Đảo Phú Quốc cách Hà Tiên khoảng 45km, cách thành phố Rạch Giá khoảng 120km, có tổng diện tích tự nhiên gần 60.000ha, tương đương đảo quốc Singapore, với 27 hòn đảo lớn, nhỏ. Đây là đảo lớn nhất Việt Nam, nằm ở vị trí trung tâm khu vực Đông Nam Á, có lợi thế quan trọng trong mối liên kết giao thông hàng hải, hàng không với các quốc gia trong khu vực và trên thế giới; vừa có tiềm năng phát triển kinh tế to lớn với vị thế địa - kinh tế du lịch quan trọng trong cộng đồng ASEAN, vừa có vị trí đặc biệt quan trọng trong chiến lược phòng thủ đất nước.

Phú Quốc có điều kiện thuận lợi về khí thượng thủy văn, có bờ biển dài với nhiều bãi biển, cho phép tổ chức hoạt động du lịch quanh năm. Nơi đây có ngư trường khá giàu tiềm năng, với trên 1.000 loài hải sản, trong đó có khoảng 20 loài có giá trị kinh tế cao; có nhiều rạn san hô ven bờ, quần thể sinh vật biển đa dạng, phong phú, giá trị cao, sản lượng lớn; có đá huyền để làm đồ trang sức, mỹ nghệ; có rừng nguyên sinh đẹp, có nhiều di tích lịch sử hấp dẫn du khách trong và ngoài nước. Cùng với việc “mở cổng trời” - sân bay quốc tế; “cửa bể” - cảng biển quốc tế tổng hợp An Thới, các cảng nội địa Dương Đông, Bãi Thơm cũng được hoàn thành; các đường trục Bắc - Nam, vòng quanh đảo và tuyến xương cá đang hoàn thiện. Theo chân đường cáp ngầm xuyên biển đầu tiên ở nước ta, dài nhất Đông Nam Á, đường cáp quang viễn thông cũng không chậm chân ra đảo ngọc. Song hành cùng nhiều công trình hạ tầng lớn trên đảo là nhiều dự án đầu tư tầm cỡ quốc gia và quốc tế, nhất là các dự án du lịch lớn. Các công trình này đang tạo ra sức hút mới cho đảo Phú Quốc.

Tuy nhiên, cho đến nay, ngoài cách gọi bóng bẩy là “Đảo ngọc”, chúng ta vẫn chưa có một thương hiệu Phú Quốc theo đúng nghĩa một thương hiệu biển nổi tiếng bằng chính các công nghệ du lịch, thương mại và là một sản phẩm “sở hữu trí tuệ” được xây dựng, đăng ký bảo hộ độc quyền. Yêu cầu xây dựng và phát triển thương hiệu biển “Đảo ngọc Phú Quốc” với đặc thù biển đảo độc đáo, chỉ dẫn địa lý, nhãn hiệu tập thể, gắn với các doanh nghiệp mạnh, uy tín, “trách nhiệm công” của chính quyền, yêu cầu liên kết, hợp tác,… đang là những yêu cầu, đòi hỏi có tư duy, tầm nhìn, chiến lược, hoạch định hệ thống cơ chế, chính sách và nỗ lực thực thi hiệu quả.

Thực trạng phát triển thương hiệu biển

Thương hiệu quốc gia biển là một tập hợp các thương hiệu về biển, không chỉ giới hạn trong các lĩnh vực kinh tế hay kinh doanh về biển mà còn bao gồm nhiều lĩnh vực có liên quan, như địa danh, các thương hiệu đã được tổ chức thương hiệu chứng nhận, thương hiệu hình tượng liên quan đến văn hóa, lịch sử, danh nhân... Đó chính là những sản phẩm hàng hóa, dịch vụ, những tên gọi, hình ảnh gắn liền với biển Việt Nam, đã trở nên nổi tiếng, đi sâu vào tiềm thức của mọi người, đem lại cảm xúc, thông điệp và niềm tin cho khách hàng.

Nói đến thương hiệu biển là nói tới những sản phẩm, tên gọi thương mại gắn liền với các lĩnh vực hàng hải, hải sản, du lịch biển, khoáng sản biển, các ngành công nghiệp liên quan đến biển, các khu bảo tồn biển,... Những sản phẩm, tên gọi thương mại này nếu trở nên nổi tiếng, trở thành thương hiệu, sẽ làm cho tên của các doanh nghiệp, các địa phương cung cấp các dịch vụ, sản xuất ra các sản phẩm đó trở nên nổi tiếng, trở thành thương hiệu. Nhiều doanh nghiệp và địa phương có các thương hiệu nổi tiếng sẽ làm cho Việt Nam nổi tiếng về các dịch vụ và sản phẩm liên quan đến biển, Việt Nam sẽ trở thành quốc gia biển, và tên gọi “Việt Nam” sẽ đại diện cho các sản phẩm về biển có uy tín, chất lượng, được ưa chuộng và trở thành thương hiệu quốc gia. Tên gọi “Đảo ngọc Phú Quốc”, vì thế, cần được xây dựng để trở thành một thương hiệu biển nổi tiếng của Việt Nam và thế giới.

Gần đây, nhiều thương hiệu biển đang được quan tâm xây dựng, được “mài dũa, đánh bóng”, thể hiện rõ nét nhất thông qua việc xây dựng, đăng ký chứng nhận xuất xứ hàng hóa, bảo hộ thương hiệu tập thể. Nước mắm Phú Quốc đã được đăng ký và bảo hộ tại 28 quốc gia châu Âu. Một số tập đoàn, doanh nghiệp lớn đầu tư vào Phú Quốc đã tạo dựng những cơ sở nền tảng cho các thương hiệu của mình trên đảo ngọc. Tuy nhiên, cho đến nay, gần như vẫn chưa có một chương trình thương hiệu biển trong chiến lược thương hiệu quốc gia để định vị và định hướng cho những hành động cụ thể trong tổng thể chiến lược kinh tế biển Việt Nam, khiến nhiều sản phẩm, lợi thế về biển đảo vẫn ở dạng “tiềm năng” mà Phú Quốc nằm trong số đó.

Nhìn ở cấp độ quốc gia, các sản phẩm kinh tế biển có thương hiệu còn rất hạn chế, nhiều doanh nghiệp chưa quan tâm đến thương hiệu của mình. Số lượng các sản phẩm của Việt Nam có thương hiệu biển trên thế giới tập trung ở dầu khí, hàng hải, một số doanh nghiệp xuất khẩu hải sản; trong khi đó nhiều lĩnh vực, như cảng biển, dịch vụ hàng hải, dịch vụ du lịch,… chưa có thương hiệu. Trong bối cảnh chung đó, cùng với tiềm năng thương hiệu biển còn ngủ yên, quá trình triển khai thực hiện các cơ chế, chính sách đầu tư phát triển đảo Phú Quốc đã và đang bộc lộ nhiều bất cập, chưa bảo đảm tạo lập niềm tin của các đối tác, nhất là đối tác nước ngoài đầu tư vào Phú Quốc, nhằm khai thác tốt tiềm năng, lợi thế và huy động có hiệu quả các nguồn lực để phát triển.

Vì thế, việc xây dựng và phát triển thương hiệu biển “Đảo ngọc Phú Quốc” cần được đặt trong một chuỗi giá trị biển, đảo và kinh tế biển Việt Nam. Thương hiệu biển này vừa mang những giá trị riêng, vừa đại diện cho giá trị chung của biển, đảo Việt Nam để xác định trách nhiệm - lợi ích của từng “chủ thể” tham gia, những “công đoạn” quyết định, “điểm nút” đột phá để chọn lựa giải pháp, thứ tự ưu tiên và tiến hành đồng bộ để xây dựng chiến lược thương hiệu.

Định hướng phát triển thương hiệu biển “Đảo ngọc Phú Quốc”

Trước hết, cần định danh rõ từng “thương hiệu con” trong thương hiệu chung của “Đảo ngọc Phú Quốc”, gắn trách nhiệm đối với thương hiệu đó của doanh nghiệp và địa phương. Bên cạnh các “thương hiệu con”, như “Nước mắm Phú Quốc”, “Ngọc trai Phú Quốc”, “Ẩm thực Phú Quốc”,… thì thương hiệu “Đảo ngọc Phú Quốc” là cách tiếp cận chung, cần thiết và hiệu quả. Phát triển thương hiệu biển “Đảo ngọc Phú Quốc” cần có sự vào cuộc phối hợp của nhiều bộ, ngành liên quan với nhau, với tỉnh Kiên Giang, với các địa phương trong vùng đồng bằng sông Cửu Long cũng như với các đối tác trong và ngoài nước. Các giải pháp phải đồng bộ, từ hoạch định chính sách, đầu tư phát triển, nỗ lực của chính quyền đến doanh nghiệp và người dân để tăng cường sự nhận biết về Phú Quốc trên thị trường trong nước và thế giới, nhất là thị trường đầu tư và du lịch.

Xây dựng thương hiệu biển “Đảo ngọc Phú Quốc” phải bắt đầu từ doanh nghiệp, đặt trong các mối quan hệ thị trường, chịu sự tác động và điều chỉnh của cơ chế thị trường. Sự hợp tác của doanh nghiệp và người dân Phú Quốc cùng với nghiên cứu của các nhà khoa học sẽ tạo ra không gian địa lý cho những sáng tạo vật chất và tinh thần, làm nên thương hiệu biển độc đáo của Phú Quốc. Doanh nghiệp và người dân kinh doanh du lịch, lao động sản xuất trong các ngành kinh tế biển là “mắt xích” quan trọng nhất, vừa là “đầu vào”, vừa là “đầu ra” tạo nên thương hiệu trong lòng khách hàng. Hơn ai hết, họ “biết mình, biết ta” trong cuộc cạnh tranh thương trường - không gian tồn tại và phát triển của thương hiệu. Cộng đồng cư dân trên đảo đóng vai trò quan trọng trong việc tạo dựng và bảo vệ thương hiệu “Đảo ngọc”. Văn hóa bản địa, ý thức, niềm tự hào, ham muốn làm giàu từ biển sẽ biến mỗi người dân trở thành một "đại sứ tiếp thị" cho Phú Quốc. Họ sẽ là yếu tố kết nối văn hóa đảo ngọc với cộng đồng khác trong nước và quốc tế.

Vấn đề thứ hai là vai trò của nhà khoa học, nhất là các ngành khoa học biển, để tạo nên “chất xám” của thương hiệu. Các thương hiệu biển “Đảo ngọc” như ngọc trai, chó Phú Quốc, nước mắm Phú Quốc, thiên đường nghỉ dưỡng và tương lai là “đặc khu kinh tế” độc đáo, hấp dẫn được xây dựng gắn với tên gọi Phú Quốc, với các doanh nghiệp. Để có thương hiệu biển “Đảo ngọc” phải giải quyết đồng bộ từ chính sách, đầu tư, quản lý điều hành, thực thi pháp luật và kinh doanh thương trường; từ giải quyết các vấn đề tự nhiên (môi trường biển, môi trường rừng, đa dạng sinh học, sinh vật biển) đến các vấn đề văn hóa và trật tự, an toàn xã hội trên đảo. “Chất xám” của nhà khoa học cần được gắn cụ thể với doanh nghiệp, các chủ thể kinh doanh và người dân đảo. Muốn vậy, phải tổ chức lại sản xuất - kinh doanh trên đảo theo các chuỗi giá trị kinh tế và mang đậm dấu ấn văn hóa đặc thù.

Một vấn đề quan trọng khác là sự tác động, hỗ trợ của Nhà nước từ trung ương đến địa phương, đóng vai trò “khâu nối" các bên liên quan, doanh nghiệp, người tham gia xây dựng thương hiệu biển “Đảo ngọc Phú Quốc” và tiếp thị hình ảnh mới này ra thế giới. Vai trò của Nhà nước có tác động to lớn thông qua cơ chế chính sách, quy hoạch đầu tư và quản lý đảo. Nhà nước đóng vai trò quyết định trong việc điều hòa lợi ích trong hành trình xây dựng thương hiệu “Đảo ngọc Phú Quốc”.

Kiến nghị giải pháp

Để xây dựng và phát triển thương hiệu biển “Đảo ngọc Phú Quốc” vấn đề quan trọng là phải thay đổi tư duy và phương thức đầu tư, chuyển từ đầu tư theo “đoạn” sang đầu tư theo “chuỗi” sản xuất. Đầu tư theo chuỗi sẽ giúp tránh trường hợp tập trung đầu tư không cân đối trong chuỗi, gây ra tình trạng mất ổn định. Muốn vậy, cần xác định sản phẩm góp phần làm nên thương hiệu “Đảo ngọc Phú Quốc” phải trải qua những công đoạn nào trong chuỗi giá trị để quy hoạch và xây dựng, phát triển thương hiệu. Trên cơ sở đó, xin kiến nghị một số nhóm giải pháp sau:

Nhóm giải pháp về cơ chế, chính sách, quy hoạch - đầu tư

Về cơ chế, chính sách

Việc xây dựng chiến lược quốc gia xây dựng thương hiệu biển phải gắn kết được chiến lược phát triển kinh tế - xã hội, chiến lược phát triển ngành quan trọng và chiến lược phát triển vùng. Từ đó, đưa ra mục tiêu phát triển các ngành, sản phẩm cụ thể gắn với thương hiệu biển và đưa ra danh mục ưu tiên, trách nhiệm của các ngành, các cấp, địa phương và doanh nghiệp.

Xây dựng cơ chế, chính sách nhằm tạo sự liên kết giữa các tỉnh, thành phố có biển, tạo nên sức mạnh tổng hợp, phát huy sức mạnh tiềm năng kinh tế biển; định vị lợi thế cạnh tranh, liên kết và tiến tới cạnh tranh sòng phẳng với các đảo phát triển trong khu vực ASEAN. Tạo cơ chế, chính sách hợp lý để hỗ trợ các doanh nghiệp phát triển, nâng cao sức cạnh tranh, tạo thương hiệu biển Việt Nam trên toàn thế giới. Cơ chế tài chính và hỗ trợ nguồn lực xây dựng kết cấu hạ tầng có ý nghĩa rất quan trọng trong giai đoạn đầu hỗ trợ doanh nghiệp.

Cần xây dựng và phát triển thương hiệu biển “Đảo ngọc Phú Quốc” dưới hai góc độ là “tài sản riêng của doanh nghiệp” và “tài sản chung” của cộng đồng trên đảo, hướng đến nâng tầm quốc gia và quốc tế. Trong cách tiếp cận “thương hiệu đảo ngọc” là “tài sản riêng”, cần bổ sung chính sách thương hiệu biển để khuyến khích doanh nghiệp đầu tư, xây dựng và phát triển các sản phẩm đặc thù của đảo Phú Quốc. Tiếp tục hoàn thiện hệ thống pháp luật và thực thi để bảo hộ thương hiệu biển một cách có hiệu quả hơn.

Về quy hoạch - đầu tư

Cần chú trọng đặc biệt đến giải pháp quy hoạch và quản lý quy hoạch phát triển đảo nằm trong một chiến lược tổng thể, đồng bộ. Theo đó, cần rà soát, quy hoạch phát triển đảo theo hướng nâng cao chất lượng, hiệu quả, dựa trên lợi thế cạnh tranh của đảo Phú Quốc để xây dựng thương hiệu mạnh, tránh dàn trải để tập trung đầu tư chiều sâu. Tầm nhìn chiến lược của một “đặc khu kinh tế” yêu cầu phải định vị Phú Quốc trong mối quan hệ cạnh tranh sòng phẳng, không chỉ phát huy mà phải tạo ra những lợi thế so sánh của đảo ngọc này trong mối quan hệ với các đặc khu kinh tế, như Thâm Quyến, Sán Đầu, Chu Hải (Trung Quốc); Incheon (Hàn Quốc) và các hòn đảo phát triển của các quốc gia như JeJu (Hàn Quốc), Phuket (Thái Lan), Bali (Indonesia).

Nhóm giải pháp về khoa học và công nghệ

Để khắc phục tình trạng sản xuất theo kinh nghiệm truyền thống, công nghệ lạc hậu dẫn đến chất lượng sản phẩm kém, cần áp dụng quy trình sản xuất, quản lý tiên tiến một cách đồng bộ đối với các sản phẩm và dịch vụ để nâng cao chất lượng và giá trị gia tăng của sản phẩm… gắn với thương hiệu. Chú trọng công tác bảo tồn, phục hồi đa dạng sinh học biển và nguồn lợi thủy sản, nguồn giống hải sản tự nhiên,... đang giảm sút. Cần sớm triển khai xây dựng Trung tâm Bảo tồn tài nguyên biển Phú Quốc, gắn nghiên cứu khoa học biển, kinh tế biển và ngành du lịch.
Chủ động nghiên cứu các tác động của biến đổi khí hậu, nước biển dâng và đề xuất giải pháp thích ứng. Chú ý đến các hệ sinh thái biển, đảo, các giá trị dịch vụ của chúng, người dân đảo - những đối tượng dễ bị tổn thương và bị tác động mạnh mẽ nhất bởi thiên tai.

Nhóm giải pháp về mô hình tổ chức quản lý và ngành kinh tế

Nghiên cứu, xây dựng mô hình tổ chức thích hợp nhất đối với đảo Phú Quốc để khai thác tốt nhất các tiềm năng, lợi thế và phát huy có hiệu quả các nguồn lực để phát triển đảo theo hướng phát triển mạnh kinh tế biển vừa toàn diện, vừa có trọng tâm, trọng điểm với những ngành có lợi thế so sánh, góp phần đưa nước ta trở thành quốc gia mạnh về kinh tế biển gắn với bảo đảm quốc phòng, an ninh và hợp tác quốc tế. Xây dựng Phú Quốc trở thành đặc khu là một trong những nơi làm thí điểm nhằm đổi mới và hoàn thiện hệ thống cơ chế, chính sách, thu hút vốn đầu tư nước ngoài, từng bước nhân rộng mô hình kinh tế biển, đảo hướng ngoại của các vùng, miền, các tổ chức kinh tế trong cả nước. Xây dựng đặc khu Phú Quốc trong mối quan hệ tổng thể cấp khu vực và quốc tế.

Phát triển nền kinh tế đa ngành nghề, với mũi nhọn là du lịch, dịch vụ; liên kết nhiều chiều, vừa hướng ngoại, vừa hợp tác với các vùng sâu trong nội địa. Phát triển các ngành kinh tế khác trên đảo theo hướng không làm ảnh hưởng đến môi trường du lịch, không phá vỡ cảnh quan, môi trường tự nhiên của Phú Quốc. Từng bước phát triển đa dạng hóa các loại hình dịch vụ, trước hết là dịch vụ tài chính, ngân hàng, bảo hiểm, y tế, thông tin, hàng không, hàng hải, thương mại, hội chợ, xuất nhập khẩu, nhà ở, văn phòng, hội nghị, biểu diễn văn hóa nghệ thuật, thể dục, thể thao, vui chơi giải trí, du lịch, sinh thái, nghỉ dưỡng quốc tế, khu vực.

Nhóm giải pháp về nguồn nhân lực

Hiện nay, phần lớn lao động của Phú Quốc, Kiên Giang chưa được đào tạo chuyên môn kỹ thuật tốt, đa số xuất thân từ nông thôn, hoạt động sản xuất - kinh doanh chủ yếu dựa vào khả năng, kinh nghiệm mang tính truyền thống. Vì thế, việc áp dụng tiến bộ khoa học kỹ thuật, công nghệ quản lý mới, nhất là các ngành dịch vụ du lịch, hậu cần logistics, gặp nhiều khó khăn. Đội ngũ cán bộ quản lý còn thiếu kiến thức và kỹ năng, dẫn đến quản lý điều hành mang tính tự phát, cảm tính và thiếu tầm nhìn. Cần có quy hoạch, đào tạo chuyên môn và dạy nghề, đặc biệt chú trọng phát triển nguồn nhân lực có trình độ tay nghề cao, phù hợp, cán bộ quản lý có năng lực để cung cấp cho các doanh nghiệp, nhà đầu tư gắn với xây dựng thương hiệu “Đảo ngọc”.

Nhóm giải pháp tăng cường hợp tác quốc tế

Từ khởi điểm “Năm du lịch quốc gia Phú Quốc - Kiên Giang 2016”, cần duy trì thường xuyên các hoạt động xây dựng và phát triển thương hiệu biển “Đảo ngọc Phú Quốc”, lồng ghép với các diễn đàn kinh tế biển, diễn đàn thương hiệu biển hằng năm và các hoạt động của Ngoại giao đoàn Việt Nam. Từ quy mô cấp quốc gia, nên nghiên cứu tổ chức có sự tham dự của đại diện các nước trong khu vực ASEAN, tổ chức quốc tế quan tâm đến chủ đề biển, đảo. Qua đó, tăng cường hợp tác và hội nhập quốc tế để phát triển kinh tế biển và nỗ lực xây dựng khu vực biển Đông thành biển hòa bình, xây dựng hình ảnh quốc gia, thương hiệu quốc gia về biển “Đảo ngọc Phú Quốc” trong nhiều hoạt động kinh tế, văn hóa, đầu tư, thương mại, du lịch của Phú Quốc./.