Phát biểu khai mạc Hội nghị, Bộ trưởng Ngoại giao và Thương mại Brunei, Hoàng thân Mohamed Bolkiah nhấn mạnh nội dung chính của Hội nghị lần này là rà soát việc thực hiện các quyết định của các nhà lãnh đạo ASEAN tại Hội nghị cấp cao ASEAN lần thứ 22 (diễn ra vào tháng 4-2013 tại Bandar Seri Begawan) và tìm kiếm phương thức tăng cường hòa bình và ổn định trên toàn khu vực.

Bộ trưởng Mohamed Bolkiah bày tỏ hy vọng rằng trong khuôn khổ Hội nghị AMM-46 và các hội nghị liên quan, các bộ trưởng ASEAN sẽ bám sát ý tưởng về vai trò trung tâm của ASEAN, tăng cường mối quan hệ với các nước và hướng tới hiện thực hóa thành công Cộng đồng ASEAN vào năm 2015.

Nội dung trọng tâm các cuộc thảo luận tại Hội nghị bao gồm: Quyết tâm xây dựng thành công Cộng đồng ASEAN vào năm 2015, một Cộng đồng ASEAN “liên kết về kinh tế, gắn kết về chính trị, và cùng chia sẻ trách nhiệm xã hội”; Tăng cường quan hệ đối ngoại và phát huy vai trò trung tâm của ASEAN trong cấu trúc khu vực đang định hình, cũng như vai trò nòng cốt của Hiệp hội trong xử lý những vấn đề quan trọng ở khu vực, thúc đẩy liên kết và kết nối ASEAN làm động lực để từ đó mở rộng kết nối ra khu vực Đông Á; Nhấn mạnh vai trò chủ động của ASEAN trong việc bảo đảm môi trường hòa bình của khu vực, an ninh và ổn định, phát huy hơn nữa các công cụ, diễn đàn chính trị, an ninh ở khu vực như Diễn đàn Khu vực ASEAN (ARF), Hội nghị cấp cao Đông Á (EAS), Hội nghị Bộ trưởng Quốc phòng ASEAN mở rộng (ADMM+), cũng như những văn kiện như Hiệp ước Thân thiện và hợp tác Đông Nam Á (TAC), Tuyên bố về ứng xử của các bên ở Biển Đông (DOC), Hiệp ước Khu vực Đông Nam Á không có Vũ khí hạt nhân (SEANWFZ)…, đồng thời ứng phó hiệu quả với những thách thức an ninh truyền thống và phi truyền thống như biến đổi khí hậu, thiên tai, dịch bệnh,…

Bên cạnh đó, các Bộ trưởng cũng đề cập đến tầm quan trọng của hòa bình, an ninh an toàn, tự do hàng hải ở Biển Đông, bảo đảm tôn trọng luật pháp quốc tế, Công ước của Liên hợp quốc về Luật Biển năm 1982 và các cam kết trong Tuyên bố 6 điểm của ASEAN, Tuyên bố về ứng xử của các bên ở Biển Đông (DOC), và sớm xây dựng Bộ Quy tắc ứng xử ở Biển Đông (COC).

Phát biểu tại Hội nghị, Bộ trưởng Ngoại giao Việt Nam Phạm Bình Minh đã đề cập định hướng ASEAN giai đoạn sau 2015, khẳng định trong khi xây dựng Cộng đồng ASEAN “liên kết về kinh tế, gắn kết về chính trị và cùng chia sẻ các trách nhiệm xã hội” là nhiệm vụ trung tâm của ASEAN, Hiệp hội đồng thời phải chuẩn bị cho tương lai sau năm 2015, trong đó cần tiếp tục quyết tâm và nỗ lực bảo đảm triển khai đúng thời hạn các tiêu chí xây dựng Cộng đồng đề ra. Hiệp hội cũng cần có kế hoạch công bố sự ra đời của Cộng đồng ASEAN vào ngày 31-12-2015, kể cả một kế hoạch truyền thông riêng cho sự kiện ý nghĩa này.

Bộ trưởng Phạm Bình Minh cho rằng ASEAN cần xây dựng Tài liệu chuẩn bị cho giai đoạn sau 2015, đi đôi với nhấn mạnh lại nền tảng và mục tiêu của ASEAN hiện nay và một Cộng đồng ASEAN trong tương lai là một ASEAN đồng thuận, đoàn kết, vững mạnh, hoạt động trên cơ sở Hiến chương ASEAN, phát huy vai trò trung tâm trong nhiều cơ chế hợp tác đa phương.

Bộ trưởng cũng nhấn mạnh sự cần thiết củng cố khuôn khổ thể chế phù hợp để triển khai các định hướng sau 2015 thông qua tăng cường năng lực Ban Thư ký ASEAN, nâng cao hiệu quả hoạt động của các cơ chế, thể chế ASEAN nhằm đáp ứng yêu cầu ngày càng cao của giai đoạn phát triển sau 2015 và chuẩn bị cho việc kiểm điểm Hiến chương ASEAN.

Về các vấn đề khu vực cùng quan tâm, Bộ trưởng Phạm Bình Minh khẳng định vấn đề Biển Đông là mối quan tâm chung. Bộ trưởng nhấn mạnh thời gian qua trên Biển Đông đã xảy ra nhiều diễn biến phức tạp, nhất là các hành động áp đặt yêu sách ngày càng tăng và các vụ việc tàu cá Việt Nam bị bắn cháy hoặc bị đâm trong khu vực hoàn toàn thuộc vùng đặc quyền kinh tế của Việt Nam. Điều này trái ngược với luật pháp quốc tế, Công ước Liên hợp quốc về Luật Biển 1982 cũng như tinh thần và nội dung của Tuyên bố về ứng xử của các bên ở Biển Đông (DOC).

Bộ trưởng Phạm Bình Minh đề nghị, trước những diễn biến này, ASEAN cần kêu gọi tất cả các bên liên quan tôn trọng những nguyên tắc và cam kết đã thỏa thuận như quy định trong DOC, Tuyên bố Nguyên tắc 6 điểm của ASEAN về Biển Đông, đặc biệt là các nguyên tắc tôn trọng luật pháp quốc tế và Công ước Luật Biển 1982, kiềm chế và không sử dụng vũ lực, giải quyết tranh chấp bằng biện pháp hòa bình. Đồng thời, các bên cần phải tiếp tục tăng cường xây dựng lòng tin. Trong đó có việc thiết lập các kênh liên lạc hữu hiệu, hợp tác ngăn ngừa các sự cố, thiết lập một dàn xếp khu vực về tìm kiếm và cứu hộ người và tàu thuyền bị nạn trên biển, thiết lập “đường dây nóng” giữa ASEAN và Trung Quốc về các vấn đề trên biển.

Nhân dịp này, Bộ trưởng Phạm Bình Minh đã thông báo Việt Nam vừa tổ chức thành công Hội thảo trong khuôn khổ DOC về hợp tác về tìm kiếm và cứu hộ người và tàu thuyền bị nạn trên biển tại Hà Nội vào ngày 19 và 20-6, tại đó nhiều khuyến nghị rất thiết thực đã được đề xuất.

Về DOC, Bộ trưởng Phạm Bình Minh hoan nghênh một số tiến triển gần đây trong tham vấn giữa ASEAN và Trung Quốc về thực hiện DOC, trong đó có kết quả Tham vấn chính trị các Quan chức cao cấp ASEAN - Trung Quốc vào đầu tháng 4 và Cuộc họp lần thứ 8 Nhóm Công tác chung ASEAN - Trung Quốc về thực hiện DOC cuối tháng 5. Hoan nghênh kế hoạch tổ chức Hội nghị lần thứ 6 Quan chức cao cấp ASEAN - Trung Quốc về thực hiện DOC và Cuộc họp lần thứ 9 Nhóm Công tác chung ASEAN - Trung Quốc về thực hiện DOC vào tháng 9 năm nay, Bộ trưởng Phạm Bình Minh đề nghị ASEAN tiếp tục phối hợp cùng Trung Quốc duy trì đà tích cực này.

Đồng thời, Bộ trưởng Phạm Bình Minh nhấn mạnh, trong tình hình hiện nay điều có ý nghĩa bắt buộc với các nước là đẩy mạnh hơn nữa quá trình sớm đạt được Bộ Quy tắc ứng xử nhằm bảo đảm tốt hơn cho hòa bình, ổn định, an ninh và an toàn hàng hải ở Biển Đông. Theo đó, ASEAN cần tiếp tục thúc đẩy Trung Quốc tham gia đàm phán chính thức về Bộ Quy tắc ứng xử ở Biển Đông (COC), đặc biệt trong bối cảnh năm nay hai bên sẽ kỷ niệm 10 năm thiết lập quan hệ đối tác chiến lược. Bộ trưởng ủng hộ đề xuất của Thái Lan tổ chức Hội nghị hẹp Bộ trưởng Ngoại giao ASEAN vào giữa tháng 8 tới tại Hủa Hỉn, Thái Lan, cũng như đề xuất về việc Cấp cao ASEAN - Trung Quốc thông qua tuyên bố chung về hướng tới xây dựng COC. Bộ trưởng Phạm Bình Minh đề nghị ASEAN nỗ lực nhằm hiện thực hóa các đề xuất này./.