Bản lĩnh Việt Nam, tâm thế Việt Nam đã được thể hiện rõ nét trong việc triển khai hết sức thành công nhiều hoạt động đối ngoại đa phương và song phương lớn, quan trọng trong suốt cả năm 2017. Thành tựu về đối ngoại trong năm 2017 đã góp phần quan trọng nâng cao “vị thế và uy tín Việt Nam trên trường quốc tế” như Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng đánh giá khi tham dự Hội nghị Chính phủ với các địa phương cuối năm 2017 vừa qua. Chúng ta đã tận dụng tốt thời cơ, tranh thủ được cơ hội, vượt qua thách thức và khó khăn để tự tin, tích cực, chủ động, đẩy mạnh hiệu quả và làm sâu sắc hơn các mối quan hệ với các nước láng giềng, khu vực, các nước lớn, các nước bạn bè truyền thống; đã làm tốt vai trò nước chủ nhà của Năm APEC 2017, đỉnh cao là Tuần lễ cấp cao APEC tại Đà Nẵng, tạo nên “dấu ấn Việt Nam” đối với một sự kiện mang tầm vóc “toàn cầu” như Phó Thủ tướng, Bộ trưởng Ngoại giao Phạm Bình Mình nhận định; đóng góp tích cực và quan trọng vào việc duy trì hòa bình, ổn định, hợp tác và phát triển ở khu vực.

Quan hệ Việt Nam - Trung Quốc: Những kết quả nổi bật

Quan hệ Việt Nam - Trung Quốc năm 2017 mang đậm dấu ấn ngoại giao cấp cao với việc lãnh đạo cấp cao của hai Đảng, hai nước thường xuyên thăm, gặp gỡ, tiếp xúc với nhau. Năm 2017 là năm đầu tiên cả Tổng Bí thư hai Đảng, Chủ tịch nước hai nước thăm lẫn nhau trong cùng một năm. Ngay đầu năm 2017, Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng đã có chuyến thăm chính thức tới Trung Quốc; tháng 5-2017, Chủ tịch nước Trần Đại Quang thăm cấp Nhà nước và tham dự Diễn đàn cấp cao hợp tác quốc tế “Vành đai, con đường”. Tháng 11-2017, Tổng Bí thư, Chủ tịch nước Trung Quốc Tập Cận Bình thăm cấp Nhà nước tới Việt Nam và tham dự Hội nghị cấp cao APEC tại Đà Nẵng. Đồng thời, chỉ trong khoảng thời gian ngắn cuối năm 2017 và những ngày đầu năm 2018, Thủ tướng Chính phủ Nguyễn Xuân Phúc đã hai lần hội đàm với Thủ tướng Trung Quốc Lý Khắc Cường tại Ma-ni-la, Phi-líp-pin (tháng 11-2017) và tại Phnôm Pênh, Cam-pu-chia (tháng 01-2018).

Việc Tổng Bí thư, Chủ tịch nước Trung Quốc Tập Cận Bình thăm Việt Nam đầu tiên ngay sau Đại hội XIX Đảng Cộng sản Trung Quốc cho thấy Đảng, Nhà nước Trung Quốc và cá nhân Tổng Bí thư, Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình hết sức coi trọng Việt Nam và quan hệ Việt Nam - Trung Quốc trong tổng thể chính sách ngoại giao láng giềng của Trung Quốc. Đây cũng là kết quả của đường lối đối ngoại độc lập, tự chủ, hòa bình của Việt Nam và tư tưởng ngoại giao Hồ Chí Minh trong việc triển khai quan hệ với các nước lớn, các đối tác quan trọng và các nước láng giềng. Chuyến thăm đã được cả hai bên chuẩn bị chu đáo, tính toán trong tổng thể quan hệ Việt Nam - Trung Quốc và thành công tốt đẹp, để lại nhiều dấu ấn đậm nét cả về nội dung trao đổi giữa lãnh đạo cấp cao hai nước, cả về nghi lễ đón tiếp trọng thị, thân tình, phù hợp với đặc thù quan hệ truyền thống và tương đồng văn hóa Việt Nam - Trung Quốc, cả về sự đón nhận của người dân hai nước đối với những bước phát triển mới của quan hệ giữa hai bên.

Dấu ấn đậm nét hàng đầu là tại tất cả các cuộc hội đàm, hội kiến, tiếp xúc trong thời gian diễn ra chuyến thăm, lãnh đạo hai bên đã trao đổi chân thành, thẳng thắn, cởi mở, đề cập đến tất cả các vấn đề trong quan hệ giữa hai Đảng, hai nước.

Kết quả chuyến thăm Việt Nam của Tổng Bí thư, Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình được thể hiện đầy đủ, rõ nét trong Tuyên bố chung Việt Nam - Trung Quốc. Lãnh đạo cấp cao hai nước một lần nữa khẳng định “hai bên sẽ luôn nhìn nhận và phát triển quan hệ Việt - Trung từ tầm cao chiến lược và tầm nhìn lâu dài, kiên định thực hiện chính sách hữu nghị đối với nhau”; nhất trí cho rằng “sự phát triển bền vững của mỗi nước và quan hệ hữu nghị, hợp tác tốt đẹp giữa hai nước có ý nghĩa quan trọng đối với cả hai nước”. Các nhà lãnh đạo hai Đảng, hai nước cũng nhất trí trong thời gian tới, hai bên cần tăng cường trao đổi chiến lược, gia tăng sự tin cậy chính trị, làm sâu sắc hợp tác cùng có lợi, xử lý thỏa đáng bất đồng, thúc đẩy quan hệ đối tác hợp tác chiến lược toàn diện Việt Nam - Trung Quốc tiếp tục phát triển lành mạnh, ổn định, mang lại lợi ích thiết thực cho hai nước và nhân dân hai nước, góp phần tích cực thúc đẩy hòa bình, ổn định và phồn vinh của khu vực.

Thỏa thuận đạt được giữa lãnh đạo cấp cao hai bên có vai trò định hướng quan trọng đối với việc phát triển quan hệ song phương và đang từng bước được triển khai trên thực tế, thu được kết quả tích cực. Việc triển khai thực hiện các nhận thức chung quan trọng đạt được giữa lãnh đạo cấp cao hai nước trong thời gian qua mang lại nhiều kết quả nổi bật. Thương mại song phương giữa hai nước tăng trưởng mạnh, gấp 10 lần trong 10 năm qua, tốc độ tăng thuộc vào hàng cao nhất trong các đối tác thương mại của Trung Quốc. Trong 14 năm qua, Trung Quốc luôn là đối tác thương mại lớn nhất của Việt Nam; từ năm 2016, Việt Nam trở thành đối tác thương mại lớn nhất của Trung Quốc trong các nước Đông Nam Á, đối tác thương mại lớn thứ tám của Trung Quốc trên toàn thế giới.

Theo thống kê của hải quan Trung Quốc, trong năm 2017, tổng kim ngạch thương mại Việt Nam - Trung Quốc đạt 121,3 tỷ USD, tăng 23,4%. Điểm đáng khích lệ là với sự nỗ lực của các doanh nghiệp Việt Nam, sự thúc đẩy của các cơ quan hữu quan hai nước, trong những năm gần đây, tốc độ tăng trưởng xuất khẩu của Việt Nam sang Trung Quốc luôn cao hơn tốc độ tăng trưởng nhập khẩu của Việt Nam từ Trung Quốc, từng bước giảm dần mức độ nhập siêu của Việt Nam, dần tiến tới mục tiêu cân bằng thương mại giữa hai bên. Năm 2017, xuất khẩu của Việt Nam sang Trung Quốc đạt 50,3 tỷ USD, tăng 35,4% so với năm 2016, trong khi nhập khẩu từ Trung Quốc chỉ tăng 16,1%; nhiều mặt hàng nông, thủy sản của Việt Nam đang chiếm thị phần ngày càng cao tại Trung Quốc.

Về đầu tư, hiện Trung Quốc là nhà đầu tư lớn thứ tám tại Việt Nam với 1.784 dự án FDI còn hiệu lực tại Việt Nam với tổng số vốn hơn 12,03 tỷ USD. Kết nối giao thông giữa hai nước đang có những tín hiệu tích cực, ngoài đường bộ, đường không, đường biển, vận tải, đường sắt kết nối giữa hai nước đang gia tăng; đã có một số chuyến hàng từ Việt Nam qua Trung Quốc đi đến châu Âu và ngược lại, tạo thuận lợi cho lưu thông hàng hóa và hành khách giữa hai nước và đến nước thứ ba. Một hệ thống giao thông trung chuyển chất lượng, hiệu quả, an toàn, tin cậy kết nối hai nước và với các nền kinh tế khác đang từng bước hình thành.

Quan hệ giao lưu nhân dân ngày càng mật thiết và hợp tác du lịch tăng trưởng mạnh. Hằng tuần có hơn 300 chuyến bay của các hãng hàng không Việt Nam và Trung Quốc qua lại giữa hai bên. Năm 2017, có trên 4 triệu lượt khách Trung Quốc sang Việt Nam (trong ASEAN, Việt Nam là điểm đến lớn thứ hai của khách du lịch Trung Quốc sau Thái Lan); lượng khách Việt Nam sang Trung Quốc khoảng 3 triệu người, đứng đầu các nước ASEAN. Hiện có khoảng hơn 10 nghìn sinh viên Việt Nam du học tại Trung Quốc, đứng thứ 10 trong số các nước có lưu học sinh ở Trung Quốc. Bên cạnh đó, khoảng 3 nghìn sinh viên Trung Quốc đang du học tại Việt Nam.

Hai nước còn tăng cường phối hợp tại các khuôn khổ đa phương, là những đối tác quan trọng của tiến trình liên kết và hợp tác khu vực. Trung Quốc đã tích cực ủng hộ Việt Nam tổ chức Năm APEC 2017. Việt Nam tham gia tích cực Diễn đàn cấp cao hợp tác quốc tế “Vành đai, con đường”, sẵn sàng hợp tác để sáng kiến này góp phần thúc đẩy liên kết kinh tế giữa các nước và kết nối khu vực, đóng góp tích cực cho hòa bình, ổn định và phát triển thịnh vượng của khu vực và thế giới.

Lãnh đạo hai nước cũng trao đổi thẳng thắn về vấn đề trên biển, nhất trí cùng nhau kiểm soát tốt tình hình trên biển, từng bước giải quyết ổn thỏa bất đồng tại Biển Đông.

Trong tất cả các chuyến thăm và tiếp xúc giữa lãnh đạo cấp cao hai nước, các đồng chí lãnh đạo cấp cao của ta đều đề cập đến những tồn tại, vướng mắc trong quan hệ hai nước, khẳng định rõ ràng, thẳng thắn lập trường và chủ trương nhất quán của Việt Nam trong vấn đề Biển Đông. Hai bên nhất trí vấn đề Biển Đông tuy không phải là toàn bộ quan hệ hai nước nhưng là vấn đề hết sức hệ trọng, nếu xử lý không tốt sẽ ảnh hưởng đến sự tin cậy chính trị giữa hai bên, sự ổn định của quan hệ hai nước, chất lượng hợp tác cũng như tình cảm của người dân, đến môi trường phát triển của mỗi nước và sự ổn định của cả khu vực. Vấn đề cấp thiết hiện nay là hai bên cần thể hiện rõ quyết tâm cùng nhau kiểm soát tốt tình hình trên biển, không có hành động làm phức tạp thêm tình hình, tập trung nỗ lực duy trì hòa bình, ổn định trên biển để ưu tiên nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội, tiếp tục cùng nhau tiến hành trao đổi thẳng thắn, trên cơ sở luật pháp quốc tế, nhất là Công ước Liên hợp quốc về Luật Biển năm 1982, từng bước tìm kiếm giải pháp phù hợp để giải quyết thỏa đáng bất đồng trên biển; đồng thời cùng với ASEAN thực hiện đầy đủ và hiệu quả Tuyên bố ứng xử của các bên ở Biển Đông (DOC), sớm tiến hành đàm phán thực chất để xây dựng Bộ Quy tắc ứng xử ở Biển Đông (COC); cùng với các bên thúc đẩy hòa bình, hợp tác và phát triển ở khu vực và trên thế giới.

Dấu ấn đậm nét thứ hai là những thu xếp lễ tân đã mang đậm bản sắc Việt Nam, nghi lễ đón tiếp vừa trọng thị, vừa thân tình, phù hợp với đặc thù quan hệ truyền thống và văn hóa tương đồng Việt Nam - Trung Quốc.

Việt Nam và Trung Quốc là hai nước láng giềng gần gũi, có sự tương đồng về thể chế chính trị và lựa chọn con đường phát triển, tương thông về văn hóa, xã hội và truyền thống giao lưu nhân dân. Những người đặt nền móng xây dựng quan hệ Việt Nam - Trung Quốc chính là Chủ tịch Hồ Chí Minh và Chủ tịch Mao Trạch Đông, cùng các thế hệ lãnh đạo cách mạng tiền bối của hai Đảng, hai Nhà nước. Do vậy, ngoài việc dành cho Tổng Bí thư, Chủ tịch nước Trung Quốc Tập Cận Bình nghi thức đón tiếp cao nhất đối với nguyên thủ quốc gia, Việt Nam đã có những thu xếp trọng thị, thân tình, khác biệt so với nghi lễ ngoại giao thông thường, trước hết thể hiện ở lịch trình phong phú với thời lượng đáng kể các hoạt động giữa lãnh đạo cấp cao hai nước trong toàn bộ chuyến thăm. Điều này cũng là để đáp lại tình cảm và những thu xếp hết sức đặc biệt, chu đáo, với nhiều ngoại lệ của Trung Quốc đối với Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng và Chủ tịch nước Trần Đại Quang trong chuyến thăm vào tháng 01 và tháng 5 năm 2017 đến Trung Quốc.

Việc hai nhà lãnh đạo cao nhất của hai Đảng cùng thăm Khu nhà sàn Bác Hồ, nơi Bác từng sống, làm việc, tiếp khách trong đó có lãnh đạo Đảng, Nhà nước Trung Quốc, như Thủ tướng Chu Ân Lai, đã thể hiện mong muốn ôn lại kỷ niệm, tình hữu nghị truyền thống sâu đậm được dày công vun đắp bởi Chủ tịch Hồ Chí Minh, Chủ tịch Mao Trạch Đông và các thế hệ lãnh đạo cách mạng tiền bối của hai nước, gìn giữ, phát triển tốt tình hữu nghị Việt Nam - Trung Quốc trong thời gian tới. Điều này cũng thể hiện tình cảm của cá nhân Tổng Bí thư, Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình đối với Chủ tịch Hồ Chí Minh. Tổng Bí thư, Chủ tịch Tập Cận Bình từng nói “Trong lòng nhân dân Trung Quốc ở thế hệ chúng tôi, Chủ tịch Hồ Chí Minh là người bạn tốt nhất của nhân dân Trung Quốc, chúng tôi đều gọi là Bác Hồ”.

Các hoạt động giao lưu văn hóa cũng là điểm nhấn được coi trọng trong chuyến thăm.

Hai Tổng Bí thư của hai nước cùng tham quan triển lãm ảnh “Trung Quốc trong mắt nhiếp ảnh gia Việt Nam”, thông qua ống kính của các nhiếp ảnh gia Việt Nam thể hiện sinh động góc nhìn về phong cảnh thiên nhiên và đời sống xã hội của Trung Quốc. Trước đó, nhân chuyến thăm Trung Quốc tháng 5-2017, Chủ tịch nước Trần Đại Quang đã cùng Tổng Bí thư, Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình dự triển lãm “Việt Nam trong mắt nhiếp ảnh gia Trung Quốc” tại Đại lễ đường nhân dân ở Thủ đô Bắc Kinh, Trung Quốc, phản ánh góc nhìn của nhiếp ảnh gia Trung Quốc về đất nước, con người Việt Nam. Tiệc chiêu đãi chính thức với phần biểu diễn văn nghệ mang đậm bản sắc văn hóa hai nước.

Dấu ấn đậm nét nữa là sự hồ hởi, phấn khởi của người dân hai nước đối với những bước phát triển mới của quan hệ Việt Nam - Trung Quốc.

Trong chuyến thăm lần này, điều đặc biệt là sự đón nhận của người dân hai nước đối với quan hệ Việt Nam - Trung Quốc nói chung và chuyến thăm nói riêng. Những tình cảm đó cho thấy người dân hai nước luôn mong muốn và khát vọng sống trong hòa bình, hữu nghị, hợp tác.

Tình cảm của người dân Việt Nam đã khiến Tổng Bí thư, Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình hết sức cảm động. Tổng Bí thư, Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình bày tỏ: “Chuyến đi đến Việt Nam lần này của tôi rất thuận lợi, một lần nữa tôi cảm nhận được tình hữu nghị chân thành của nhân dân Việt Nam”, “Trong hơn 20 năm qua, trong mỗi lần sang thăm, tôi đều cảm nhận được sự phát triển của Việt Nam, hai nước Trung - Việt đạt được thành tựu như ngày hôm nay là do hai nước kiên trì cải cách mở cửa, bởi vì chúng ta đã tìm ra con đường phát triển phù hợp với tình hình mỗi nước”.

Triển vọng hợp tác quan hệ Việt Nam - Trung Quốc

Những kết quả tích cực trong năm 2017 tạo tiền đề quan trọng cho sự phát triển ổn định, lành mạnh của quan hệ Việt Nam - Trung Quốc trong thời gian tới.

Hiện nay, đất nước ta đang bước vào giai đoạn phát triển mới với những nhiệm vụ vô cùng trọng đại. Năm 2018 là năm bản lề quyết định thắng lợi của việc thực hiện các nhiệm vụ của Đại hội XII của Đảng. Đồng hành cùng cả nước, ngành đối ngoại sẽ tiếp tục phấn đấu để phát huy tốt “lực” của đất nước ta, làm cho “thế” chiến lược của Việt Nam ngày càng vững vàng, tạo cơ sở quan trọng nâng “tầm” của Việt Nam, thực hiện tốt mục tiêu xây dựng Việt Nam trở thành nước công nghiệp hiện đại, dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh. Ngành đối ngoại sẽ tiếp tục là một động lực mạnh mẽ góp phần xứng đáng vào việc thực hiện hai nhiệm vụ chiến lược xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa.

Những kết quả đáng khích lệ trong quan hệ Việt Nam - Trung Quốc cũng như sự phát triển, ổn định của mỗi nước mang đến cho chúng ta niềm tin về một giai đoạn phát triển mới, mạnh mẽ hơn, thực chất hơn của quan hệ Việt Nam - Trung Quốc trong năm 2018.

Thực hiện nhận thức chung giữa lãnh đạo cấp cao hai nước, hai bên sẽ tiếp tục triển khai sâu rộng hợp tác chiến lược toàn diện Việt Nam - Trung Quốc, duy trì tiếp xúc cấp cao, thúc đẩy giao lưu kinh nghiệm về xây dựng Đảng; triển khai các thỏa thuận, trong đó có việc thúc đẩy kết nối giữa khuôn khổ “Hai hành lang, một vành đai” và sáng kiến “Vành đai, con đường”, làm sâu sắc hơn hợp tác trong lĩnh vực thương mại, tài chính, sản xuất, xây dựng cơ sở hạ tầng, thúc đẩy xây dựng dự án trọng điểm; tăng cường hơn giao lưu nhân dân, giao lưu văn hóa để tình hữu nghị Việt Nam - Trung Quốc không ngừng được kế thừa và phát triển.

Ngành ngoại giao sẽ tiếp tục đóng vai trò tiên phong trong thời bình, góp phần bảo vệ an ninh, độc lập và chủ quyền đất nước theo tinh thần “giữ nước từ xa”, “giữ nước từ khi nước chưa nguy” như phát biểu của Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng. Với trí tuệ và bản lĩnh Việt Nam, chúng ta vừa kiên quyết, kiên trì bảo vệ độc lập, chủ quyền toàn vẹn lãnh thổ của Tổ quốc, bảo vệ lợi ích quốc gia, dân tộc, vừa phải hết sức giữ vững môi trường hòa bình, hợp tác để phát triển. Quan điểm của Việt Nam đối với vấn đề Biển Đông luôn nhất quán, rõ ràng, phù hợp với luật pháp quốc tế.

Việc thông tin khách quan, cân bằng của cơ quan báo chí hai nước, sự hợp tác thực chất và các hoạt động giao lưu, qua lại thường xuyên giữa người dân hai nước sẽ góp phần tăng sự hiểu biết, bồi đắp nền tảng xã hội vững chắc hơn, đặc biệt giữa thế hệ trẻ của Việt Nam - Trung Quốc. Sự đồng thuận và phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan, tại các cấp, các ngành có ý nghĩa quan trọng đối với việc triển khai hiệu quả đường lối đối ngoại của Đảng, Nhà nước nói chung và quan hệ với Trung Quốc nói riêng. Đây cũng là một trong những nhiệm vụ mà chúng ta cần tiếp tục làm tốt hơn nữa trong năm 2018.

Trên cương vị là Đại sứ Việt Nam tại Trung Quốc, tôi đã có vinh dự được tháp tùng lãnh đạo Đảng, Nhà nước Việt Nam thăm Trung Quốc, tham gia đón tiếp lãnh đạo Trung Quốc thăm Việt Nam. Điều để lại ấn tượng sâu sắc nhất đối với tôi đó là trong các chuyến thăm cấp cao, lãnh đạo cao nhất của hai Đảng, hai nước đều quan tâm, coi trọng việc củng cố, tăng cường quan hệ Việt Nam - Trung Quốc, đưa quan hệ hợp tác song phương trên các lĩnh vực đi vào thực chất, ủng hộ, tạo điều kiện thuận lợi cho hợp tác giữa các địa phương và khu vực biên giới hai nước; tăng cường giao lưu hữu nghị nhân dân, thúc đẩy hợp tác trên các lĩnh vực về an sinh xã hội, đem lại lợi ích, cải thiện đời sống của nhân dân. Qua nhiều dịp tham gia các cuộc giao lưu hữu nghị quốc phòng biên giới, thăm các vùng biên giới hai nước, tôi có thể trực tiếp cảm nhận mong muốn về cuộc sống hòa hợp, thân thiện giữa người dân khu vực biên giới. Trong trao đổi, Đại sứ các nước ASEAN cũng như Đại sứ nhiều nước trong ngoại giao đoàn ở Bắc Kinh đều chia sẻ về việc coi trọng phát triển quan hệ với Trung Quốc và đánh giá cao những phát triển tích cực trong quan hệ Việt Nam - Trung Quốc.

Bước sang năm mới, các thế hệ cán bộ làm công tác đối ngoại sẽ tiếp tục nỗ lực phấn đấu, rèn luyện để thể hiện được bản sắc ngoại giao Việt Nam, “mềm mại mà cứng cỏi, nhân ái mà quật cường, biết nhu biết cương, biết thời biết thế, biết mình biết người,… thể hiện tâm hồn và khí phách của dân tộc Việt Nam” như Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng đã căn dặn cán bộ ngành ngoại giao tại Hội nghị Ngoại giao lần thứ 29 (ngày 22-8-2016)./.