"Kết nối" với Sở Khoa học và Công nghệ

Trước việc ông Nguyễn Văn Thắng (Hà Nội) tự chế ra chiếc máy và khi bay thử nghiệm bị Công an lập biên bản nghiêm cấm bay, hay một số trường hợp người dân sáng chế ra rồi để đấy, dư luận băn khoăn liệu điều này có làm tiêu tan nhiệt huyết nghiên cứu khoa học?

Về vấn đề này, Bộ trưởng Nguyễn Quân khẳng định Đảng và Nhà nước luôn luôn khuyến khích mọi người dân đam mê sáng tạo, tạo ra những sản phẩm phục vụ cho gia đình, làng xóm, xã hội.

Nhưng để những sáng tạo, sáng kiến cải tiến kỹ thuật, sáng chế, những sản phẩm thương mại hóa được xã hội và cơ quan quản lý chấp nhận, thì người dân phải thực hiện theo đúng quy trình, quy định.

Năm 2012, Chính phủ đã ban hành Nghị định về sáng kiến, trong đó quy định rõ người dân làm gì, cơ quan quản lý nhà nước hỗ trợ và chia sẻ chủ sở hữu kết quả nghiên cứu thế nào. Vì vậy, ngay từ khi có ý tưởng sáng kiến cải tiến kỹ thuật, người dân cần liên hệ với cơ quan quản lý khoa học và công nghệ địa phương.

Hiện Bộ đã yêu cầu 63 Sở Khoa học và Công nghệ phải quan tâm đến sáng kiến của người dân, khi người dân tìm đến phải có hướng dẫn, hỗ trợ, trường hợp vượt quá thẩm quyền phải có báo cáo với cơ quan quản lý cấp trên.

Về vấn đề bản quyền, Bộ trưởng Nguyễn Quân cho biết người sáng chế không sử dụng ngân sách nhà nước thì họ là chủ sở hữu 100%, còn có sự hỗ trợ kinh phí của Nhà nước cùng với kinh phí của người tạo ra sáng chế thì chia sẻ quyền sở hữu theo tỷ lệ kinh phí đóng góp.

Đồng thời, khi đến với cơ quan nhà nước thì Nhà nước sẽ hỗ trợ việc đăng ký sáng chế, đăng ký bản quyền và họ được bảo hộ. Còn nếu họ không đến với cơ quan nhà nước, khi ý tưởng của họ thành công mà bị bắt chước thì họ sẽ mất quyền lợi rất nhiều.

Vì vậy, việc "kết nối" với Sở Khoa học và Công nghệ địa phương là cần thiết và có vai trò quan trọng đối với việc bảo vệ bản quyền.

Thu hút "người tài"

Về việc 13 nhà vô địch trong chương trình “Đường lên đỉnh Olympia” đi học tập tại nước ngoài nay chỉ có một em trở về nước công tác; hay một thống kê cho thấy 70% du học sinh Việt Nam muốn ở lại nước ngoài công tác, dư luận cho rằng phải chăng Việt Nam không có chính sách thu hút người tài trong nghiên cứu khoa học, hay chính sách không đủ "lực hút"?

Bộ trưởng Nguyễn Quân chia sẻ trong thời đại ngày nay, Việt Nam hội nhập quốc tế một cách sâu rộng, việc chảy máu chất xám là hiện tượng phải quan tâm.

Để thu hút người tài trở về làm việc trong nước, chúng ta phải tạo ra môi trường làm việc tốt, giúp họ phát huy được khả năng của mình, bởi "mời" họ về làm việc ở nơi không có trang thiết bị, thiếu điều kiện làm việc tối thiểu, không có những đồng nghiệp cùng trình độ thì chắc chắn tài năng của họ bị thui chột, đồng nghĩa với việc lãng phí người tài.

Bộ Khoa học và Công nghệ đang báo cáo Chính phủ xây dựng thí điểm một cơ sở nghiên cứu có điều kiện làm việc tương đối thuận lợi là Viện Khoa học công nghệ Việt Nam-Hàn Quốc (V-Kits).

Bộ cố gắng tạo ra một môi trường nghiên cứu tương đồng với các nước phát triển, tại đây các nhà khoa học có đủ trang thiết bị, đủ thông tin và có các đồng nghiệp từ các Viện nghiên cứu tốt nhất trên cả nước cũng như các đồng nghiệp ở nước ngoài.

Nếu thí điểm thành công V-Kits, thu hút được người tài với cơ chế chính sách ưu đãi, giao quyền tự chủ, đảm bảo điều kiện làm việc, Bộ sẽ kiến nghị sửa đổi Luật, Nghị định, Thông tư, hoàn thiện cơ chế, chính sách... để các cơ sở, các viện nghiên cứu của Việt Nam sẽ trở thành viện nghiên cứu mạnh, giữ chân những người giỏi tiếp tục cống hiến.

Liên quan đến đầu tư cho khoa học và công nghệ, việc mỗi Phòng Thí nghiệm trọng điểm được đầu tư khoảng 60 tỷ đồng tương đương 3 triệu USD, con số quá khiêm tốn so với mức đầu tư ở nhiều nước như Trung Quốc, Nhật Bản... Phải chăng sự thiếu đầu tư cho cơ sở nghiên cứu khoa học cũng góp phần ảnh hưởng đến việc thu hút, khuyến khích các nhà khoa học trong và ngoài nước?

Chia sẻ về vấn đề này, Bộ trưởng Nguyễn Quân thừa nhận việc đầu tư cho Phòng thí nghiệm trọng điểm còn ở mức rất thấp, lại dàn trải vì nền kinh tế Việt Nam chưa vượt qua ngưỡng của nước phát triển trung bình. Bên cạnh đó, cơ chế đầu tư còn vướng mắc, vốn đã nhỏ nhưng đầu tư dàn trải, kéo dài.

Bộ Khoa học và Công nghệ trình Chính phủ danh mục các dự án đầu tư cho Phòng Thí nghiệm trọng điểm, nhưng đến khi được phê duyệt thì Bộ Khoa học và Công nghệ lại không được tham gia vào quá trình đầu tư, mà Bộ chủ quản và Bộ Kế hoạch và Đầu tư chịu trách nhiệm.

Sau khi đầu tư xong rồi, Bộ Khoa học và Công nghệ mới quay trở lại cùng với Bộ chủ quản tổ chức vận hành Phòng thí nghiệm trọng điểm, đây đang là vấn đề bất cập, gây lãng phí trong đầu tư.

Kết quả kiểm tra sau hơn 10 năm triển khai đầu tư Phòng Thí nghiệm trọng điểm cho thấy Phòng Thí nghiệm trọng điểm đầu tư xong đã lạc hậu, bởi thời gian đầu tư, thủ tục mua sắm, đấu thầu quá dài và trong quá trình đầu tư, Bộ Khoa học và Công nghệ lại không tham gia, nên không cập nhật về khoa học và công nghệ, gây lãng phí, không hiệu quả. Những bất cập này là do quy định của hệ thống văn bản pháp luật không được sửa đổi kịp thời.

Công khai kết quả Đề tài nghiên cứu

Về việc tại sao các kết quả Đề tài nghiên cứu, đánh giá của Hội đồng khoa học lại không được công khai?

Bộ trưởng Nguyễn Quân nhấn mạnh theo quy định của luật pháp, các kết quả nghiên cứu sau khi được đánh giá nghiệm thu phải được công bố công khai.

Hiện Bộ Khoa học và Công nghệ đã giao cho Cục Thông tin Khoa học và Công nghệ Quốc gia, là đơn vị làm đầu mối tiếp nhận toàn bộ kết quả nghiên cứu sau khi được đánh giá nghiệm thu. Theo đó, các chủ nhiệm đề tài, các cơ quan chủ trì sau khi đánh giá nghiệm thu đề tài, phải có trách nhiệm bàn giao lại toàn bộ hồ sơ đánh giá của đề tài cho Cục Thông tin Khoa học và Công nghệ Quốc gia.

Cục Thông tin Khoa học và Công nghệ Quốc gia phải có trách nhiệm công khai thông tin, kết quả đề tài nghiên cứu, đánh giá của Hội đồng khoa học trên mạng, trên cổng thông tin điện tử của Cục.

Các đề tài cấp Nhà nước, cấp Bộ và cấp tỉnh đều phải thông tin. Tuy vậy nhiều địa phương thậm chí các nhà khoa học một số viện đã không thực hiện nghiêm túc việc công khai kết quả của đề tài, dự án sau khi được đánh giá nghiệm thu.

Việc nhiều cơ quan chủ trì không thực hiện nghiêm túc kéo theo việc thanh lý hợp đồng, quyết toán các đề tài bị chậm trễ, không đúng tiến độ. Vì vậy, Bộ coi việc giao nộp hồ sơ đánh giá của đề tài là điều kiện tiên quyết để thanh lý hợp đồng nghiên cứu với cơ quan chủ trì, thời gian tới nếu đề tài nào không giao nộp kết quả sau khi đánh giá nghiệm thu, Bộ kiên quyết không thực hiện thanh lý hợp đồng và không quyết toán./.