Đối ngoại đa phương thế kỷ XXI và khuyến nghị chính sách với Việt Nam

Nguyễn Anh

23:48, ngày 12-08-2014

TCCSĐT - Nhằm triển khai chủ trương “chủ động, tích cực hội nhập quốc tế” của Đại hội XI của Đảng và Nghị quyết số 22 của Bộ Chính trị về hội nhập quốc tế, ngày 12-8-2014, tại Hà Nội, đã diễn ra Hội nghị Đối ngoại đa phương thế kỷ XXI và khuyến nghị chính sách với Việt Nam. Đây là hội nghị toàn quốc đầu tiên của nước ta bàn về chính sách đối ngoại đa phương trong thời kỳ hội nhập quốc tế. Thủ tướng Chính phủ Nguyễn Tấn Dũng tới dự và phát biểu chỉ đạo Hội nghị.

Phó Thủ tướng, Bộ trưởng Bộ Ngoại giao Phạm Bình Minh chủ trì Hội nghị. Khách mời của Hội nghị có nguyên Phó Thủ tướng Chính phủ Vũ Khoan, nguyên Tổng Giám đốc Tổ chức Thương mại thế giới (WTO) Pa-xcan La-my (Pascal Lamy), nguyên Phó Tổng Thư ký Liên hợp quốc Giai-an Đa-na-pa-la (Jayantha Dhanapala), nguyên Bộ trưởng Ngoại giao Xin-ga-po Gióc I-ong-bun I-ô (George Yeo),… Gần 200 đại biểu là các lãnh đạo, chuyên gia, đại diện tổ chức quốc tế tại Hà Nội, đại diện lãnh đạo các bộ, ngành; lãnh đạo các sở/ phòng ngoại vụ các địa phương và các viện nghiên cứu trong nước,…tham dự Hội nghị.

Hội nghị là cơ hội để các đại biểu Việt Nam trao đổi với các chuyên gia hàng đầu của quốc tế về kinh nghiệm, vai trò, xu thế và cách tiếp cận của đối ngoại đa phương thế kỷ XXI. Đồng thời đây cũng là dịp để chúng ta tăng cường thống nhất nhận thức, đề xuất các biện pháp cụ thể nhằm nâng cao hiệu quả đối ngoại đa phương, phục vụ việc bảo vệ và phát triển đất nước, đóng góp tích cực, chủ động và có trách nhiệm đối với Cộng đồng ASEAN và quốc tế.

Phát biểu khai mạc Hội nghị, Thứ trưởng Bộ Ngoại giao Bùi Thanh Sơn nói, Hội nghị diễn ra trong bối cảnh tình hình khu vực và quốc tế đang chuyển biến nhanh chóng và sâu sắc hơn bao giờ hết. Bước vào thập niên thứ hai của thế kỷ XXI, cục diện kinh tế, chính trị thế giới đang định hình rõ nét theo hướng đa trung tâm, đa tầng nấc. Một trong những đặc điểm nổi bật là đối ngoại đa phương trở thành một trong những phương tiện quan trọng để các quốc gia triển khai chính sách đối ngoại, phục vụ phát triển. Hoạt động đa phương tại các cơ chế, diễn đàn được đẩy mạnh, đề cao hơn, gắn kết chặt chẽ hơn với đối ngoại song phương, nội hàm sâu rộng hơn, hình thái phong phú hơn, trên tất cả các tầng nấc, tiểu vùng, khu vực, liên khu vực cũng như ở tầm toàn cầu.

Phát biểu chỉ đạo Hội nghị, Thủ tướng Chính phủ Nguyễn Tấn Dũng khẳng định, đối ngoại Việt Nam, trong đó có đối ngoại đa phương đã có những đóng góp to lớn cho công cuộc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Trong thời kỳ đổi mới, đối ngoại đa phương đã góp phần quan trọng đưa Việt Nam ra khỏi thế bị bao vây, cấm vận, từng bước mở rộng quan hệ đối ngoại, hội nhập quốc tế, thúc đẩy các mục tiêu phát triển, bảo vệ và duy trì môi trường hòa bình, nâng cao vị thế của đất nước. Việt Nam ngày nay là thành viên tích cực, có trách nhiệm của nhiều tổ chức, diễn đàn quan trọng ở khu vực và quốc tế, như ASEAN, APEC, ASEM, FEALAC, CIVETS, WTO, Liên hợp quốc,…

Nói về vai trò, tầm quan trọng của đối ngoại đa phương,Thủ tướng nhấn mạnh, trong môi trường an ninh, phát triển đang chuyển biến rất nhanh và sâu sắc, tất cả các nước lớn, nhỏ đều đứng trước nhu cầu tăng cường hợp tác, liên kết để cùng nhau giải quyết các vấn đề chung cấp bách. Các thách thức toàn cầu ngày càng nhiều và phức tạp, nằm ngoài khả năng giải quyết của từng quốc gia và từng khu vực. Đó là việc bảo vệ hòa bình, an ninh quốc tế, ngăn ngừa, giải quyết xung đột đến các vấn đề liên quan đến liên kết kinh tế, tài chính, tự do hóa thương mại, đầu tư, hợp sức ứng phó với khủng hoảng, các thách thức an ninh phi truyền thống. Thế giới đang hướng đến cục diện “đa cực” cùng với xu thế dân chủ hóa phát triển mạnh trong quan hệ quốc tế. Tất cả các quốc gia lớn, nhỏ đều rất coi trọng các thể chế, các phương thức giải quyết đa phương, nhằm phục hồi kinh tế, mở rộng không gian phát triển và tạo thêm thế trọng cục diện mới. Ngày nay, từ cấp độ tiểu vùng, khu vực đến liên khu vực, toàn cầu và trong mọi lĩnh vực, chúng ta đều cảm nhận tầm quan trọng và tác động của các thể chế hợp tác đa phương.

Đối với Việt Nam, trên cơ sở chủ trương triển khai đồng bộ, toàn diện, có hiệu quả các hoạt động đối ngoại trên tất cả các kênh song phương và đa phương, với phương châm “chủ động, tích cực hội nhập quốc tế”, dựa trên sự phối hợp chặt chẽ, nhịp nhàng giữa ngoại giao nhà nước, đối ngoại Đảng và đối ngoại nhân dân, Thủ tướng nêu rõ, “cần xác định đối ngoại đa phương là bộ phận rất quan trọng trong tổng thể chính sách đối ngoại và hội nhập quốc tế của Việt Nam. Đối ngoại đa phương là phương tiện hữu hiệu để triển khai đường lối đối ngoại độc lập, tự chủ, đa phương hóa, đa dạng hóa, hội nhập quốc tế”. Các thể chế, các diễn đàn đa phương là nơi Việt Nam bảo vệ và thúc đẩy các lợi ích an ninh và phát triển; nâng cao vị thế của mình trên cơ sở hài hòa với các lợi ích chung; cùng chung tay giải quyết các thách thức toàn cầu và xây dựng quan hệ đối tác bình đẳng, cùng có lợi trên cơ sở đề cao vai trò của luật pháp quốc tế. Đồng thời đây cũng là nơi để Việt Nam thể hiện tinh thần “Việt Nam là bạn, đối tác tin cậy và thành viên có trách nhiệm trong cộng đồng quốc tế”. Trong công cuộc bảo vệ chủ quyền của đất nước, đặc biệt trong tình hình Biển Đông hiện nay, chúng ta cần coi trọng vai trò, tiếng nói của các thể chế, các diễn đàn đa phương, đặc biệt là của Liên hợp quốc, ASEAN, Phong trào Không liên kết. Chính sự đoàn kết, ủng hộ mạnh mẽ của bạn bè quốc tế tại các diễn đàn đa phương đối với lập trường chính nghĩa của Việt Nam đã góp phần quan trọng đề cao chủ trương giải quyết tranh chấp thông qua các biện pháp hòa bình trên cơ sở tôn trọng luật pháp quốc tế, các nguyên tắc ứng xử của khu vực, không sử dụng vũ lực hoặc đe dọa sử dụng vũ lực.

Hiện nay, Đảng Cộng sản Việt Nam có quan hệ ở các mức độ khác nhau với trên 200 chính đảng ở 114 nước khắp các châu lục, trong đó có hơn 100 đảng cộng sản và công nhân, hơn 40 đảng cầm quyền, gần 80 đảng đang tham gia quốc hội/nghị viện của các nước; tham gia thường xuyên và có hiệu quả nhiều diễn đàn đa phương chính đảng, như Cuộc gặp quốc tế hằng năm của các đảng cộng sản và công nhân trên thế giới (IMCWP), Hội nghị quốc tế các đảng chính trị châu Á (ICAPP), Diễn đàn Xan Pao-lô của các đảng cánh tả.

Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng đề nghị Hội nghị và các diễn giả, đại diện các tổ chức quốc tế thảo luận, giúp tìm ra các biện pháp hữu hiệu để đẩy mạnh đối ngoại đa phương, phục vụ hiệu quả cho bảo đảm môi trường hòa bình và phát triển của Việt Nam trong thời kỳ chiến lược mới. Theo đó, thứ nhất, đề xuất những định hướng dài hạn cho đối ngoại đa phương Việt Nam trong thời kỳ mới. Thứ hai, đổi mới tư duy, cách nghĩ, cách làm, cách thức phối hợp liên ngành trong hoạt động đối ngoại nói chung và trong triển khai đối ngoại đa phương. Đây là thời điểm chúng ta cần và hoàn toàn có đủ điều kiện để chuyển mạnh từ tư duy “tham gia tích cực” sang “chủ động đóng góp xây dựng, định hình luật chơi chung”. Thứ ba, làm rõ những biện pháp để tăng cường thống nhất nhận thức và đồng thuận giữa các cấp, các ngành, địa phương, doanh nghiệp và người dân về tầm quan trọng của đối ngoại đa phương trong hội nhập quốc tế toàn diện phục vụ sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc trong tình hình mới. Thứ tư, Bộ Ngoại giao và các bộ, ngành thành viên Ban Chỉ đạo quốc gia về hội nhập quốc tế cần bàn sâu các biện pháp cụ thể nhằm xây dựng, kiện toàn các cơ chế phối hợp liên ngành và nâng cao chất lượng đội ngũ cán bộ ngoại giao đa phương, phù hợp với chuyển biến của tình hình và đáp ứng nhu cầu mới của đất nước; có biện pháp khuyến khích, tăng cường sự tham gia, đóng góp nhiều hơn của các cơ quan nghiên cứu, các địa phương, doanh nghiệp trong nỗ lực chung này.

Trong hai phiên thảo luận chung, các đại biểu tham dự Hội nghị đã thảo luận các vấn đề, như các xu thế lớn của đối ngoại đa phương thế kỷ XXI; những vấn đề mới đặt ra đối với Liên hợp quốc và các định chế đa phương trong duy trì hòa bình và an ninh; hợp tác đa phương trong thúc đẩy phát triển bền vững; hệ thống thương mại đa phương và các xu thế liên kết đa tầng nấc; điều chỉnh chính sách ngoại giao đa phương của các nước;… Trong phiên chuyên đề về kinh nghiệm và bài học, các diễn giả đã phân tích chính sách và kinh nghiệm triển khai đối ngoại đa phương của Xin-ga-po và ASEAN; đối ngoại đa phương của Việt Nam trong thời kỳ đổi mới; bài học hội nhập kinh tế của Việt Nam; đối ngoại nhân dân trong triển khai đối ngoại Việt Nam thời kỳ đổi mới; đối ngoại nghị viện đa phương; quan hệ Đảng trong triển khai đối ngoại đa phương. Trong phiên chuyên đề nêu khuyến nghị chính sách đối với Việt Nam, các diễn giả trong nước và quốc tế đã phân tích đối ngoại đa phương của Việt Nam trong thời kỳ mới; tư duy mới trong hợp tác đa phương về các vấn đề xã hội; nêu các giải pháp, đề xuất những cách thức để Việt Nam nâng tầm tham gia và đóng góp trong các cơ chế đa phương; tăng cường đóng góp của Việt Nam đối với hòa bình, an ninh quốc tế và khu vực; tầm nhìn ASEAN 2015 và đóng góp của Việt Nam; khuyến nghị lộ trình hội nhập quốc tế của Việt Nam đến năm 2030; tăng cường sự đóng góp của Việt Nam trong các định chế hợp tác kinh tế, tàì chính quốc tế,…

Phát biểu kết luận Hội nghị, Phó Thủ tướng, Bộ trưởng Bộ Ngoại giao Phạm Bình Minh khẳng định, Hội nghị đã đạt được mục đích đề ra của mình. Các đại biểu tham dự Hội nghị đều cùng chung nhận thức về tầm quan trọng ngày càng tăng của đối ngoại đa phương trong thế kỷ XXI. Các nước đều có những điều chỉnh chính sách theo hướng coi trọng hơn các thể chế đa phương. Nội hàm của khái niệm đối ngoại đa phương cũng trở nên sâu, rộng hơn, đa ngành. Trong triển khai đối ngoại đa phương cần đề cao luật pháp quốc tế. Phó Thủ tướng cũng khái quát những bài học kinh nghiệm mà Việt Nam rút ra khi triển khai đối ngoại đa phương, như giữ vững đường lối đối ngoại độc lập tự chủ, đa phương hóa, đa dạng hóa quan hệ đối ngoại; kết hợp chặt chẽ đối ngoại đa phương và song phương; tạo sự đồng thuận trong nước và tranh thủ sự ủng hộ của cộng đồng quốc tế; sự tương tác biện chứng giữa nội lực và sức vươn của ngoại giao đa phương; có tư duy dài hạn và các tiếp cận đa ngành, linh hoạt, nhạy bén trong xử lý vấn đề;…/.

Một số mốc quan trọng của đối ngoại đa phương Việt Nam trong thời kỳ đổi mới:
- 28-7-1995: Trở thành thành viên Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN)
- 02-3-1996: Tham gia sáng lập Diễn đàn Hợp tác Á - Âu (ASEM)
- 15-11-1998: trở thành thành viên Diễn đàn Hợp tác kinh tế châu Á - Thái Bình Dương
- 15 đến 16-12-1998: lần đầu tiên đăng cai Hội nghị cấp cao ASEAN, đồng khởi xướng sáng kiến Hợp tác phát triển liên vùng nghèo dọc hành lang Đông - Tây (WEC)
- 04-11-2002: ký Hiệp định khung về Khu vực Thương mại tự do (FTA) ASEAN - Trung Quốc, là FTA đầu tiên ASEAN ký kết với các đối tác
- 04-11-2002: cùng các nước ASEAN và Trung Quốc ký Tuyên bố về ứng xử của các bên trên Biển Đông (DOC), tiến tới xây dựng Bộ Quy tắc ứng xử về Biển Đông, dịp Hội nghị Cấp cao ASEAN lần thứ tám.
- 08 đến 09-10-2004: Lần đầu tiên đăng cai Hội nghị Cấp cao ASEM 5, đánh dấu mở rộng thành viên lần đầu tiên của Diễn đàn với việc gia nhập của Cam-pu-chia, Lào, Mi-an-ma và 10 nước thành viên Liên minh châu Âu (EU).
- 09 đến 15-11-2006: tổ chức thành công Hội nghị Cấp cao APEC lần thứ 14 với kết quả nổi bật là khởi xướng ý tưởng hình thành Khu vực Thương mại tự do châu Á - Thái Bình Dương và cải cách APEC.
- 11-1-2007: trở thành thành viên thứ 150 của WTO, đánh dấu tiến trình hội nhập kinh tế quốc tế của Việt Nam ở tầm toàn cầu.
- 01-1-2008: chính thức đảm nhận trọng trách Ủy viên không thường trực Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc nhiệm kỳ 2008 - 2009.
- 2010: lần đầu tiên đảm nhận cương vị Chủ tịch ASEAN
- 20-7-2012: cùng các nước ASEAN thông qua Tuyên bố “Nguyên tắc 6 điểm của ASEAN về vấn đề Biển Đông”
- 01-1-2013: Lần đầu tiên đảm nhận cương vị Tổng Thư ký ASEAN, nhiệm kỳ 2013 - 2017
- 01-1-2014: Đảm nhận vai trò thành viên Hội đồng Nhân quyền Liên hợp quốc, nhiệm kỳ 2014 - 2016
- 10-5-2014: cùng các nước ASEAN thông qua Tuyên bố của các bộ trưởng ngoại giao ASEAN về tình hình Biển Đông, là tuyên bố đầu tiên sau gần 20 năm về vấn đề này.