy, mỗi cán bộ, đảng viên phải nâng cao đạo đức cách mạng để góp phần xây dựng Đảng về đạo đức và đáp ứng yêu cầu ngày càng cao của sự nghiệp đổi mới. Theo đó, mỗi cán bộ, đảng viên phải tuyệt đối trung thành với sự nghiệp cách mạng của Đảng, của dân tộc, tin tưởng vào con đường đi lên chủ nghĩa xã hội; có bản lĩnh chính trị vững vàng, không dao động trước âm mưu, thủ đoạn chống phá của các thế lực thù địch, không dao động trước khó khăn, thử thách; ra sức phấn đấu vì mục tiêu dân giàu, nước mạnh, công bằng, dân chủ, văn minh, hoàn thành tốt nhiệm vụ được giao; kiên quyết đấu tranh với các biểu hiện dao động, xa rời mục tiêu, lý tưởng của Đảng. Trong mọi lúc, mọi nơi cán bộ, đảng viên phải gương mẫu về đạo đức, lối sống, thấm nhuần lời dạy của Bác Hồ về “cần kiệm liêm chính, chí công vô tư”; nêu cao tinh thần “mình vì mọi người”, dám nghĩ, dám làm và dám chịu trách nhiệm; đặt lợi ích của nhân dân, của dân tộc lên trên hết; kiên quyết chống chủ nghĩa cá nhân, thói quan liêu, đặc quyền đặc lợi; gần gũi, tôn trọng và phát huy quyền làm chủ của nhân dân. Đồng thời với việc chủ động, tích cực tu dưỡng, rèn luyện đạo đức, mỗi cán bộ, đảng viên phải luôn khiêm tốn, cầu thị, tích cực học tập để không ngừng nâng cao trình độ nhằm hoàn thành tốt mọi chức trách, nhiệm vụ được giao.

Để phát huy vai trò chủ động, tự giác của cán bộ, đảng viên trong việc rèn luyện, nâng cao phẩm chất chính trị, đạo đức, lối sống. Cấp ủy, tổ chức Đảng các cấp cần gắn việc tu dưỡng, rèn luyện đạo đức, lối sống của cán bộ, đảng viên với lợi ích thiết thân của mỗi người; phát huy dân chủ trong nội bộ Đảng, tôn trọng, bảo vệ quyền của cán bộ, đảng viên; bảo đảm quyền được thông tin, tham gia chất vấn, đối thoại của cán bộ, đảng viên; coi trọng nhân cách, đạo đức trong việc đánh giá, bổ nhiệm, đề bạt cán bộ tạo động lực cho cán bộ, đảng viên tu dưỡng, rèn luyện đạo đức.

Để xứng đáng là Đảng cầm quyền, Đảng phải “là đạo đức, là văn minh”, phải tiêu biểu cho bản lĩnh, đạo đức, trí tuệ của dân tộc. Quán triệt sâu sắc và thực hiện nghiêm túc những chỉ dẫn của Chủ tịch Hồ Chí Minh trong xây dựng Đảng về đạo đức là vấn đề có tính nguyên tắc bảo đảm cho Đảng luôn trong sạch, vững mạnh, luôn được dân tin, dân theo, dân ủng hộ nhằm thực hiện thắng lợi mục tiêu “Dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh”.

-------------------------------------

(1) Hồ Chí Minh, Toàn tập, t.15, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2011, tr.622

(2) Hồ Chí Minh, Toàn tập, t.11, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2011, tr.612

(3) Hồ Chí Minh, Toàn tập, t.9, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2011, tr.354

(4) Hồ Chí Minh, Toàn tập, t.1, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2011, tr.284