Buổi thảo luận ghi nhận những ý kiến đồng tình của các thành viên Ủy ban Thường vụ Quốc hội đối với Báo cáo giải trình, chỉnh lý dự thảo luật. Một số ý kiến đề nghị Ban soạn thảo tiếp tục rà soát để bảo đảm quá trình dự thảo phù hợp và cụ thể hóa tinh thần của Hiến pháp năm 2013.

Những nội dung được bàn thảo tại phiên họp lần này xoay quanh các nguyên tắc của tố tụng hình sự như “Suy đoán vô tội”, “Bảo đảm tranh tụng trong xét xử”, việc bổ sung các cơ quan được giao nhiệm vụ tiến hành một số hoạt động điều tra; quyền của bị can, bị cáo; đọc, ghi chép tài liệu trong hồ sơ vụ án; căn cứ và thời hạn tạm giam; vấn đề bắt buộc ghi âm, ghi hình hoạt động hỏi cung bị can; biện pháp điều tra tố tụng hình sự đặc biệt; ủy quyền công tố và kiểm sát xét xử; trình tự xét hỏi tại phiên tòa;...

Trong dự thảo lần này, cơ quan thẩm tra dự án - Ủy ban Tư pháp đề nghị không bổ sung cơ quan Kiểm ngư, Thuế, Ủy ban Chứng khoán nhà nước là cơ quan được giao nhiệm vụ tiến hành một số hoạt động điều tra. Việc này cũng để đáp ứng yêu cầu cải cách tư pháp, chủ trương thu gọn đầu mối Cơ quan điều tra, bảo đảm tính chuyên nghiệp trong hoạt động điều tra, tránh oan, sai, bỏ lọt tội phạm, tránh chồng chéo trong thực thi nhiệm vụ đấu tranh phòng, chống tội phạm.

Giải trình thêm trước khi cho ý kiến, Viện trưởng Viện Kiểm sát nhân dân tối cao Nguyễn Hòa Bình cho biết cơ quan soạn thảo đã tiếp thu các ý kiến của đại biểu Quốc hội và cùng với Ủy ban tư pháp thống nhất với nhau nhiều nội dung. Song vẫn còn nhiều điểm cần tiếp tục trao đổi thêm.

Làm rõ cả chứng cứ buộc tội và chứng cứ ngoại phạm

Theo Viện trưởng Viện Kiểm sát nhân dân tối cao Nguyễn Hòa Bình, ngoài nguyên tắc suy đoán vô tội, còn cần bàn thảo thêm về nguyên tắc xử lý có lợi cho người có tội, tức là trong trường hợp cơ quan tiến hành tố tụng không chứng minh được hành vi phạm tội của bị can ở tội danh hoặc khoản có khung hình phạt cao thì áp dụng điều khoản thấp hơn.

Tán thành với quy định của dự thảo về nguyên tắc suy đoán vô tội, Viện trưởng Viện nghiên cứu lập pháp Đinh Xuân Thảo cho rằng nguyên tắc suy đoán vô tội nêu như báo cáo của Ủy ban Tư pháp là hợp lý. Viện dẫn một số luật tố tụng hình sự của nước ngoài, Viện trưởng Viện nghiên cứu lập pháp Đinh Xuân Thảo đề nghị dự thảo cần xây dựng theo hướng quy định cơ quan điều tra ngoài việc đưa ra chứng cứ buộc tội thì cũng phải đưa ra chứng cứ ngoại phạm cho bị can, bị cáo.

Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật của Quốc hội Phan Trung Lý cũng đề nghị dự thảo cần làm rõ hơn nữa việc áp dụng nguyên tắc suy đoán vô tội. Theo Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật của Quốc hội Phan Trung Lý, tất cả những người tiến hành tố tụng ngay từ đầu phải xác định đối tượng điều tra là vô tội. Nghiêm cấm việc ngay từ đầu đã xác định là có tội để thu thập chứng cứ buộc tội. Trên thực tế, những suy nghĩ như vậy đã dẫn đến các trường hợp oan sai mà điển hình là vụ việc của ông Chấn ở Bắc Giang.

Cân nhắc việc thực hiện ghi âm ghi hình khi hỏi cung

Quan điểm của Ủy ban Tư pháp về nội dung này thì cho rằng việc ghi âm, ghi hình hoạt động hỏi cung là cần thiết để vừa bảo đảm minh bạch quá trình hỏi cung, vừa bảo vệ bị can, chống bức cung, dùng nhục hình, bảo vệ người hỏi cung tránh bị vu cáo và trong điều kiện Việt Nam hiện nay việc trang bị ghi âm, ghi hình đối với hoạt động hỏi cung tại các cơ sở giam giữ hoặc tại trụ sở Cơ quan điều tra là khả thi. Vì vậy, dự thảo đã được chỉnh lý theo hướng: “Việc hỏi cung bị can tại cơ sở giam giữ hoặc tại trụ sở Cơ quan điều tra được ghi âm, ghi hình, trừ trường hợp do trở ngại khách quan mà không thể ghi âm, ghi hình được thì phải nêu rõ lý do trong biên bản hỏi cung”.

Về vấn đề bắt buộc ghi âm, ghi hình, cơ quan Kiểm sát cơ bản thống nhất với Ủy ban Tư pháp. Nhưng, Viện trưởng Viện Kiểm sát nhân dân tối cao Nguyễn Hòa Bình cũng nêu một thực tế rằng nếu phát lại đoạn ghi âm ghi hình cho bị can bị cáo nghe thì sợ không đủ thời gian vì thời lượng hỏi cung hạn chế. Do đó, quy định này cần cân nhắc thêm.

Việc hỏi cung bị can có thể được tiến hành ở nhiều nơi và trong những điều kiện rất khác nhau; có bị can bị tạm giam, có bị can ở ngoài xã hội; có bị can chỉ hỏi cung một hai lần, có bị can phải hỏi cung rất nhiều lần và có trường hợp cùng một thời điểm phải hỏi cung rất nhiều người; vì vậy, để bảo đảm tính khả thi, hiệu quả, tránh lãng phí dự thảo đề nghị giao “Chính phủ, Viện kiểm sát nhân dân tối cao, Tòa án nhân dân tối cao quy định cụ thể về trình tự, thủ tục, việc bảo quản, sử dụng kết quả ghi âm, ghi hình trong hoạt động điều tra, truy tố, xét xử”.

Cũng trong chiều nay, Ủy ban Thường vụ Quốc hội đã cho ý kiến về các vấn đề lớn còn có ý kiến khác nhau của dự án Luật tố tụng Hành chính (sửa đổi)./.