Đây là kết quả của quá trình phấn đấu không ngừng của các cấp, các ngành và toàn thể dân tộc dưới sự lãnh đạo của Đảng, trong đó có những đóng góp thiết thực của công tác ngoại giao kinh tế về tạo môi trường quốc tế thuận lợi và khai thác hiệu quả các nguồn lực bên ngoài phục vụ cho quá trình phát triển kinh tế - xã hội và hội nhập quốc tế của đất nước.

Thúc đẩy hợp tác khu vực thông qua APEC, nâng cao vị thế Việt Nam

Tổ chức Năm APEC 2017 là đóng góp quan trọng của Việt Nam đối với Diễn đàn hợp tác kinh tế châu Á - Thái Bình Dương nhằm thúc đẩy các quan tâm chung, hợp tác kinh tế khu vực và tạo được những dấu ấn trong tiến trình hợp tác của Diễn đàn. Với chủ đề “Tạo động lực mới, cùng vun đắp tương lai chung”, Năm APEC Việt Nam 2017 đã thành công rực rỡ, toàn diện cả trên phương diện song phương và đa phương, đề ra những định hướng lớn thúc đẩy hợp tác kinh tế khu vực châu Á - Thái Bình Dương trong giai đoạn mới, làm sâu sắc hơn quan hệ hợp tác giữa Việt Nam với các nền kinh tế thành viên Diễn đàn hợp tác kinh tế châu Á - Thái Bình Dương, nâng cao vai trò, vị thế Việt Nam trên trường quốc tế.

Cam kết của các nhà lãnh đạo APEC “hướng tới thương mại, đầu tư mở và tự do trong khu vực châu Á - Thái Bình Dương” và “ủng hộ một hệ thống thương mại đa phương dựa trên quy tắc, tự do, công bằng, mở, minh bạch và bao trùm” thể hiện thông điệp mạnh mẽ về quyết tâm giữ vững các giá trị cốt lõi của APEC là thúc đẩy tự do hóa thương mại và đầu tư, ủng hộ hệ thống thương mại đa phương”. Chủ đề và các ưu tiên của Năm APEC Việt Nam 2017 đã nhận được sự ủng hộ rộng rãi và nhất trí cao của các thành viên, góp phần thúc đẩy liên kết kinh tế khu vực, tự do hóa thương mại và đầu tư, duy trì cam kết của APEC ủng hộ hệ thống thương mại đa phương.

Cùng với việc góp phần củng cố hệ thống thương mại đa phương theo hướng mở, công bằng, minh bạch và vì phát triển, APEC đã khẳng định vai trò là cơ chế khởi xướng và điều phối các ý tưởng, sáng kiến liên kết kinh tế.

Nhiều hiệp định tự do thương mại đã được hình thành từ những ý tưởng hợp tác giữa các thành viên. APEC cũng tiên phong trong các vấn đề mới như tăng trưởng bền vững, ứng phó với các thách thức toàn cầu, các vấn đề thương mại và đầu tư thế hệ mới… nhằm đáp ứng nhu cầu mới về phát triển của khu vực và toàn cầu, giúp các thành viên nắm bắt các cơ hội của cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư.

Các kết quả Năm APEC 2017 đã tạo nền tảng quan trọng cho hợp tác của APEC trong giai đoạn mới. Tuần lễ Cấp cao đã thông qua tám văn kiện quan trọng, nhất là Tuyên bố cấp cao Đà Nẵng và Tuyên bố chung Hội nghị liên Bộ trưởng Ngoại giao - Kinh tế.

Những kết quả của Năm APEC 2017 đã góp phần đưa Diễn đàn bước sang một giai đoạn phát triển mới, khơi dậy các tiềm năng hợp tác và liên kết mới của từng nền kinh tế, từng doanh nghiệp và từng người dân, để tạo những kết quả thiết thực, cụ thể, là động lực mới cho tăng trưởng bền vững và bao trùm của cả khu vực.

Việt Nam đã đảm nhiệm thành công vai trò chủ nhà, dẫn dắt hợp tác APEC, qua đó nâng cao vai trò, vị thế quốc tế của Việt Nam, tăng cường và làm sâu sắc hơn quan hệ giữa Việt Nam với các nền kinh tế APEC, kết nối doanh nghiệp Việt Nam với doanh nghiệp APEC và quảng bá tiềm năng phát triển, kinh doanh của Việt Nam.

Trong các hoạt động APEC, Việt Nam đã ký tổng cộng 121 thỏa thuận hợp tác, hợp đồng với các đối tác có tổng trị giá gần 20 tỷ USD.

Nhiều bè bạn, đối tác, trong đó có Nga, Trung Quốc, Lào, Hoa Kỳ, Nhật Bản, Hàn Quốc, New Zealand đã các nhiều hình thức trợ giúp, với tổng trị giá khoảng 9 triệu USD, dành cho người dân ở các tỉnh miền Trung đã trải qua những mất mát do cơn bão số 12 gây ra. Đây là sự động viên kịp thời, đầy tình nghĩa bạn bè, tương thân tương ái.

Việt Nam đã quảng bá tiềm năng, cơ hội mới về phát triển, kinh tế, thương mại, đầu tư, dịch vụ, kết nối, du lịch. Hội nghị Thượng đỉnh doanh nghiệp APEC đã thu hút con số kỷ lục hơn 2.000 doanh nghiệp, trong đó có khoảng 1.300 doanh nghiệp quốc tế.

Hội nghị Thượng đỉnh kinh doanh Việt Nam có khoảng 2.200 doanh nghiệp tham dự, trong đó khoảng 850 doanh nghiệp Việt Nam.

Nhân dịp các hoạt động APEC đã có hơn 80 cuộc gặp gỡ, kết nối giữa địa phương với các doanh nghiệp. Nhiều kế hoạch hợp tác kinh doanh giữa các doanh nghiệp đã được hình thành.

Có thể khẳng định, việc đảm nhiệm xuất sắc vai trò chủ nhà Năm APEC 2017, Việt Nam đã triển khai ngoại giao kinh tế lớn với thành công nổi bật là tận dụng triệt để cơ hội do APEC mang lại để phục vụ những lợi ích kinh tế cụ thể. Việt Nam đã khởi xướng ý tưởng, lồng ghép thành công các nội dung phục vụ lợi ích lâu dài của Việt Nam như: phát triển bao trùm, nguồn nhân lực trong kỷ nguyên số, thương mại điện tử, doanh nghiệp siêu nhỏ, nhỏ và vừa, an ninh lương thực, biến đổi khí hậu.

Chủ động tham gia thúc đẩy liên kết, hợp tác trong ASEAN

Đến nay, ASEAN đã trở thành một thực thể có tiềm lực cả về chính trị, kinh tế, đã và đang góp phần định hình các cấu trúc và cuộc chơi trong khu vực. Các nước lớn đều quan tâm, đặt ASEAN ở vị trí quan trọng trong những tính toán chiến lược của mình. ASEAN hiện nay đang cần làm mới mình trên cơ sở những thành tựu 50 năm qua để có những bước đột phá hơn nữa. Hiến chương ASEAN (năm 2009) đã đặt mục tiêu hướng tới là Một tầm nhìn, một bản sắc, một Cộng đồng. Hiện, Cộng đồng ASEAN đã được thành lập và đang trong giai đoạn đầu của tiến trình xây dựng cộng đồng ấy.

Năm 2017 đã khép lại với thành công của Chủ tịch Philippines, tuy nhiên vẫn còn nhiều vấn đề cần tiếp tục được giải quyết. Năm 2018, nhiều kỳ vọng dành cho ASEAN khi vai trò Chủ tịch được chuyển giao cho Singapore, một trong những nước phát triển hàng đầu ở khu vực. Thực tế đã cho thấy, ở cương vị này những nhiệm kỳ trước, Singapore có cách thức tổ chức gọn gàng, hiệu quả, khéo léo xử lý các vấn đề một cách hài hòa, đạt được đồng thuận cao. Chủ đề của Singapore năm 2018 là Tự cường (Resilient) và Sáng tạo (Innovative).

Với Chủ đề này, Singapore hướng đến mục tiêu thúc đẩy và duy trì một trật tự khu vực dựa trên luật lệ để ứng phó tốt hơn với các thách thức an ninh đang nổi lên, thúc đẩy hội nhập kinh tế và tăng cường kết nối khu vực, làm cho ASEAN trở thành một nơi năng động và sôi động cho người dân sinh sống, làm việc, vui chơi. Việt Nam hoàn toàn ủng hộ và tích cực phối hợp với Singapore cùng các nước ASEAN khác thúc đẩy các ưu tiên, sáng kiến của ASEAN 2018, để đạt được những kết quả tốt hơn, những bước tiến xa hơn trong tiến trình xây dựng cộng đồng chung. Việt Nam sẽ tích cực học hỏi kinh nghiệm của Singapore để chuẩn bị cho việc đảm nhận tốt vai trò Chủ tịch ASEAN vào năm 2020. Đây là một thuận lợi cho Việt Nam vì chúng ta có thể tận dụng tốt được đà phát triển của hai nhiệm kỳ này tạo nên, nhưng đồng thời cũng sẽ có sức ép nhất định từ sự kỳ vọng, trông đợi nhiều hơn, vì năm 2020 là năm giữa kỳ ASEAN thực hiện các Kế hoạch tổng thể triển khai Tầm nhìn Cộng đồng ASEAN 2015-2025.

Để nâng cao hiệu quả tham gia hợp tác ASEAN của Việt Nam, nhiệm vụ tiên quyết là cần thay đổi nhận thức về tham gia hợp tác ASEAN, các bộ, ngành phải coi đây là nhiệm vụ của mình, phát huy tính chủ động, tích cực hơn. Đồng thời, cần tiếp tục hoàn thiện thể chế, kiện toàn bộ máy làm công tác ASEAN từ trung ương đến địa phương, tăng cường chất lượng điều phối, phối hợp giữa bộ, ngành, địa phương và doanh nghiệp, tăng cường công tác thông tin, tuyên truyền cho nhân dân. Chú trọng nâng cao nguồn lực, cả nhân lực và vật lực, xác định trọng tâm trọng điểm để tham gia một cách chủ động, tích cực, hiệu quả, vừa bảo vệ lợi ích, ưu tiên của Việt Nam, vừa đóng góp được vào công việc chung của Cộng đồng.

Ngoại giao tạo thuận lợi phục vụ phát triển kinh tế

Trong năm 2017, Việt Nam đã triển khai mạnh mẽ, hiệu quả các hoạt động đối ngoại đa phương, với điểm sáng là Với các cơ chế đa phương khác, Bộ Ngoại giao đã phối hợp với các bộ, ngành liên quan chuẩn bị tốt cho Lãnh đạo cấp cao ta tham dự tích cực, thực chất tại các diễn đàn, cơ chế hợp tác kinh tế quan trọng (như G20, WEF Davos, WEF Asean, Mekong - Lan Thương, Diễn đàn cấp cao “Vành đai và con đường - BRI, …).

Ngoại giao đã góp phần kiến tạo những điều kiện cần cho chuyển tiếp kinh tế Việt Nam trong giai đoạn phát triển tới, đặc biệt là việc duy trì giá trị cốt lõi của thương mại, đầu tư tự do và mở, ủng hộ cho hệ thống thương mại đa phương. Bộ Ngoại giao cùng các bộ, ngành đã vận động các nước thành viên kiên trì nền tảng để tiếp tục thảo luận, hướng tới Hiệp định Đối tác toàn diện và tiến bộ xuyên Thái Bình Dương; thúc đẩy đàm phán, phê chuẩn, triển khai các các Hiệp định thương mại tự do thế hệ mới quan trọng như: Hiệp định thương mại tự do Việt Nam - EU, Hiệp định Đối tác kinh tế toàn diện khu vực, Hiệp định thương mại tự do với Hàn Quốc…; tích cực vận động các nước công nhận Quy chế kinh tế thị trường cho Việt Nam (hiện đã được 70 nước công nhận).

Trong năm 2017, đã có 51 đoàn Cấp cao ra và vào Việt Nam, tăng 30% so năm 2016. Các chuyến thăm này đã góp phần xây dựng được trọng tâm, cơ chế, cũng như khuôn khổ hợp tác trên từng lĩnh vực phát triển kinh tế. Sự tấp nập trong các chuyến thăm cấp cao giữa Việt Nam và Nhật Bản đã đưa đến hơn 40 văn kiện hợp tác kinh tế trị giá hàng chục tỷ USD. Đột biến trong trao đổi đoàn các cấp khu vực Trung Đông - châu Phi với kết quả là 22 hiệp định, thỏa thuận trên nhiều lĩnh vực hợp tác kinh tế được ký kết.

Để đạt được một số kết quả này, công tác tham mưu, nghiên cứu kinh tế được đẩy mạnh theo nhiều cấp độ và hình thức, tận dụng tương đối tốt mạng lưới cơ quan đại diện, kịp thời tham mưu cho Chính phủ, bộ, ngành trong điều hành kinh tế - xã hội, có đối sách phù hợp với những vấn đề nảy sinh, tham gia hiệu quả hơn vào các sáng kiến kinh tế mới nổi. Việc tăng các báo cáo mang tính ứng dụng là nét mới năm 2017. Công tác xúc tiến, tìm kiếm, mở rộng thị trường thương mại - đầu tư được chuyên nghiệp hóa và bước đầu tập trung vào những lĩnh vực, ngành nghề cụ thể. Năm 2017, nổi bật là xúc tiến các mặt hàng nông sản. Các hoạt động xúc tiến diễn ra nhộn nhịp ở nhiều địa bàn, đặc biệt tại những địa bàn đặc biệt khó khăn như: Mông Cổ, Ai Cập, Iran, Uzbekistan, Bangladesh… Điểm nhấn quan trọng nữa là việc Bộ trưởng Ngoại giao ban hành Chỉ thị 03 về việc đẩy mạnh công tác ngoại giao kinh tế vì mục tiêu phát triển bền vững giai đoạn 2017 - 2020. Chỉ thị và kế hoạch ngoại giao kinh tế 2017 - 2018 là khuôn khổ chính sách quan trọng giúp định hướng nhiệm vụ công tác và các biện pháp nâng cao hiệu quả công tác ngoại giao kinh tế trong bối cảnh mới.

Cùng với thể chế ổn định, Việt Nam đã thiết lập quan hệ đặc biệt, là đối tác, đối tác toàn diện, hay đối tác chiến lược với khoảng 30 quốc gia khác nhau (trong đó có các đối tác chủ chốt như: Hoa Kỳ, Nhật, Nga…) đảm bảo ổn định, thuận lợi cho đất nước trong giao thương quốc tế.

Để có được những mối quan hệ kinh tế bền vững, Trợ lý Bộ trưởng Ngoại giao, Vụ trưởng Vụ Tổng hợp kinh tế (Bộ Ngoại giao) Nguyễn Văn Thảo nhận định: Một là, tham gia các thỏa thuận kinh tế - thương mại đa phương có nhiều ý nghĩa lớn. Ngoài tác dụng thúc đẩy hợp tác kinh tế giữa các nước tham gia, đây còn là khẳng định cam kết chính trị của Việt Nam sẵn sàng chủ động, tích cực hội nhập toàn diện với khu vực và quốc tế vì phồn vinh chung. Hai là, các thỏa thuận này đã và sẽ đem lại môi trường thuận lợi để nâng cao hơn nữa chất lượng của nền kinh tế quốc dân. Từ đó kiến tạo cơ sở cho Việt Nam thúc đẩy, mở rộng và làm sâu sắc thêm các mối quan hệ về kinh tế - thương mại với các đối tác khác trong đó có các đối tác lớn. Ba là, quan hệ giữa các quốc gia, đặc biệt trong kinh tế thương mại, phải dựa trên sự cân bằng, bền vững với các chính sách minh bạch. Các thỏa thuận thương mại song phương hay đa phương vì vậy cần được xây dựng trên các nguyên tắc này và các thỏa thuận thương mại cần bổ sung, hỗ trợ và thúc đẩy lẫn nhau.

Trong năm 2018, Việt Nam có nhiều nhiệm vụ tham gia xây dựng các thỏa thuận thương mại đa phương và song phương. Trước hết, Việt Nam cần rà soát lại các thỏa thuận đã đạt được và đang thực hiện. Trong quá trình này có thể cùng các nước xác định các điểm mạnh cũng như những tồn tại của các thỏa thuận để có thể sửa đổi, cải tiến và thậm chí là xây mới; cần đổi mới mạnh mẽ hơn các chính sách và cơ chế hỗ trợ cho thương mại và đầu tư, cởi mở, minh bạch, trong sạch chính là nền tảng cho sự bền vững trong phát triển; cần tìm kiếm, xác định và xây dựng các chuẩn mực chung, hài hòa lợi ích của các bên để từ đó đem lại sự cân bằng trong quan hệ kinh tế thương mại của nước ta với các nước khác. Thế giới bước vào năm 2018 vẫn tiềm ẩn nhiều biến động khó lường. Tuy nhiên, với quyết tâm cao, tập trung phát huy tốt nội lực sẽ là chìa khoá mở cánh cửa phát triển bền vững cho kinh tế Việt Nam.

Năm 2018, Việt Nam phấn đấu thực hiện các cam kết của các hiệp định thương mại tự do (FTA) đã ký, thúc đẩy sớm hoàn tất phê chuẩn Hiệp định thương mại tự do Việt Nam - EU, ký Hiệp định Đối tác toàn diện và tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CPTPP), thúc đẩy đàm phán Hiệp định Đối tác kinh tế toàn diện khu vực (RCEP). Với 16 hiệp định tự do thương mại đã có hiệu lực hoặc đang đàm phán, Việt Nam đang ngày càng chủ động tham gia và góp phần hình thành hệ thống thương mại quốc tế.

Trong năm 2018, Việt Nam rất cần những động lực mới để tạo đột phá về tăng trưởng kinh tế. Trước các yêu cầu bức thiết này, công tác ngoại giao kinh tế sẽ tiếp tục được triển khai mạnh mẽ với phương châm “Tham mưu, triển khai, khởi xướng và liên kết sâu rộng”, bám sát yêu cầu của đất nước, thúc đẩy các nội dung có ý nghĩa thiết thực với Việt Nam. Những đổi mới về phương pháp tiếp cận, ngoại giao kinh tế 2018 sẽ tiếp tục phát huy các kết quả đạt được, phục vụ hiệu quả hơn mục tiêu phát triển bền vững, hội nhập quốc tế sâu rộng của đất nước trong thời gian tới./.