Mấy người bạn giờ tuổi sàn sàn sáu lăm, sáu sáu. Nhớ vài chục năm trước hăm hở ước mơ nhà khoa học, nhà văn, nhà này, nhà nọ. Đất nước có ngoại xâm, mỗi đứa mỗi ngả đường chiến dịch. Năm tháng trôi đi, đến một ngày cuộc hội ngộ như là tình cờ, mà cũng như lẽ tự nhiên. Có người nhìn nhau mãi mới nhận ra. Ồ! Hóa ra là Th. Lém hồi xưa đây, bây giờ là bác sĩ ngoại khoa. Cậu V. ít nói, đúng là hợp phong cách nhà nghiên cứu. Ồn ã một hồi thăm hỏi mày tao, cậu tớ như thuở trai tráng vậy. Mừng cho nhau, ai cũng có vị trí công tác nhất định, giờ thì đều đã nghỉ hưu.

Chuyện dài dài đến lúc quay về thực tại, những “đề tài” của ngày hôm nay. Tâm trạng được thổ lộ, quan niệm nhìn nhận về xã hội, thời cuộc không phải dễ nhất trí nhau. Điều ai cũng thấy cái được của thời mở cửa, hội nhập là sáng rõ. Bộ mặt đất nước như sang trang mới: công tác quản lý ở các lĩnh vực được chặt chẽ hơn; bộ máy công quyền làm việc dần vào nền nếp, khoa học hơn; con người hoạt động trong dây chuyền công nghiệp hiện đại ngày càng thông minh, linh hoạt hơn. Độ trì trệ, bảo thủ đã khắc phục nhiều. Vì nhịp sống, nhịp làm việc của thời mở cửa, hội nhập, cạnh tranh sôi động không cho phép ai đó cứ khư khư giữ ý kiến, quan điểm lo lắng, ngại sợ. Vậy là, cái được được nhiều, còn cái chưa được còn nhiều không? Nhiệt huyết, chí khí của một thời được xem như tấm gương đã hòa lẫn vào đâu? Lòng dũng cảm, tính trung thực ẩn ở nơi đâu? Những câu hỏi bức xúc, nóng nảy được bật lên: Trách nhiệm!. Khi thành công thì tán thưởng, vui mừng, lẽ thường là thế. Sao gặp bất trắc, không suôn sẻ thì bày ngay ra cái sợ: sợ liên lụy, sợ trách nhiệm, cứ đèn cù, đùn đẩy cho nhau. Phải bứt ra khỏi cái “ách” đeo bám ấy...

Những tâm tư riêng, chung, những cảm nhận trước thực tại những câu hỏi nóng bỏng, thực ra nó đã phản ánh đúng thực tế. Phải là người trong cuộc, những người có chung niềm ao ước, niềm tin tưởng mới dám “lăn” vào cuộc, góp sức lực dù nhỏ mọn trong công cuộc dựng xây xã hội tiến bộ, văn minh. Chặng đường dài mấy mươi năm những người trong cuộc đã dấn thân, sống, chết vì niềm tin tưởng sâu sắc. Chẳng đã có kẻ giữa đường ngã lòng, thụt chí, hụt hơi, bỏ lại sau lưng lời nguyền rủa của thế gian. Càng thấm hiểu câu tục ngữ: “Đường dài mới biết ngựa hay/Đến khi cả gió biết cây cứng mềm”. Cuộc trường chinh để dân tộc sánh bước, hội nhập nhân loại tiến bộ đầy gian nan, thử thách, rất cần những tấm lòng luôn coi mình là người trong cuộc. Sướng, vui vì thành công của muôn dân, trăm họ và sẻ chia trước mất mát, khổ đau của cộng đồng. Cao cả hơn, trên hết, không bao giờ vì mệt nhọc hay thiệt thòi mà rẽ ngang trên đoạn đường dài về tới đích.

Coi mình là “người trong cuộc”, mấy người bạn dù không đại diện cho đông đảo nhân quần, vẫn muốn đôi dòng bày tỏ tâm thế trước bao diễn biến thời cuộc, bao đổi thay trên đường trường chinh mà mình đã chấp nhận, dấn thân./.