Quốc hội khóa XII: Những thành tựu chủ yếu và một số kinh nghiệm rút ra

TCCSĐT - Theo báo cáo tổng kết nhiệm kỳ, mặc dù chỉ trong thời gian 4 năm nhưng có thể khẳng định: Quốc hội khóa XII đã hoạt động sôi nổi, ngày càng phát huy dân chủ, thiết thực và hiệu quả, có những đổi mới trong cả tư duy và hành động thực tiễn.

1. Những thành tựu chủ yếu

Công tác xây dựng luật, pháp lệnh tiếp tục được đổi mới về quy trình, nâng cao về chất lượng. Số lượng các luật, pháp lệnh và nghị quyết có chứa quy phạm pháp luật được thông qua cũng tăng lên, đã góp phần thể chế hóa kịp thời, đúng đắn đường lối của Đảng, nâng cao hiệu lực và hiệu quả điều hành, quản lý của Nhà nước. Trong nhiệm kỳ, Quốc hội khóa XII đã xây dựng và thông qua 68 luật (gồm cả 4 luật dự kiến thông qua tại kỳ họp thứ 9), trong đó, năm 2007 thông qua 8 luật; năm 2008: 19 luật; năm 2009: 18 luật; năm 2010: 19 luật và năm 2011: 4 luật. Ủy ban Thường vụ Quốc hội đã xây dựng và ban hành được 13 pháp lệnh và 7 nghị quyết có chứa quy phạm pháp luật.

Công tác giám sát được tăng cường thông qua việc sử dụng nhiều phương thức tổng hợp, sự phối hợp chặt chẽ của các cơ quan Quốc hội. Nội dung giám sát tập trung vào những vấn đề bức xúc của cuộc sống; thảo luận, ra nghị quyết và giám sát việc thực hiện các nghị quyết đã được thông qua. Trong 9 kỳ họp, Quốc hội khóa XII đã xem xét 159 báo cáo các loại (báo cáo của Chủ tịch nước, Chính phủ, Tòa án Nhân dân Tối cao, Viện Kiểm sát Nhân dân Tối cao, các bộ, ngành…). Quốc hội đã giám sát 7 chuyên đề, trong đó có chuyên đề “nóng” như: Việc thực hiện chính sách, pháp luật về đầu tư xây dựng cơ bản sử dụng vốn nhà nước ở các bộ, ngành, địa phương từ năm 2005 đến năm 2007; những chuyên đề vừa mang tính cấp bách vừa mang tính lâu dài như: Việc thực hiện chính sách, pháp luật về quản lý chất lượng vệ sinh an toàn thực phẩm; Việc thực hiện cải cách thủ tục hành chính trong một số lĩnh vực liên quan trực tiếp đến công dân và doanh nghiệp theo chương trình tổng thể cải cách hành chính nhà nước giai đoạn 2001 - 2010…

Sau giám sát, các chuyên đề này đều được Quốc hội ra nghị quyết và giao cho Chính phủ thực hiện. Hội đồng Dân tộc và các ủy ban của Quốc hội cũng đã tiến hành 128 cuộc giám sát ở hầu hết các lĩnh vực của đời sống xã hội. Hoạt động chất vấn và trả lời chất vấn tiếp tục được cải tiến mạnh mẽ theo hướng tập trung hơn, thực chất hơn, phản ánh sát thực hơn tâm tư, nguyện vọng của cử tri trong cả nước. Trong nhiệm kỳ đã có 42 lượt các thành viên Chính phủ trả lời trực tiếp trong các phiên họp toàn thể tại hội trường và 12 lượt các bộ trưởng, trưởng ngành trả lời chất vấn tại các phiên họp của Ủy ban Thường vụ Quốc hội…

Quyết định các vấn đề quan trọng của đất nước, trong nhiệm kỳ, Quốc hội đã quyết định 32 vấn đề trọng đại; đặc biệt là các quyết định về kinh tế - xã hội, ngân sách nhà nước và công trình dự án quốc gia, nhiều quyết định có chất lượng hơn, bám sát và đáp ứng yêu cầu của thực tiễn. Trong đó, có nhiều quyết định rất quan trọng như: quyết định về bộ máy nhà nước và nhân sự cấp cao trong bộ máy; quyết định về chủ trương đầu tư các dự án nhà máy thủy điện Lai Châu, nhà máy điện hạt nhân Ninh Thuận; quyết định giảm, miễn thuế sử dụng đất nông nghiệp cho nông dân…

Hoạt động đối ngoại đạt nhiều kết quả tích cực, góp phần quan trọng trong việc nâng cao vị thế của đất nước Việt Nam, Quốc hội Việt Nam trên trường quốc tế…

Bên cạnh những thành tựu đã đạt được, Quốc hội khóa XII cũng có một số mặt hạn chế, khuyết điểm. Đó là, mặc dù, quy trình lập pháp đã được cải tiến theo quy định của Luật Ban hành Văn bản Quy phạm pháp luật nhưng vẫn chưa đồng bộ và có những điểm chưa hợp lý. Trách nhiệm của cơ quan trình dự án, cơ quan tham gia soạn thảo, thẩm tra, chỉnh lý cần được phân định rõ ràng hơn theo mỗi công đoạn. Trong thảo luận thông qua các báo cáo, các dự án, một số trường hợp chưa có sự tranh luận đầy đủ, đối thoại đến cùng. Một số quy định của Luật Hoạt động giám sát của Quốc hội còn thiếu cụ thể hoặc chưa phù hợp, nhưng chưa được sửa đổi, bổ sung hoặc hướng dẫn kịp thời, nhất là cơ chế, chế tài giải quyết các kiến nghị sau giám sát. Thông tin phục vụ Quốc hội xem xét, quyết định các vấn đề quan trọng của đất nước chưa đầy đủ, kịp thời cũng ảnh hưởng tới chất lượng một vài quyết định. Chưa có cơ chế sử dụng các cơ quan chuyên môn độc lập thẩm định các vấn đề khoa học, kỹ thuật, tính chính xác của số liệu trước khi cung cấp cho đại biểu Quốc hội. Sự phối hợp giữa các cơ quan Quốc hội với các cơ quan hữu quan có lúc, có việc chưa chặt chẽ, nhịp nhàng…

2. Một số kinh nghiệm rút ra

Từ thực tiễn tổ chức và hoạt động của Quốc hội nhiệm kỳ khóa XII có thể rút ra 5 vấn đề sau:

Một là, sự phát triển của Quốc hội là một quá trình và không ngừng được đổi mới, đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ mỗi giai đoạn cách mạng. Kinh nghiệm thực tiễn của khóa trước luôn là bài học quý báu cho việc củng cố, nâng cao khả năng hoạt động của khóa sau. Mọi hoạt động của khóa sau là sự kế thừa và phát triển liên tục của Quốc hội khóa trước. Đổi mới cơ cấu tổ chức và phương thức hoạt động của Quốc hội cần được tiến hành chặt chẽ, đồng bộ, từ thử nghiệm mô hình và cách thức, phương pháp đến đổi mới thể chế về pháp luật. Đổi mới phải được thực hiện một cách đúng đắn, bài bản, có định hướng mục tiêu rõ ràng, có bước đi chắc chắn mang lại hiệu quả thiết thực.

Hai là, tăng cường và đổi mới sự lãnh đạo của Đảng là nhân tố quyết định để Quốc hội thực sự là cơ quan đại diện cao nhất của nhân dân, cơ quan quyền lực Nhà nước cao nhất, hoàn thành tốt trọng trách mà nhân dân ủy thác. Đây không chỉ là nguyên tắc trong tổ chức thực hiện quyền lực Nhà nước cũng như trong tổ chức và hoạt động của bộ máy Nhà nước mà còn là quan điểm chỉ đạo quá trình đổi mới, hoàn thiện Nhà nước, bảo đảm cho Nhà nước hoạt động theo đúng định hướng chính trị của Đảng. Tăng cường và đổi mới sự lãnh đạo của Đảng đối với Nhà nước luôn gắn liền với sự đổi mới, chỉnh đốn Đảng, nâng cao năng lực và sức chiến đấu của Đảng, bao gồm đổi mới cả về nội dung và phương thức lãnh đạo của Đảng đối với Nhà nước nói chung và Quốc hội nói riêng.

Quốc hội luôn nắm vững và vận dụng sáng tạo, đúng đắn đường lối, quan điểm, chủ trương của Đảng vào các hoạt động lập pháp, giám sát, quyết định các vấn đề quan trọng và hoạt động đối ngoại. Thực tế cho thấy, sự lãnh đạo đúng đắn của Đảng tạo khả năng xây dựng một cơ cấu tổ chức thống nhất của Quốc hội và là tiền đề để bảo đảm cho Quốc hội phát huy được vai trò của mình. Bảo đảm sự lãnh đạo của Đảng đối với Quốc hội không những nhằm tiếp tục hoàn thiện cơ chế thực hiện nhiệm vụ, quyền hạn của Quốc hội mà còn bảo đảm thực hiện tốt các mối quan hệ giữa Quốc hội với các cơ quan khác trong bộ máy Nhà nước.

Ba là, phát huy dân chủ trong sinh hoạt của Quốc hội là yêu cầu quan trọng tạo thêm sức mạnh và sự năng động, sáng tạo của hệ thống chính trị ở nước ta. Tại các kỳ họp, Quốc hội khóa XII đã tỏ rõ bản lĩnh, trí tuệ, trách nhiệm, thảo luận, tranh luận đầy tính nhiệt huyết trên tinh thần xây dựng. Đã có không ít các cuộc tranh luận, chất vấn tại nghị trường, các cuộc giám sát trong thực tiễn khá gay gắt và sôi nổi với nhiều lý lẽ có sức thuyết phục. Bên cạnh đó, có những vấn đề được quyết định không dễ dàng mà phải “cân đi, nhắc lại, nâng lên, đặt xuống” nhiều lần, qua phân tích cọ xát từ nhiều góc độ, nhiều khía cạnh, qua đó làm cho tính chính xác cao hơn, tạo sự đồng thuận tốt hơn, đáp ứng yêu cầu của cuộc sống và phù hợp với ý nguyện của đông đảo nhân dân.

Bốn là, chất lượng và hiệu quả thực hiện các chức năng của Quốc hội (lập pháp, giám sát và quyết định) phụ thuộc phần lớn vào hoạt động của các cơ quan của Quốc hội, các đại biểu chuyên trách. Đổi mới tổ chức và hoạt động của Hội đồng Dân tộc, các ủy ban, chuyển trọng tâm hoạt động vào các cơ quan này, tăng cường chất lượng đại biểu Quốc hội có ý nghĩa quyết định đến việc nâng cao chất lượng, hiệu quả hoạt động của Quốc hội. Muốn vậy, cần có cơ chế hợp lý, điều kiện cụ thể để nhân dân lựa chọn được những người tiêu biểu nhất vào Quốc hội; cần có những quy định cụ thể hơn, rõ ràng hơn nhiệm vụ, quyền hạn của các cơ quan của Quốc hội; đề cao trách nhiệm đại biểu Quốc hội chuyên trách; tăng cường quan hệ phối hợp công tác và bảo đảm các điều kiện hoạt động ngày càng tốt hơn trong mọi hoạt động của Quốc hội.

Sự đồng thuận, trách nhiệm của tập thể Ủy ban Thường vụ Quốc hội, Hội đồng Dân tộc, các ủy ban của Quốc hội, các đoàn đại biểu Quốc hội, các đại biểu Quốc hội; sự phối hợp có hiệu quả của Chính phủ, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, các cơ quan hữu quan và sự đóng góp tích cực của cử tri và nhân dân cả nước là yếu tố quan trọng tạo nên sức mạnh tổng hợp, góp phần cho Quốc hội hoàn thành thắng lợi mọi nhiệm vụ được luật định.

Năm là, gần gũi, gắn bó mật thiết với nhân dân, nắm bắt đầy đủ, hiểu biết sâu sắc tâm tư, nguyện vọng và yêu cầu chính đáng của nhân dân, trân trọng lắng nghe, phản ánh đầy đủ ý chí, nguyện vọng của nhân dân là nhân tố quan trọng bảo đảm cho Quốc hội có những quyết sách đúng đắn, phù hợp với thực tiễn, góp phần nâng cao uy tín và vai trò của Quốc hội. Từ đó thu hút sự quan tâm, ủng hộ, đóng góp ý kiến xây dựng và tăng cường niềm tin của cử tri, của nhân dân đối với Quốc hội./.