Giá dầu thế giới “lao đao”

Trong phiên giao dịch ngày 18-01, giá dầu mỏ thế giới đã chạm “đáy mới” trong vòng 12 năm qua sau khi Liên minh châu Âu (EU) và Mỹ chính thức dỡ bỏ các lệnh trừng phạt kinh tế, tài chính và năng lượng đối với Iran, mở đường cho quốc gia Hồi giáo này tăng xuất khẩu dầu thô ra thị trường toàn cầu. Trên sàn giao dịch London, giá dầu Brent Biển Bắc giao tháng 3-2016 giảm chỉ còn 27,67 USD/thùng - mức giá thấp kỷ lục gần đây nhất hồi tháng 11-2003. Trong khi đó, tại thị trường New York, giá dầu ngọt nhẹ Mỹ (WTI) giao tháng 02-2016 cũng giảm còn 28,36 USD/ thùng - chạm “đáy” trong vòng hơn 12 năm qua.

Trước sự biến động của giá dầu thế giới, chuyên gia phân tích Daniel Ang thuộc trung tâm Phillip Futures nhận định, “vàng đen” giảm giá là do việc các biện pháp trừng phạt Iran được dỡ bỏ sẽ khiến nước này trở lại thị trường xuất khẩu dầu thô, từ đó khiến nguồn cung dầu dư thừa ngày một nhiều. Chuyên gia phân tích thị trường Ric Spooner thuộc công ty CMC Markets ở Sydney, cũng đưa ra nhận định tương tự, đồng thời cho rằng các nhà cung cấp dầu mỏ sẽ phải chật vật tìm kiếm các khách hàng khi mà Iran bắt đầu “hút khách” bằng việc mở bán kho dự trữ lớn của nước này. Nhất là khi, bất chấp tình trạng nguồn cung dầu dư thừa, Iran vẫn phải tăng sản lượng dầu thô vì các nước láng giềng cũng sẽ có động thái tương tự trong 6 - 12 tháng tới và điều này sẽ khiến thị phần dầu mỏ của Iran bị thu hẹp. Hiện, Iran mỗi ngày sản xuất 2,8 triệu thùng dầu/ngày nhưng xuất khẩu chỉ hơn 1 triệu thùng, vấn đề quan trọng đặt ra với quốc gia sản xuất dầu mỏ hàng đầu thế giới này là phải tìm được nguồn khách hàng. Hiện Tehran đang nhắm đến Ấn Độ - thị trường dầu thô tăng trưởng nhanh nhất tại châu Á - cũng như các đối tác cũ tại châu Âu trong chiến lược tăng cường xuất khẩu dầu.

Bên cạnh đó, một nguyên nhân không kém phần quan trọng khác là sự đi xuống của nền kinh tế Trung Quốc - thị trường tiêu thụ năng lượng lớn thứ 2 thế giới - khiến tốc độ sản xuất bị đình trệ, tạo xu hướng giảm phát rất mạnh trên thế giới. Theo Ngân hàng Barclays, nhu cầu dầu Trung Quốc trong tháng 11-2015 đã giảm 4,9% (537.300 thùng/ngày) so với tháng 10-2015 và giảm 2% so với cùng kỳ năm 2015 (216.700 thùng/ngày). Mặt khác, mặc dù dự trữ dầu mỏ tại Mỹ chỉ tăng 234.000 thùng trong tuần trước, thấp hơn nhiều so với dự báo, song việc nước này cho tăng cường dự trữ đến 8,4 triệu thùng xăng và hơn 6 triệu thùng chế phẩm từ dầu mỏ khác (gồm dầu diesel và dầu sưởi ấm) lại là yếu tố ảnh hưởng tiêu cực đến thị trường năng lượng.

Không chỉ có vậy, trong báo cáo hằng tháng mới nhất về thị trường dầu mỏ, IEA tuyên bố: “Nếu không có gì thay đổi, thị trường dầu mỏ có thể chìm ngập trong nguồn cung quá nhiều”. Do đó, giá dầu mỏ có thể xuống thấp hơn nữa. Theo IEA, thời tiết ấm áp trong mùa Đông này trên thế giới đã khiến nhu cầu dầu mỏ chỉ tăng 1 triệu thùng/ngày trong quý IV năm ngoái. Dự báo nhu cầu dầu mỏ trên thế giới trong năm 2016 cũng sẽ chỉ tăng thêm khoảng 1,2 triệu thùng/ngày.

Sự kiện trên được dự báo sẽ làm trầm trọng thêm tình trạng nguồn cung vượt cầu trên thị trường năng lượng. Trong năm vừa qua, cứ mỗi ngày thế giới lại thừa thêm 1,5 triệu thùng dầu. Riêng tại Mỹ, dự trữ dầu hiện ở mức 482,3 triệu thùng, mức cao nhất trong 80 năm trở lại đây. OPEC dự báo, tăng trưởng nhu cầu dầu toàn cầu sẽ chững lại trong năm 2016, ước tính mức tiêu thụ dầu mỗi ngày sẽ chỉ là 1,2 - 1,25 triệu thùng/ngày, giảm hẳn so với mức cao 1,8 triệu thùng dầu/ngày trong năm 2015. Trong khi đó, dự kiến xuất khẩu dầu thô của Iran tháng 01-2016 sẽ lên đạt mức cao nhất trong 9 tháng gần đây.

Nhiều quốc gia chật vật đối phó

Để đối phó với kịch bản trên, nhiều quốc gia xuất khẩu mặt hàng này đang phải thực hiện những bước đi nhằm tránh rơi vào tình trạng khủng hoảng sâu về ngân sách theo giá dầu. Trước tình trạng, giá dầu thế giới tiếp tục giảm mạnh khiến thị trường chứng khoán Moscow của Nga có lúc giảm tới hơn 6%. Ngày 15-1, Thủ tướng D. Medvedev phải thừa nhận “những rủi ro nghiêm trọng” do nền kinh tế phụ thuộc vào dầu mỏ của Nga đang chịu tác động mạnh từ việc giá dầu mỏ lao dốc và đồng nội tệ có thể rơi xuống mức thấp kỷ lục mới. Để đối phó với tình hình trên, chính phủ Nga buộc phải giảm đáng kể các khoản chi tiêu ngân sách, cũng như dừng một loạt dự án đầu tư và tiến hành tinh giảm biên chế trong bộ máy hành chính nhà nước. Chính phủ Nga cũng đặt mục tiêu chiến lược là giảm sự phụ thuộc của ngân sách vào giá dầu bằng cách tập trung hỗ trợ các ngành có tiềm năng phát triển, đặc biệt là các ngành có thể thay thế hàng nhập khẩu và các ngành có ảnh hưởng tốt tới nền kinh tế… Tổng thống Nga V. Putin cũng yêu cầu tất cả các bộ sẵn sàng cho bất kỳ diễn biến nào của “thị trường hàng hóa và chứng khoán”, đặc biệt là các phương án đối phó với kịch bản giá dầu giảm ở các mức khác nhau.

Nga cũng không phải là quốc gia duy nhất trên thế giới đang phải chật vật đối phó với tình trạng giá dầu giảm thấp. Ngày 16-01, Venezuela, quốc gia có lượng dầu chiếm tới 96% kim ngạch xuất khẩu, đã ban bố tình trạng kinh tế khẩn cấp trong 60 ngày nhằm bảo vệ những quyền xã hội cơ bản của công dân như giáo dục, sức khỏe, nhà ở và thể thao. Hiện lạm phát ở Venezuela đã lên tới 141%. Chính phủ Venezuela cũng buộc phải áp dụng một loạt các biện pháp cứu trợ như: bổ sung kim cương và các loại đá quý vào quỹ ngoại hối, tìm kiếm nguồn vay từ nước ngoài, điều chỉnh tỷ giá và cắt giảm mạnh chi tiêu công,…

Saudi Arabia, quốc gia bị giảm tới 15% GDP trong năm 2015, đã phải tăng giá một loạt các mặt hàng thiết yếu trong nước, như xăng, điện, nước, và tăng thuế đánh vào giới “siêu giầu”. Saudi Arabia cũng lên kế hoạch cổ phần hóa tập đoàn dầu khí nhà nước, tập đoàn sản xuất dầu mỏ lớn nhất thế giới; đồng thời Cục Hàng không dân sự của Saudi Arabia sẽ bắt đầu tư nhân hóa tất cả các sân bay và dịch vụ hàng không nước này từ nay đến năm 2020.

Để đối phó với kịch bản giá dầu giảm sâu, trong quý I hoặc quý II-2016, Iraq sẽ phát hành 2 tỷ USD trái phiếu quốc tế nhằm bù đắp thâm hụt ngân sách được dự báo sẽ tương đương với 17,7% GDP trong năm 2016.

Một số quốc gia khác ở vùng Vịnh chuyên sản xuất dầu lửa, như: Kuwait, Bahrain, Oman, Qatar và Tiểu vương quốc Arab Thống nhất, cũng đang lên “kịch bản” tính thuế kinh doanh lần đầu tiên do sức ép của việc giá dầu thế giới giảm sâu.

Hy vọng sự tái cân bằng

Trước tình hình trên, các chuyên gia kinh tế nhận định rằng, nếu không có sự thay đổi chính sách của OPEC hay một sự gián đoạn nguồn cung bất ngờ nào đó, thì sự tồn kho dầu của thế giới sẽ tiếp tục tăng cho tới năm 2017. Đây sẽ là thách thức khó khăn nhất từ trước đến nay đối với các quốc gia có ngân sách phụ thuộc vào tiền bán dầu trong nhiều năm qua.

Sau khi giá dầu mỏ sụt giảm mạnh, OPEC dự báo “một quá trình tái cân bằng” sẽ bắt đầu trong năm 2016 này. Nếu dự báo chính xác, điều này đồng nghĩa với việc chiến lược duy trì sản lượng dầu của OPEC để bảo vệ thị phần của mình đã thành công bất chấp giá dầu rơi xuống mức dưới ngưỡng 30 USD/thùng, từ mức 100 USD/thùng năm 2014.

Theo báo cáo hằng tháng của OPEC, các phân tích cho thấy trong năm 2016, mức cung sẽ chi phối thị trường và đánh dấu năm bắt đầu quá trình tái cân bằng của thị trường dầu mỏ thế giới. Sau 7 năm tăng liên tục sản lượng, năm 2016 này sẽ chứng kiến việc các quốc gia xuất khẩu dầu mỏ ngoài OPEC giảm sản lượng do những tác động của cắt giảm đầu tư. Dự kiến, sản lượng của các nước ngoài OPEC trong 6 tháng tới sẽ bị ảnh hưởng mạnh từ giá dầu thấp kéo dài với mức giảm từ 270.000 - 660.000 thùng/ngày, xuống còn khoảng 56,21 triệu thùng/ngày./.