Sự phát triển của quan hệ hợp tác Việt Nam - Ấn Độ

Quan hệ hữu nghị truyền thống Việt Nam - Ấn Độ đã có từ lâu đời, khởi nguồn từ những mối liên hệ và giao lưu lịch sử về văn hóa, tôn giáo, thương mại. Trong thời kỳ hiện đại, mối quan hệ giữa hai dân tộc được hai vị lãnh đạo tiền bối kiệt xuất của hai nước là Chủ tịch Hồ Chí Minh và Thủ tướng Gi. Nê-ru (J. Nehru) tạo dựng nền móng, các thế hệ lãnh đạo kế tiếp và nhân dân hai nước dày công vun đắp. Hiện nay, hai nước có nhiều điểm tương đồng trong thực hiện công cuộc đổi mới toàn diện đất nước trên nhiều lĩnh vực, mở ra những cơ hội to lớn cho hợp tác song phương Việt Nam - Ấn Độ.

Về chính sách đối ngoại, đó là sự tương đồng về chủ trương của cả hai nước. Đối với Việt Nam, mối quan hệ với Ấn Độ được đặt trong tổng thể chính sách đối ngoại của Việt Nam là rộng mở, đa phương hóa, đa dạng hóa, hội nhập sâu rộng với thế giới; đẩy mạnh và làm sâu sắc hơn quan hệ với các đối tác chiến lược và các nước lớn. Do đó, Việt Nam ưu tiên mở rộng hợp tác hơn nữa với Ấn Độ trên cả bình diện song phương, khu vực và toàn cầu, phù hợp với lợi ích của Việt Nam, coi Ấn Độ là một trong những đối tác kinh tế quan trọng, nhất là về kinh tế - thương mại, bởi Ấn Độ không chỉ là nền kinh tế lớn thứ 3 châu Á, thứ 5 tại châu Á - Thái Bình Dương, thứ 11 trên thế giới, mà còn là một cường quốc về quân sự, nhất là trong bối cảnh địa - chính trị châu Á hiện nay đòi hỏi sự phối hợp lớn hơn nữa giữa hai nước vì hòa bình, ổn định ở khu vực. Trong khi đó, Việt Nam - quốc gia thành viên của Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASAEN), có nhiều tiềm năng, vị trí và vai trò trong khu vực, được Ấn Độ đánh giá là một trong những trụ cột quan trọng nhất của chính sách “hướng Đông” với trọng tâm là mở rộng quan hệ với các nước láng giềng.

Nhìn lại sự hợp tác giữa hai nước Việt Nam - Ấn Độ trong 45 năm qua có thể thấy những kết quả nổi bật sau:

Thứ nhất, hợp tác chính trị - ngoại giao ngày càng được củng cố và mở rộng. Hai bên thường xuyên trao đổi nhiều đoàn cấp cao và đoàn ngoại giao sang thăm viếng lẫn nhau. Tháng 5-2003, trong chuyến thăm Ấn Độ của Tổng Bí thư Nông Đức Mạnh, hai bên ký “Tuyên bố chung về khuôn khổ hợp tác toàn diện giữa hai nước bước vào thế kỷ XXI”. Tiếp đó, nhân chuyến thăm Ấn Độ của Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng (năm 2007), hai bên chính thức xác lập quan hệ “Đối tác chiến lược” dựa trên các trụ cột hợp tác: chính trị, kinh tế - thương mại, an ninh - quốc phòng, khoa học - công nghệ, văn hóa - xã hội, các vấn đề khu vực và quốc tế. Năm 2011, quan hệ đối tác chiến lược giữa hai nước tiếp tục được cụ thể hóa trong chuyến thăm Ấn Độ của Chủ tịch nước Trương Tấn Sang (tháng 10-2011) bằng việc ký kết 7 thỏa thuận hợp tác song phương.

Trong chuyến thăm Ấn Độ của Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng (tháng 11-2013), hai nước đã ra Tuyên bố chung với 32 điểm tập trung vào cam kết chiến lược, hợp tác kinh tế, giao lưu văn hóa, giáo dục và hợp tác an ninh - quốc phòng. Diễn ra chỉ một tháng sau chuyến thăm Việt Nam của Tổng thống Ấn Độ P. Mu-khơ-gi, chuyến thăm Ấn Độ của Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng (tháng 10-2014), tiếp tục khẳng định tầm quan trọng của Ấn Độ trong chính sách đối ngoại của Việt Nam, cũng như thể hiện tiềm năng của quan hệ đối tác chiến lược giữa hai nước. Sau chuyến thăm Việt Nam của Thủ tướng Ấn Độ N. Mô-đi (tháng 9-2016), quan hệ song phương được mở thêm trang mới với việc lãnh đạo cấp cao hai nước nhất trí nâng quan hệ Việt Nam - Ấn Độ lên tầm “Đối tác chiến lược toàn diện”.

Tháng 12-2016, quan hệ song phương Việt Nam - Ấn Độ tiếp tục được củng cố và làm sâu sắc thêm qua chuyến thăm hữu nghị chính thức Ấn Độ của Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Thị Kim Ngân. Chuyến thăm có ý nghĩa quan trọng nhằm cụ thể hóa quan hệ đối tác chiến lược toàn diện vừa được nâng cấp giữa Việt Nam - Ấn Độ, trong bối cảnh hai nước hướng tới kỷ niệm 45 năm thiết lập quan hệ ngoại giao và kỷ niệm 10 năm quan hệ đối tác chiến lược; đồng thời nhằm thúc đẩy quan hệ sâu rộng hơn giữa Quốc hội Việt Nam với cơ quan lập pháp Ấn Độ, đặt cơ sở vững chắc cho quan hệ ổn định lâu dài với Ấn Độ.

Chính phủ hai nước chủ trương cùng phối hợp chặt chẽ, ủng hộ lẫn nhau tại các diễn đàn khu vực và quốc tế, như: Diễn đàn khu vực ASEAN (ARF), Hội nghị Bộ trưởng quốc phòng ASEAN mở rộng (ADMM+), Diễn đàn Hàng hải ASEAN mở rộng (EAMF), Hợp tác Mê Công - sông Hằng (MGC), Tổ chức Thương mại thế giới (WTO), ASEAN, Liên hợp quốc… Ấn Độ là một trong những quốc gia sớm công nhận Việt Nam có nền kinh tế thị trường đầy đủ (MES) tại Hội nghị cấp cao ASEAN lần thứ 15 (tháng 10-2009); ủng hộ Việt Nam là ứng cử viên không thường trực Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc nhiệm kỳ 2020 - 2021. Việt Nam ủng hộ Ấn Độ trở thành thành viên Hội đồng Nhân quyền nhiệm kỳ 2015 - 2017, Ủy viên thường trực Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc mở rộng; hoan nghênh chính sách “Hành động hướng Đông” của Ấn Độ; đánh giá cao việc Ấn Độ thiết lập quan hệ đối tác chiến lược với ASEAN, cũng như lập trường của Ấn Độ trong việc duy trì hòa bình, ổn định, an ninh, an toàn và tự do hàng hải và hàng không tại Biển Đông nói riêng và khu vực châu Á - Thái Bình Dương nói chung, trên cơ sở tôn trọng các tiến trình ngoại giao và pháp lý, tuân thủ luật pháp quốc tế, trong đó có Công ước Liên hợp quốc về Luật Biển (UNCLOS) 1982.

Thứ hai, hợp tác kinh tế hiệu quả. Trong lĩnh vực thương mại, Ấn Độ hiện là một trong mười đối tác thương mại hàng đầu của Việt Nam và Việt Nam là đối tác thương mại lớn thứ tư của Ấn Độ trong ASEAN. Năm 2016 kim ngạch song phương giữa hai nước đạt 5,5 tỷ USD (tăng gấp hơn 5 lần so với cách đây 10 năm). Hai nước đặt mục tiêu nâng kim ngạch thương mại hai chiều lên 15 tỷ USD vào năm 2020.

Về hợp tác đầu tư, tính đến tháng 10-2016, Ấn Độ có 131 dự án với tổng giá trị đầu tư đạt hơn 700 triệu USD, đứng thứ 25/116 quốc gia và vùng lãnh thổ đầu tư vào Việt Nam, tập trung chủ yếu vào các lĩnh vực công nghiệp chế biến, chế tạo, khai khoáng, dầu khí, công nghệ thông tin,… Tính theo khu vực, vốn đầu tư của Ấn Độ tại Việt Nam tuy chưa nhiều song được phân bổ tại 23/63 tỉnh thành. Các địa phương thu hút được nhiều dự án đầu tư của Ấn Độ là Thành phố Hồ Chí Minh, Hà Nội, Bắc Ninh.

Thứ ba, hợp tác an ninh - quốc phòng trở thành trụ cột chiến lược trong quan hệ Việt Nam - Ấn Độ. Hai nước đã thiết lập Cơ chế đối thoại chiến lược cấp Thứ trưởng Quốc phòng, tập trung vào các lĩnh vực đào tạo cán bộ, hải quân, phòng không - không quân, thông tin liên lạc, công nghiệp quốc phòng và gìn giữ hòa bình. Tháng 5-2015, hai bên đã ký Tuyên bố tầm nhìn chung về hợp tác quốc phòng giai đoạn 2015 - 2020 và Bản Ghi nhớ giữa Cảnh sát biển Việt Nam và Lực lượng bảo vệ bờ biển Ấn Độ về thiết lập quan hệ phối hợp phòng chống tội phạm xuyên quốc gia và phát triển hợp tác chung.

Thứ tư, hợp tác văn hóa - giáo dục trở thành cầu nối giao lưu giữa hai nước. Mỗi năm, Ấn Độ giành cho Việt Nam 150 suất học bổng (cả trong khuôn khổ hợp tác song phương và đa phương) để đào tạo đại học và sau đại học cho các sinh viên, cán bộ Việt Nam trong hầu hết các lĩnh vực như kinh tế, thương mại, công nghệ sinh học, công nghệ thông tin, nông nghiệp, năng lượng hạt nhân.... Nhằm đẩy mạnh giao lưu văn hóa và ngoại giao nhân dân giữa hai nước, Việt Nam và Ấn Độ thường xuyên phối hợp tổ chức nhiều hoạt động phong phú, đa dạng và có ý nghĩa, như trao đổi các đoàn biểu diễn nghệ thuật và lễ hội, liên hoan phim, triển lãm tranh về đất nước và con người. Sự kiện “Năm hữu nghị Việt Nam - Ấn Độ 2012” đã được tổ chức thành công với nhiều hoạt động sôi nổi, góp phần nâng cao nhận thức của nhân dân hai nước về mối liên hệ giữa các nền văn hóa Việt Nam và Ấn Độ cũng như phạm vi hợp tác giữa hai nước trong thế giới đương đại. Đặc biệt, việc hai nước mở đường bay thẳng Việt Nam - Ấn Độ (từ tháng 7-2017) đã tạo bước tiến mới, thể hiện sự kết nối thực tế giữa hai nền văn hóa Việt Nam - Ấn Độ và nhân dân hai nước.

Thứ năm, có những bước tiến tích cực trong hợp tác khoa học - công nghệ. Hiện nay, Ấn Độ đang triển khai xây dựng một trạm tiếp nhận, xử lý tín hiệu đặt tại Việt Nam trong khuôn khổ hợp tác với các nước ASEAN và Ấn Độ. Trong chuyến thăm Việt Nam của Thủ tướng Ấn Độ N. Mô-đi (tháng 9-2016), hai bên đã ký 07 thỏa thuận liên quan đến lĩnh vực khoa học - công nghệ. Ngoài ra, Ấn Độ còn giúp Việt Nam đào tạo cán bộ, cung cấp một số trang thiết bị trong lĩnh vực hạt nhân, viễn thám, sinh học, dược học, dược phẩm và năng lượng tái tạo. Tháng 12-2016, hai nước đã ký Hiệp định về sử dụng năng lượng nguyên tử vì mục đích hòa bình.

Việt Nam và Ấn Độ còn mở rộng và hợp tác chặt chẽ với nhau trong nhiều lĩnh vực chuyên ngành thuộc các lĩnh vực ưu tiên mà hai bên có thế mạnh, như nông nghiệp, y tế, thông tin - truyền thông, hợp tác địa phương,… qua đó góp phần tăng cường tình hữu nghị, sự gắn bó giữa nhân dân hai nước Việt Nam - Ấn Độ.

Có thể nói, về tổng thể, quan hệ đối tác chiến lược toàn diện Việt Nam - Ấn Độ ngày càng đi vào chiều sâu, quan hệ chính trị - ngoại giao phát triển. Tuy nhiên quan hệ hợp tác kinh tế - thương mại cũng như trong lĩnh vực khoa học - công nghệ, văn hóa - giáo dục giữa hai nước còn khiêm tốn, chưa tương xứng với tiềm năng hợp tác to lớn của hai nước. Mặt khác, nhiều cơ chế hợp tác giữa hai nước chưa phù hợp, cần phải được hoàn thiện để tạo điều kiện thuận lợi cho hai nước giao lưu phát triển kinh tế - thương mại. Bên cạnh đó, ngoài những yếu tố khách quan, như tác động của cuộc khủng hoảng tài chính - kinh tế toàn cầu, tình hình khu vực có nhiều diễn biến phức tạp, yếu tố chủ quan như thiếu hụt thông tin chuyên sâu về thị trường, sự cách trở về địa lý và khác biệt về văn hóa, tâm lý, thói quen, cũng như sự trùng hợp về cơ cấu các mặt hàng xuất khẩu giữa hai nước cũng khiến mối quan hệ hợp tác chiến lược đã được thiết lập giữa hai bên chưa đạt những bước tiến như mong muốn.

Triển vọng quan hệ hợp tác Việt Nam - Ấn Độ

Trong những năm tới, tình hình thế giới, khu vực được dự báo tiếp tục có những diễn biến phức tạp. Kinh tế thế giới đối mặt với nhiều rủi ro và tác động tiêu cực từ các diễn biến tình hình chính trị - an ninh bất lợi trên thế giới, quá trình toàn cầu hóa và liên kết kinh tế khu vực có thể gặp phải nhiều cản trở lớn. Cục diện địa - chính trị quốc tế cũng sẽ có những điều chỉnh đáng kể, nhất là trong quan hệ giữa các nước, đặc biệt là quan hệ giữa các nước lớn; tính khó đoán định trong chính sách của một số nước và quan hệ quốc tế gia tăng. Tính chất song phương trong quan hệ quốc tế có thể sẽ nổi lên và vai trò của các thể chế, cơ chế hợp tác quốc tế có thể sẽ được định vị lại. Các tranh chấp, xung đột cục bộ vẫn diễn biến phức tạp. Những vấn đề an ninh phi truyền thống tiếp tục đặt ra những thách thức lớn đối với tình hình chính trị - an ninh thế giới. Điều này đặt ra nhiều thách thức đối với Ấn Độ và Việt Nam nói riêng trong quá trình công nghiệp hóa và hiện đại hóa đất nước, cũng như mối quan hệ Việt Nam - Ấn Độ nói chung trong bối cảnh toàn cầu hóa và hội nhập kinh tế ngày càng sâu rộng.

Chính vì vậy, trong thời gian tới, để đạt được mục tiêu đã đề ra, trên tinh thần “Đối tác chiến lược toàn diện” hai bên nhất trí đẩy mạnh quan hệ hợp tác, tiếp tục triển khai nhiều dự án trên các lĩnh vực.

Một là, tiếp tục tăng cường quan hệ chính trị có độ tin cậy cao thông qua cơ chế trao đổi đoàn các cấp, thúc đẩy giao lưu Quốc hội, chính đảng, chính quyền địa phương và nhân dân hai nước theo hướng thực chất, cụ thể là tập trung vào các lĩnh vực là thế mạnh của nhau; tích cực ủng hộ lẫn nhau tại các diễn đàn khu vực và quốc tế, nhất là tại Liên hợp quốc, ASEAN và các cơ chế do ASEAN dẫn dắt.

Hai là, đẩy nhanh việc tìm kiếm và cụ thể hóa các khả năng mới, nhằm đạt mục tiêu đưa kim ngạch thương mại hai chiều giữa hai nước lên mức 15 tỷ USD vào năm 2020; tiếp tục khuyến khích cộng đồng doanh nghiệp Việt Nam, và Ấn Độ tăng cường đầu tư, đặc biệt Ấn Độ với các công ty, tập đoàn lớn, doanh nghiệp nhỏ và vừa xúc tiến đầu tư kinh doanh trong lĩnh vực chế biến nông sản chè, cà phê, sản xuất năng lượng, xây dựng kết cấu hạ tầng, phát triển công nghệ thông tin tại Việt Nam; sớm xây dựng phương án kết nối tuyến đường bộ cao tốc Ấn Độ - Thái Lan - Mi-an-ma - Lào - Cam-pu-chia - Việt Nam; tiếp tục trao đổi, thảo luận về hiệp định thương mại ưu đãi để giảm những rào cản về thuế quan và phi thuế quan cho hoạt động xuất khẩu hàng hóa và dịch vụ giữa hai nước…

Ba là, tiếp tục duy trì trao đổi thường xuyên và triển khai hiệu quả các thỏa thuận đã đạt được, triển khai hiệu quả Tuyên bố tầm nhìn chung về hợp tác quốc phòng.

Bốn là, tiếp tục tạo điều kiện thuận lợi cho kiều dân hai nước sinh sống, lao động và học tập trên lãnh thổ của nhau, phù hợp với luật pháp hai nước; tăng cường hợp tác chuyên ngành, đặc biệt trong các lĩnh vực Ấn Độ có thế mạnh, như năng lượng, nông nghiệp, y tế, văn hóa, du lịch, khoa học - công nghệ,…; chú trọng hơn nữa đến những lĩnh vực hợp tác mà hai bên có nhu cầu, như không gian công nghệ, quản lý và sử dụng tài nguyên thiên nhiên, quản lý thảm họa - thiên tai, hải dương học, khí tượng học, công nghệ na-nô và hợp tác hạt nhân dân sự để tăng cường gắn kết về lợi ích giữa hai nước.

Có thể nói, mối quan hệ Việt Nam - Ấn Độ ngày nay đã lưu giữ được những giá trị tốt đẹp trong quá khứ, trong đó giá trị lớn nhất, đáng trân trọng nhất là lòng tin cậy và sự tôn trọng lẫn nhau. Thực tế 45 năm qua đã minh chứng, dù trải qua bao thăng trầm, biến động của lịch sử, quan hệ hữu nghị truyền thống tốt đẹp giữa hai nước vẫn luôn được duy trì, củng cố và phát triển lên tầm cao mới, để hai nước cùng vững bước tăng cường sự hợp tác vì lợi ích của cả hai bên.

Với sự hiểu biết và tin cậy lẫn nhau, với nhu cầu hợp tác để cùng phát triển của hai quốc gia trong bối cảnh của tiến trình hội nhập đầy năng động, cũng như với tiềm năng phát triển của hai nước, quan hệ Đối tác chiến lược toàn diện Việt Nam - Ấn Độ sẽ có nhiều động lực mới để phát triển vững chắc hơn nữa trong tương lai, vì lợi ích của nhân dân hai nước, góp phần vào hòa bình, ổn định và phát triển thịnh vượng ở châu Á cũng như trên thế giới./.